Jacob Cats

Jacob Cats
Jacob Cats (Michiel Jansz van Mierevelt, 1634)
Gebore	10 November 1577
Sterf	12 September 1660

Jacob Cats (10 November 1577, Brouwershaven – 12 September 1660, Den Haag) was 'n Nederlandse digter, juris en politikus. Cats is ook bekend as Vader Cats, vanweë sy verskeie didaktiese gedigte (soos die frase Kinderen zijn hinderen, zei vader Cats).

Lewe

Cats is as die vierde kind van die gesin gebore. Sy familie was 'n klein bekende regent-gesin uit Zeeland. Sy familie het egter geen verbintenis met dié van die Heeren van Cats by Noord-Beveland nie. Jacob Cats het aanvanklik die Latynse skool in Zierikzee bygewoon en daarna die Universiteit van Leiden in besoek, hoewel sy naam in die studentealbum ontbreek. Hy het sy doktorsgraad in Orléans verwerf en sy eed afgelê as advokaat in Den Haag. Nadat hy in 1603 sy eed afgelê het, vestig hy hom in Middelburg, waar hy 'n aktiewe praktyk gehad het. Simon van Beaumont word egter in Desember 1603 as stadsadvokaat aangestel. Op 31 Mei 1605 ^[1] trou hy in die Nieuwe Kerk in Amsterdam met die 26-jarige Antwerpense Elisabeth van Valckenburg. Elisabeth se moeder het in Antwerpen gewoon en was verwant aan die welgestelde Vogelaer-familie. Hy het teen die einde van 1612 gelukkig die nodige tyd en geld beskikbaar gehad om opsetlike oorstromings (bekend as Inundatie) in Zeeland-Vlaandere te deurstaan. Ondanks verskeie teëspoed en regsgedinge het hy na 'n paar jaar 'n groot grondeienaar geword. Van 30 Oktober 1621 tot 31 Maart 1623 was hy Pensioenaris van Middelburg. Hy word daarna van 1623 tot 1636 'n pensioenaris van Dordrecht. Op 3 Julie 1636 word hy aangestel as raadslid van Holland, nege jaar later dien hy as Groot Seëlbewaarder (van 1629 tot 1631 was Cats ook 'n kort tydjie raadgewer). Hy beklee die pos tot 1651. Aan die einde van die Groot Vergadering op 27 September 1651 het hy bedank. Sy Munnikenhof op Grijpskerke, die Cats-hoewe by Groede en veral Sorghvliet getuig van sy liefde vir die buitelewe. Hy beswyk in Zorgvliet in Den Haag in die huis wat nou gebruik word as die premier se ampswoning en bekendstaan as die Catshuis. Hy is begrawe in die kloosterkerk in Den Haag, waar 'n gedenkteken by sy graf aangebring is. In 1829 is 'n standbeeld van Jacob Cats deur Philippe Parmentier in Brouwershaven staangemaak.

Digkuns

Cats se digwerk is van oudsher van die mees gelese werke in Nederland. Die gewone volk het dikwels nie meer as twee boeke besit nie, die Statenbijbel en die digwerk van Cats,^[2] soos byvoorbeeld Houwelijk (1625).^[3] Cats as volksdigter is al selfs met Homerus vergelyk.^[2] In die negentiende eeu het die populariteit van Cats egter afgeneem.^[4] Willem Bilderdijk sê hieroor: doch die zijn God verstiet, moest ook zijn Cats verstooten (Maar hy wat vir God verstoot het, moes ook vir Cats verstoot) .^[5] Tussen 1843 en 1854 verskyn 'n nuwe uitgawe van die werke van Cats in gemoderniseerde spelling deur Matthias de Vries en Arie de Jager getiteld Dichtwerken van Jacob Cats, naar de behoeften der tegenwoordigen tijd ingerigt. Dit is egter slegs 'n gematigde modernisering daarvan, waarvan alleen die spelling aangepas is.^[6] Tog was die ontvangs lou: die resensente het dit uitermatig spyt gevind dat Cats deur die gemoderniseerde spelling van sy ouer, statiger sfeer beroof is.^[7] Latere uitgawes van Cats se poësie, soos die volks-uitgaaf deur Roelants uit omstreeks 1880 is dan ook gewoon in die ouer, sewentiende-eeuse spelling geset.^[8] In 1976 verskyn daar by die uitgewer De Banier 'n faksimilee-uitgawe van Alle de wercken van den Heere Jacob Cats.

Bibliografie

• 1593 - Carmen in laudem doctissimi & eximij juvenis Iohannis Antonii Amstelrodamensis
• 1595 - Ode epithalamia in nuptias nobilissimi iuvenis Galeni van-der-Laen ac generosae virginis Franciscae ab Hemstede
• 1598 - Disputatio de actionibus, compilata quasi per Saturam ex. Tit. Inst. De Actionibus
• 1618 - Proteus of Sinne- en minnebeelden (emblemataboek)
• 1620 - Self-stryt
• 1625 - Houwelick
• 1632 - Spiegel van den ouden en nieuwen tyt
• 1637 - Trou-ringh ( 's Werelts begin, midden, eynde, besloten in den Trou-ringh), een groot leerdicht in vier delen, met veel verhalen op rijm; vervolg op Houwelick. Deel I bevat o.a. Adam en Eva, deel II Crates en Hipparchia, deel III Emma en Eginard, onder de titel De man-dragende Maeght. In dit deel staat het beroemde Het Spaens Heydinnetje. De tweede druk van het grote werk verscheen in 1638.
• 1655 - Alle de wercken van Jacob Cats (herdrukt in 1658 en 1665)
• 1655 - Koninglyke herderinne, Aspasia
• 1655 - Ouderdom, buyten-leven en hof-gedachten op Sorghvliet
• 1656 - Doodkiste voor den levendige
• 1659 - Twee- en tachtig-jarig leeven
• 1979 - Keur uit die Nederlandse poësie, A.P. Grové, J.L. Steyn (Samestellers), (Nasou Beperk), ISBN 0 625 00160 5 , Twaalfde druk, November 1979

Die spelling van die titels wissel weleens.

Voorbeelde van gedigte en spreuke

Als de most te nau bedwongen
Leyt en worstelt, leyt en sucht,
Sonder adem, sonder lucht,
Siet! dan doet hy vreemde sprongen,
Siet! dan rieckt de gansche vloer
Nae de dampen van de moer:
Alle banden, alle duygen,
Die het vry het edel nat
Hielden in het enge vat,
Moeten wijcken, moeten buygen
Voor de krachten van den wijn,
Hoe geweldig datse zijn.

Als een Koning vrye lieden,
Op een ongewoonen voet,
Uyt een trotsen overmoet,
Al te vinnig wil gebieden,
Daer en is geen twijffel aen,
Of ten moet'er qualick gaen.
Strenge Prinssen, harde Vorsten,
Die met al te nauwen bant
Drucken op het gansche lant,
Doen het al in stucken borsten;
Want een rijck van enckel dwang
Duert gemeenlijck niet te lang.

Spreuke

Eer't boomtjen is groot
Is't plantertje doot.

Het is des werelts loop, al slaetet somtijts mis,
De dochter wort een wijf, als nu de moeder is

Quam na lijden geen verblijden,
Soo waer lijden groot verdriet;
Maer na lijden komt verblijden:
Acht daerom het lijden niet.

Wie hooger klimt als 't hem betaemt,
Die valt wel laeger als hy raemnt.

Dickwijls siet men dat de sotten
Met de wijse lieden spotten;
Maer wie sich nae wijsheyt stelt,
Laat de gecken ongequelt.

Sien ook

• Lys van Nederlandstalige digters

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Jacob Cats.
• Jacob Cats in die Digitale Biblioteek vir Nederlandse Letterkunde
• Spiegel van den ouden ende nieuwen tijdt Alle emblemata uit de editie Den Haag, 1632
• Luisterboek van "Hofgedachten" (1655) deur Jacob Cats op LibriVox

Notas

• Die artikel is geheel of gedeeltelik gebaseer op 'n artikel uit Biographisch woordenboek der Noord- en Zuidnederlandsche letterkunde deur Frans Jozef Peter van den Branden en Johannes Godefridus Frederiks uit 1888-1891, wat vanweë sy ouderdom vrygestel is van kopiereg.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.

Verwysings