Transatlantiese slawehandel

Die Atlantiese slawehandel of transatlantiese slawehandel verwys na die vervoer van slawe, hoofsaaklik Afrikane, deur slawehandelaars, hoofsaaklik na die Amerikas, van die 16de tot die 19de eeu. Die slawehandel het gereeld die driehoekige handelsroete en sy middelgang gebruik. Die oorgrote meerderheid van diegene wat in die transatlantiese slawehandel verslaaf en vervoer is, was mense uit Sentraal- en Wes-Afrika, wat deur ander Wes-Afrikane aan Wes-Europese slawehandelaars verkoop is (met 'n klein persentasie wat direk deur die slawehandelaars in kusaanvalle gevange geneem is) en na die Amerikas geneem is.^[1] Die Suid-Atlantiese en Karibiese ekonomieë was veral afhanklik van betroubare arbeid vir die produksie van kommoditeitsgewasse, waarmee goedere en klere gemaak is en in Europa verkoop is. Dit was noodsaaklik vir dié Wes-Europese lande wat in die laat 17de en 18de eeue geveg het vir die vestiging van oorsese ryke.^[2]

Agtergrond

Die Portugese was die eerstes wat in die 16de eeu by die Atlantiese slawehandel betrokke geraak het. In 1526 het hulle die eerste transatlantiese slawereis na Brasilië voltooi en ander Europese lande het spoedig gevolg.^[3] Skeepseienaars het die slawe as vrag beskou wat so vinnig en goedkoop as moontlik na die Amerikas vervoer moes word^[2] om daar verkoop te word en op koffie-, tabak-, kakao-, suiker- en katoenplantasies te gaan werk, of by goud- en silwermyne, rysvelde, in die konstruksiebedryf, die houtbedryf, of as geskoolde arbeid en huiswerkers. Die eerste Afrikane wat na die Engelse kolonies ingevoer is, is as " indentured servants "geklassifiseer, soos werkers uit Engeland, asook as "lewenslange leerlinge". Teen die middel van die 17de eeu het slawerny 'n rassedimensie gekry en was die slawe en hul nageslag wettiglik die eiendom van hul eienaars. Kinders wat van slawemeisies gebore is, was ook slawe. Hulle is as handelsware of arbeidseenhede beskou en saam met ander goedere en dienste op markte verkoop.

Die belangrikste nasies wat aan die Atlantiese slawehandel deelgeneem het was, volgens handelsvolume: die Portugese, die Britte, die Franse, die Spanjaarde en die Nederlandse Ryk. Verskeie het buiteposte op die Afrika-kus gevestig waar hulle slawe van plaaslike Afrika-leiers gekoop het.^[4] Slawe is in 'n factorie of depot aangehou terwyl hulle gewag het om verskeep te word. Volgens onlangse skattings is ongeveer 12 miljoen Afrikane oor die Atlantiese Oseaan verskeep,^[5] hoewel die hoeveelheid wat deur die handelaars aangekoop is aansienlik meer was, maar die sterftesyfer ter see baie hoog was.^[6][7] Teen die begin van die 19de eeu het verskeie regerings die slawehandel verbied, hoewel onwettige smokkelary steeds plaasgevind het. In die vroeë 21ste eeu het verskeie regerings amptelik om verskoning vir die transatlantiese slawehandel gevra.

Die Atlantiese slawehandel het ontwikkel nadat handelskontrakte tussen die "Ou Wêreld" (Afro-Eurasië) en die "Nuwe Wêreld" die Amerikas ) gevestig is. Oor die eeue het vloedstrome die oseaanreise besonder moeilik en riskant gemaak vir die skepe wat destyds beskikbaar was, en as sodanig was daar baie min, of geen, maritieme kontak tussen die mense wat op die onderskeie vastelande woon het.^[8] In die 15de eeu het nuwe Europese ontwikkeling in seevaarttegnologie egter tot gevolg gehad dat skepe beter toegerus was vir die getystrome en kon die Atlantiese Oseaan verken word. Tussen 1600 en 1800 het ongeveer 300 000 matrose wat by die slawehandelbetrokke was, Wes-Afrika besoek.^[9]

Oorsprong van slawerny

Slawerny in die Midde-Ooste was van die vroegste tye deel van sosiaal-ekonomiese opset van die Semitiese volke. In die Bybel word in Genesis 6 tot 21 verwys na die Hebreeuse Verbondspatriarg, Abram, wat ʼn Egiptiese slavin, Hagar, gehad het by wie hy ʼn seun, Ismael, verwek het. Abram se Hebreeuse vrou, Sarai, het Hagar sleg behandel en by Abram aangedring om Hagar en Ismael weg te stuur. Hagar en Ismael het daarop die Berséba-woestyn ingevlug. Later het Ismael vir hom ʼn Egiptiese vrou geneem en die stamvader van die Arabiere geword.

Ook in Genesis 37 tot 39 word vertel van Josef, seun van Jakob (Israel), wat deur sy broers in Dotan as ʼn slaaf aan Ismaelitiese handelaars (nakomelinge van Ismael) vir twintig sikkels silwer verkoop is. Josef is na Egipte ontvoer en aan Potifar, leërowerste van Farao, verkoop. Dit was na raming 2 000 jaar voor Christus.

Die Encyclopedia Britannica definieer slawerny as die maatskaplike goedkeuring van gedwonge knegskap soos toegepas deur een mens of ʼn groep mense op ʼn medemens. Tot aan die begin van die 20ste eeu is slawerny as ʼn eiendomsreg beskou. Die handel in ontvoerde mense ter wille van goedkoop dwangarbeid is eeue lank skriftuurlik deur die onderskeie kerkgenootskappe geregverdig. Ook het filosowe soos John Hobbes en Thomas More die toestand van slawerny as deel van die menslike toestand beskou.

In 1842, toe slawerny in die Britse Ryk reeds verbied was, het die Britse konsul in Marokko by dié land se sultan verneem watter maatreëls hy getref het om slawerny af te skaf. ʼn Hoogs verbaasde sultan het geantwoord dat “slawehandel ʼn saak is waaroor alle godsdienste en nasies saamgestem het van die tyd van Adam se seuns . . . tot vandag.”

Moslem-slawehandelaars en Afrika-stamhoofde

In sy boek Kaap van Slawe (2012) skryf Marthinus van Bart dat die Moslem-slawehandelaars, wat al baie eeue voor die era van die transatlantiese slawebedryf slawemarkte in Sentraal- en Noord-Afrika en die Midde-Ooste gevestig en beheer het, vanaf die 16de eeu ywerig tot die ontluikende slawehandel tussen Afrika, Engeland, Europa en die Amerikas toegetree het. Hulle was uit hul eeue-lange ervaring veral bedrewe in die vang of inkoop van Afrikane en om hulle aan die factories aan die kus in die hande van die Engelse slawehandelaars met hul skepe te besorg. Arabies-Moslemse slawevergaarders, wat die binneland van Sentraal- en Noord-Afrika van ca. 650 tot 1905 beheer het, het sowat 25 miljoen Afrikane in slawerny ontvoer, waarvan nagenoeg 2 miljoen tydens gevangeneming of transportasie gesterf het.

Dié Arabiere se handelshoofstad in Ekwatoriaal-Sentraal-Afrika was die legendariese Timboektoe in Mali. Afrika-stamhoofde het reeds sewe eeue voordat die eerste blanke slaweskepe die Afrika-kus bereik het, ʼn winsgewende slawehandel met die Arabiere van Noord-Afrika en hul Islamitiese bondgenote van die Midde-Ooste bedryf. Stamme het mekaar voortdurend aangeval en die krygsgevangenes is verkoop. Van stamgenote wat stamwette oortree of wat polities of maatskaplik ongewens was, is ontslae geraak deur hulle as slawe te verkoop.

Vanaf die 17de tot die vroeë 20ste eeu het hierdie slawehandelaars na raming meer as 9 miljoen Afrikane van Sentraal-Afrika net op die Sahara-roete via Timboektoe ontvoer na die noorde en die Midde-Ooste, waar hoogs ontwikkelde slawehandelsmarkte was. Toe Europese slawehandelaars hulle tot Afrika begin wend het, het hulle aanvanklik simbioties van hierdie reeds bestaande slawehandelstruktuur gebruik gemaak en nie dadelik daarop inbreuk gemaak nie. Engeland se Barbary Company van 1585 was die eerste buitelandse organisasie wat die handel probeer oorneem het, maar kon toe nie daarin slaag nie. 

Hoekstene van die slawehandel

Die drie hoekstene van die transatlantiese slawebedryf was volgens Van Bart (2012) Engelse en Amerikaanse kapitaal en vervaardigde ware, Wes-Afrikaanse slawe-arbeidskrag en Amerikaanse roumateriale en kommoditeite. Indien alles vir ʼn slawevang-ekspedisie reg verloop het – daar was groot risiko’s aan verbonde – is ʼn wins van 100% op die beleggingskoste verkry. Die gemiddelde opbrengs vir gewone beleggers was egter 9% tot 10%.

Die Engelse slaweskepe het hul slawehandelsekspedisies in drie vaarte uitgevoer, naamlik die Uitvaart, die Middelvaart en die Terugvaart.

Die Uitvaart het gestrek van die hawens van Londen, Liverpool en Bristol na die Kanariese Eilande, waar proviand en vars water ingeskep is. Dié seetog en die verblyf daar kon van twee weke tot ʼn maand duur. Die seilskepe se verdere tog van daar na die Wes-Afrikaanse kus, waar die slawe gevang of aangekoop is, het nog ʼn maand geduur, afhangende van die wind en weer. Hul verblyf aan die weskus van Ekwatoriaal-Afrika het van 5 tot 10 maande geduur, afhangende van hoe spoedig slawe aangebring en gekoop of verruil kon word.

Die Middelvaart van Afrika na die Amerikas het sowat 6 tot 10 weke geduur, terwyl die Terugvaart se tydsduur na die tuishawens van oorsprong van die weer en die kaptein afgehang het, maar dit was normaalweg ook 6 tot 10 weke.

Tydens die vergaartydperk en die Middelvaart kon ʼn slaaf so lank as ʼn jaar in ʼn skeepsruim ingekerker gewees het voordat hy of sy ʼn voet op vaste grond in die Amerikas of elders kon sit. Om hierdie rede is onder meer na die slaweskepe verwys as “drywende tronke”. Omdat so baie slawe binne daardie inkerkeringstydperk aan boord gesterf het, is die skepe ook “drywende doodskiste” genoem.

Omdat die slawehandel in wese ʼn etieklose bedryf was, was skeepskapteins altyd gereed om ander slaweskepe met geweld van hul vragte slawe te beroof. Dikwels is so ʼn skip, die bemanning, proviand en die vrag slawe buitgemaak. Dorpies en gehuggies aan die kus en rivieroewers is dikwels vanaf die skeepsdekke met kanonvur aangeval om verwarring onder die inwoners te saai alvorens hulle gevang en met geweld in die skeepsruime gedwing is.

Die slaweskepe was aanvanklik enige van verskeie soorte vragskepe wat deur die skeepskrynwerkers intern verbou is om slawe in plaas van gewone vrag te vervoer. Mettertyd, veral sedert die middel 1700’s, is die skepe reeds in die skeepswerwe volgens spesiale voorskrifte eksklusief as slaweskepe gebou.

Slawehandelaars en die binneland van Afrika

In die 1500’s, toe die transatlantiese slawebedryf nog ongestruktureerd was, is Afrika-slawe op lukrake wyse deur inheemse slawehandelaars in kano’s na die Engelse of Europese skepe gebring en op die bodek aan die skeepskapteins verkoop. Namate die handel toegeneem het, is slawe by klein handelsposte aan rivieroewers versamel en daar aan skeepskapteins verkoop, wat die slawe dan in bote na die skepe, geanker by die riviermondings aan die kus, gebring het.

Die bloeiende transatlantiese slawehandel het die kusgebiede van Wes-Afrika egter betreklik gou ontvolk, sodat die skeepskapteins of hul plaaslike aankopers begin om slawe in die binneland te vang of om hulle by handelsposte van plaaslike hoofmanne te koop of te verruil. Daar het die skeepskapteins die gesondste slawe uitgekies, wat deur die skeepsjirurgyns vir gebreke of siektes ondersoek is. Die gekeurdes is in vasgekettingde groepe na depots aan die kus aangejaag en aan boord van die wagtende slaweskepe gelaai.

Namate die transatlantiese slawebedryf gestroomlyn geraak het, is die depots aan die kus deur forte vervang. Die handel in mense was ʼn lewensgevaarlike onderneming omdat groot bedrae geld en goud, asook groot voorrade handelsware, daarby betrokke was. Gevolglik is die factories as swaar bewapende vestings én tronke ontwerp en van klip gebou. Aanvalle deur rowerbendes of mededingers in die slawebedryf het algemeen voorgekom. Die factories is meermale deur regeringsamptenare, wat governors genoem is, bestuur. Laasgenoemdes het die kapitaalkragtige beleggers in die slawebedryf, naamlik die regeerders en ander lede van die hoë lui, verteenwoordig en het onder meer die transaksies gekontroleer om toe te sien dat skeepskapteins nie in eiebelang sake doen nie.

Van Bart (2012) skryf dat die factories deur ʼn korps van gemiddeld 300 werknemers bedryf is. Dit het dikwels van ses tot agt maande en langer geduur voordat ʼn volle skeepsvrag op hierdie wyse versamel is en die skip op sy twee maande lange tog na die Amerikas kon vertrek. Baie van die vasgekettingde slawe het gevolglik in die ongesonde skeepsruime gesterf nog voordat die skepe vertrek het.

By die eeuwisseling aan die einde van die 1700’s het Engelse slaweskepe ook die ooskus van Afrika vir slawe ontgin. Die bestemming van die skepe was gewoonlik Brasilië en die roete was om die Kaap die Goeie Hoop, waar gereeld in Tafelbaai of Valsbaai aangedoen is om vars water en proviand in Kaapstad en Simonstad aan te koop en in te skeep. Mettertyd het die Kaap dan ook ʼn bestemming vir hulle geword om skeepsvragte slawe te verkoop.

Britse slawehandel aan die Kaap Die Goeie Hoop

Aangesien Nederland en Engeland van tyd tot tyd oor handelsbelange gebots het, was Engelse skepe tydens die bewind van Nederland se Vereenigde Oos-Indiese Kompanjie (VOC) aan die Kaap die Goeie Hoop, van 1652 tot 1795, nie altyd welkom om daar water en proviand in te skeep nie. In tye van betreklike vrede is hulle wel in die Kaapse gebiedswaters toegelaat, en van die nodige proviand voorsien – waarvoor betreklik duur betaal moes word.

Vrye handelaars wat onwettig handel gedryf het of wat vermoedelik seerowers was, het normaalweg geen hulp van die Kaapse owerheid gekry nie. Die vrybuitery van Britse slawehandelaars het hulle die gramskap van die Kompanjie op die hals gehaal. Sekretaris Van Dam noem hulle “rowers”, nadat twee VOC-skepe wat op ʼn slawesending van die Kaap die Goeie Hoop na Madagaskar gestuur is, deur Britse skepe oorval en as buit weggevoer is.

Van 1664 tot die 1720’s het verskeie Britse slawehandelaars in hul slaweskepe die Kaap aangedoen. Soos die Arabiere en Dene, was hulle baie suksesvoller slawehandelaars as die Nederlanders en het die slawe wat hulle aan die ooskus van Afrika en Madagaskar gekoop het, met die seeroete om die Kaap na die Wes-Indiese Eilande en New York geneem. Luidens die Kaapse skeeprolle wat gedurende die VOC-bewind jaarliks aan die Here XVII gestuur is en in die  Algemeen Rijksarchief in Den Haag, Nederland, bewaar word, het Engelse skepe van 1700 tot 1793 die Kaap aangedoen. Hiervan was die meeste handelsvaartuie, waaronder talle swaar gelaaide slaweskepe, onderweg van die Wes- of Oos-Afrikaanse kusgebiede en Madagaskar na die Amerikas.

Die private slaweskepe wat tussen Mosambiek en Madagaskar, hul bron van slawe, en Barbados, Virginië en Buenos Aires, via die Kaap, geopereer het, was nie aandeelhouers in die monopolistiese Royal African Company nie en hulle moes dus die seeroetes van die RAC se sogenaamde English West African Slave Trade vermy. Die roete wat hierdie vrye slawehandelaars gevolg het, was van Lightfoot River en Massailly in Madagaskar, om die Kaap en na die Amerikas. Daardie slawe wat die lang seereis na die Amerikas klaarblyklik nie sou oorleef nie, is aan die Kaap verkoop. Afhangende van wisselende marktoestande in die Amerikas is hele skeepsvragte slawe soms ook aan die Kaap verkooop as die prys goed vergelyk het met dié in die Nuwe Wêreld. Ook het die onmiddellike verhandeling van die slawe aan die Kaap die lang en gevaarlike reis oor die Atlantiese Oseaan na die Amerikas geriefshalwe uitgeskakel. Dikwels het die skeepskapteins egter net ʼn deel van hul slawevrag aan die Kaap verkoop as ʼn buffer teen lewensverliese tydens die oorgangsvaart en die soms onvoorspelbare marktoestande in die Amerikas.

Engeland se rol in die slawehandel

Vir die doeleindes van die transatlantiese slawebedryf was Engeland se ses basiese slawevergaarstreke aan die kus van Noord- en Sentraal-Afrika Senegal en Gambië, Sierra Leone en die Bowindse Eilande, die Goudkus, die Boog van Benin, die Boog van Biafra en Wes-Sentraal Afrika, met inbegrip van die Kongo en Angola.

Die eerste aangetekende verwysing na Engelse handelaars se betrokkenheid by die slawebedryf dateer van 1562, met Elizabeth I aan bewind, toe die invloedrykste handelswaarder van Plymouth, John Hawkins, na raming 900 slawe op verskeie plekke aan die kus van Guinee gevang en in sy drie skepe, asook ander vaartuie wat hy aan die Afrikaanse kus van Portugese koloniste buitgemaak het, na die Wes-Indiese Eilande ontvoer het om hulle aan die Spaanse koloniste daar te verkoop.

Johan Hawkins was een van die suksesvolste administrateurs en bevelvoerders van die Engelse vloot in die 16de eeu en word beskou as die inspirasie agter die opbou van die vloot wat die Spaanse Armada in 1588 verslaan het. In ʼn roemryke vlootloopbaan het hy tot tesourier en hoofkontroleur van die vloot gevorder.

In 1560 het Hawkins en Pedro de Ponte, lid van ʼn besonder invloedryke Joodse entrepreneursfamilie in Tenerife, handelstad in die Kanariese Eilande, ʼn sakevennootskap gesluit om slawe van die weskus van Afrika na die Karibiese Eilande en die Amerikas te verskeep.

Hawkins se eerste slawehandelsonderneming was so winsgewend dat Elizabeth I en die Engelse adel – in weerwil van die Spaanse verbod op Engelse handel in Spaanse gebiedswaters rondom die Amerikas – nou ook by die transatlantiese slawehandel betrokke wou raak.

ʼn Maatskappy van Engelse handelaars wat vanaf die vroeë 15de eeu tot 1806 hoofsaaklik met die Nederlande en later ook met Noordwes-Duitsland handel gedryf het, was die Society of Merchant Adventurers. Hulle het mildelik bygedra tot die finansiering van ʼn tweede slawehandelsvaart in 1564-65, asook tot ʼn derde vaart in 1566 en ʼn mislukte vierde vaart twee jaar later. Dié kapitalistiese organisasie het vir alle praktiese doeleindes Engeland se buitelandse handel grootliks beheer en aansienlike politieke mag verkry as finansiers en raadgewers vir die Tudor-monargie.

Engeland en Spanje se voortslepende botsings is deur Filip II van Spanje se obsessie om die Rooms-Katolieke geloof in Engeland te herstel aangevuur. Henry VIII (Tudor) se breuk met Rome in 1534 was die begin van die Engelse Reformasie wat uitgeloop het op die vestiging van die Anglikaanse Kerk onder Elizabeth I. Daarby het die Engelse seerowers Spaanse handel ernstig benadeel en sy besittings onveilig gemaak, wat – alles bymekaar getel – daarop uitgeloop het dat die Merchant Adventurers sy handelsreg in die Spaanse Nederlande verloor het en dus nuwe handelsgeleenthede moes vind. Dít is presies wat Hawkins aan hulle gebied het: Die wolhandel is deur slawehandel vervang.

Die slawebedryf het so winsgewend geword dat Hawkins op nog drie slawe-ekspedisies gegaan het, waarvan die tweede en derde uiters suksesvol was. Die vierde is in 1567 van stapel gestuur. Nadat Hawkins en sy rowersbende soos voorheen in Guinee ander slawevangers van hul “ware” beroof het, statte afgebrand het, die inwoners gevang het en hulle as slawe ontvoer het, is sy vloot na die Karibiese Eilande om die “vangs” aan die koloniste te verkoop. Daar het Spaanse oorlogskepe Hawkins-hulle egter in die hawe van San Juan de Ulúa onverhoeds betrap, aangeval en vyf van die Engelse skepe buitgemaak. Hawkins en Drake het die aanval oorleef, maar van die ekspedisie se vierhonderd bemanningslede het slegs honderd Engeland weer bereik. Die meeste van die vermiste driehonderd Engelse seemanne het in die verwoede gevegte gesterf of is deur die Spanjaarde gevange geneem, gemartel en tereggestel.

Die Britse slawebedryf het meegebring dat groot getalle Afrikane na Engeland gebring is om as gesogte diensknegte in welgestelde, veral adellike huishoudings opgeneem te word. Teen 1596 was daar so baie swartes in Londen dat Elizabeth aan die burgemeester geskryf het dat hulle ʼn probleem geword het. Sy wou hê dat hulle na Afrika gedeporteer moes word.

Die eerste korporatiewe Engelse maatskappy wat hom op Afrika toegespits het, was die Guinea Company of Adventurers of London Trading to Africa, onder aanvoering van baron Robert Rich, tweede hertog van Warwick (1587-1658), wat ʼn tabakplantasie in Virginië besit het. Hy het in 1618 amptelike toestemming van koning James I van Engeland en Ierland, ook bekend as James VI van Skotland, verkry om tot die slawehandel aan die kus van Guinee toe te tree. Hierdie private, monopolistiese handelsonderneming het ook bekend gestaan as A Company of Adventurers to Gynny and Bynny (Guinee en Benin).

Aanslag op die Iere

Charles I van Groot-Brittanje en Ierland, opvolger van James I, het in 1625 ʼn wet uitgevaardig ingevolge waarvan Ierse politieke gevangenes voortaan as slawe aan Engelse setlaars in die Nuwe Wêreld gelewer sou word. Hy het die daad by die woord gevoeg deur in dieselfde jaar 30 000 Iere na Antigua en Montserrat in die Wes-Indiese Eilande te verban. Teen 1637 het Ierse slawe nagenoeg 70% van die totale bevolking van Montserrat uitgemaak. Sy voorganger het egter reeds in 1612 gelas dat Iere in slawerny na die Nuwe Wêreld uitgevoer word om ʼn kitsoplossing vir die groot behoefte aan hande-arbeid in die Engelse besittings daar te vind sodat dit winsgewend ontwikkel kan word – onder meer by wyse van rys- en suikerrietvelde, asook boomplantasies vir houtproduksie.

Omdat Afrika-slawe beter aangepas was by die tropiese klimaat van die Wes-Indiese Eilande en dus beter slawemateriaal as die Iere was, was hulle meer gesog en het hulle veel hoër pryse op die slawemarkte behaal. Gevolglik het die belangstelling van die Engelse kapitalistiese handelaars in die lewering van swart slawe uit Afrika aan die Amerikas sterk toegeneem.

Die Engelse generaal Oliver Cromwell, wat die parlementêre magte in die Engelse burgeroorloë van 1649 tot 1653 teen Charles I gelei het en die republikeinse statebond uitgeroep het, het van 1653 tot 1658 aan die hoof van Engeland, Skotland en Ierland gestaan.

Hoewel hy ʼn oortuigde Calvinis en Puritein was wat verklaar het dat hy in godsdiensvryheid glo, was hy sterk gekant teen die Rooms-Katolisisme. En wat slawerny en die onderdrukking van volke betref, was hy totaal gewetenloos.

Soos sy voorgangers, het hy die Iere verag en hulle genadeloos vervolg en uitgebuit. In 1650 het hy 25 000 Iere laat opruim en as slawe aan die Engelse plantasie-eienaars in die Karibiese Eilande gelewer. Van 1641 tot 1652 is minstens 300 000 Ierse burgers voor die voet deur die Engelse slawevangers gevang en as slawe na die Amerikas ontvoer. Gedurende sy terreurbewind oor Ierland is meer as 100 000 Ierse kinders tussen 10 en 14 as slawe na die Wes-Indiese Eilande, Virginia en New England vervoer. Toe die Ierse slawe in 1649 in Barbados gerebelleer het, het die Engelse soldate hulle voor die voet op die gruwelikste wyse gemartel en vermoor. Moord op ʼn Ier is nie as ʼn misdaad gereken nie.

Van 1600 tot 1699 is meer Iere as Afrikane in slawerny gedwing en in die Amerikas verkoop.

Wetgewing steun slawehandel

In 1662 is slawerny as ekonomiese bedryf, deurslaggewend vir die imperiale ekonomie, deur wetgewing gereguleer en in die hande geplaas van ʼn organisasie wat deur die Britse kroon self in die lewe geroep is. Die Britte het van die begin van die 1600’s Noord-Amerika stelselmatig beset en vanaf 1618 slawe-arbeid van Afrika ingevoer om die nuwe Britse kolonies te bewerk.

Om die groeiende slawebedryf daar te reguleer, is wetgewing ontwikkel. Die sogenaamde Virginiese Wet van Desember 1662, Wet XII, en die Wet van September 1667, Wet III, het slawerny as instelling gevestig en die eienaarskap van slawe-eienaars verskans. Dit bepaal onder meer dat kerstening en die doop van slawe hulle geensins vry sou maak nie, en dat alle kinders van slavinne insgelyks slawe, en dus ook die eiendom van die slawe-eienaars, sou wees. Die parlement het in 1667 in Londen die sogenaamde Act to Regulate the Negroes on the British Plantations gepromulgeer. Daarvolgens word swartes gedefinieer as “of wild, barbarous and savage nature”. Dié wetgewing, wat met “strict severity and punishments” toegepas moes word, het bepaal dat slawe weens hul primitiewe aard deur beperkings en strafmaatreëls gereguleer moes word. Slawe-eienaars is van alle blaam onthef indien ʼn slaaf weens dwangarbeid of lyfstraf sou sterf. Slawe is deur die howe as verkoopsware bejeën en nie as mense nie.

Die eerste tree tot afskaffing

Die eerste Britse organisasie om die voortou te neem om slawerny af te skaf, was The Society for the Abolition of the Slave Trade van 1787. Dit is in die lewe geroep deur ʼn Protestantse sekte genaamd The Society of Friends, ook genoem Quakers (Kwakers), wat in 1650 gestig is. Vanaf 1750 was dié beweging egter regstreeks by die Merchants Trading to Africa betrokke en nagenoeg 84 van die Kwaker-leiers was aandeelhouers in die slawehandelsmaatskappye.

Van Bart (2012) skryf dat die Kwakers die slawebedryf as ʼn evolusie-bedryf beskou het, wat die primitiewe, heidense Afrikane uit hul onheilige samelewings ontruk sodat hulle in die Christelike samelewing beskaaf, opgehef en uiteindelik gekersten kon word. Hoewel slawerny wreed was, moes die slawe dankbaar wees dat hulle die kans gegun word om tot ʼn hoër, beter en saliger lewe te emansipeer, het die Kwakers aangevoer.

In 1787 het die Society for Effecting the Abolition of the Slave Trade onder leiding van die Kwakers van Brittanje en Amerika in Londen byeengekom. Hulle het ʼn simbool ontwerp wat ʼn knielende swart slaaf in kettings uitbeeld – ʼn kombinasie van die Christelike bekeringsmissie om die heiden te kersten en die meer wêreldlike beskawings- en emansipasie-ideaal. Die slaaf is naamlik dankbaar dat hy uit sy heidense en primitiewe agtergrond ontruk word om na ʼn Christelike, beskaafde lewenstyl te emansipeer. Wanneer die proses voltooi is en die slaaf bewustelik tot bekering en beskawing gevorder het, is hy of sy op vrystelling geregtig.

Die befaamde en verligte Engelse pottebakker Josiah Wedgwood het ʼn kamee in jaspis geskep wat hierdie knielende Afrikaan uitbeeld met die slagspreuk “Am I Not A Man and A Brother?” al met die rand langs. Wedgwood, oupa van Charles Darwin, was bevriend met die twee voorste stryders teen die slawebedryf, Thomas Clarkson en William Wilberforce.

Einde van die Atlantiese slawehandel

In Brittanje, Amerika, Portugal en dele van Europa het verset teen die slawehandel ontwikkel. In Brittanje en Amerika is hierdie verset deur die Kwakers en individue soos William Wilberforce gelei. Baie mense het by die beweging aangesluit en teen slawehandel begin protesteer, maar hulle is deur die eienaars van die koloniale besittings teengestaan.^[10] Na aanleiding van Lord Mansfield se besluit in 1772, het slawe vry geword wanneer hulle die Britse eilande binnegekom het.^[11] Onder leiding van Thomas Jefferson het die nuwe staat van Virginia in 1778 die eerste staat geword en een van die eerste jurisdiksies om die invoer en verkoop van slawe te stop. Dit sou 'n misdaad wees vir handelaars om slawe van buite die staat of uit die buiteland in die staat in te bring en te verkoop. Migrante uit ander lande is wel toegelaaat om hul eie slawe in te bring. Die nuwe wet het alle slawe wat onwettig ingevoer is, bevry en het swaar boetes op oortreders opgelê.^[12][13][14] Denemarke, wat 'n aktiewe deelnemer aan die slawehandel was, was in 1792 die eerste land om die handel deur middel van wetgewing, wat in 1803 in werking getree het, te verbied.^[15] Brittanje het die slawehandel in 1807 verbied en stewige boetes opgelê vir enige slaaf wat aan boord van 'n Britse skip gevind is ( sien Slawehandelwet 1807 ). Die Royal Navy het aksie geneem teen ander nasies wat die slawehandel voortgesit het en het verklaar dat slawerny gelyk is aan seerowery en met die dood strafbaar was. Die Verenigde State se kongres het die Slawehandelwet van 1794 afgekondig, wat die bou of toerus van slaweskepe in die VSA verbied het. In 1807 het die Kongres die invoer van slawe verbied, 'n verbod wat op 1 Januarie 1808 in werking getree het.

William Wilberforce was 'n dryfkrag in die Britse parlement in die stryd teen die slawehandel in die Britse Ryk . Op 22 Februarie 1807 is 'n mosie om die Atlantiese slawehandel af te skaf met 283 stemme teen 16 goedgekeur. Die Verenigde State het die slawehandel dieselfde jaar afgeskaf, maar nie die interne slawehandel nie, wat tot die 1860's die dominante karakter in Amerikaanse slawerny was nie.^[16] In 1805 het die Britse Orde-in-Raad die invoer van slawe in kolonies wat van Frankryk en Nederland afgeneem is, beperk.^[11] Brittanje het voorts ook druk op ander nasies geplaas om hul handel te beëindig. In 1810 is 'n Anglo-Portugese verdrag gesluit waarvolgens Portugal ingestem het om sy handel in sy kolonies te beperk. Verder is daar in 'n 1861 Anglo-Sweedse verdrag gesluit waarvolgens Swede sy slawehandel verbied het, terwyl Frankryk in 1814 die Verdrag van Parys uitgereik het, waarin hy met Brittanje ooreengekom het dat die handel "teenstrydig met die beginsels van natuurlike geregtigheid" is en ingestem het om die slawehandel oor vyf jaar af te skaf. Met die 1814 Anglo-Nederland verdrag het Nederland ook sy slawehandel verbied het.^[11]

Die Royal Navy of koninklike vloot se Wes-Afrika-eskader, wat in 1808 gestig is, het teen 1850 tot sowat 25 vaartuie gegroei, wat die taak gehad het om slawerny aan die Afrika-kus te bestry.^[17] Tussen 1807 en 1860 het hierdie eskader beslag gelê op ongeveer 1 600 skepe wat by die slawehandel betrokke was en 150 000 Afrikane wat aan boord van hierdie vaartuie was, bevry.^[18] Etlike honderd slawe per jaar is deur die vloot na die Britse kolonie van Sierra Leone vervoer, waar hulle gedwing is om as "leerlinge" in die koloniale ekonomie te dien, totdat slawerny in 1833 met wetgewing afgeskaf is .^[19]

Die laaste opgetekende slaweskip om by die VSA aan wal te gaan was die Clotilde wat in 1859 'n aantal Afrikane onwettig na die stad Mobile, Alabama, gesmokkel het.^[21] Die Afrikane aan boord is as slawe verkoop. Die VSA het slawerny egter vyf jaar later afgeskaf, ná die einde van die Amerikaanse Burgeroorlog in 1865. Die laaste oorlewende van die reis was Cudjoe Lewis, wat in 1935 oorlede is.^[22] Die laaste land om die Atlantiese slawehandel te verbied, was Brasilië in 1831. Onwettige handel het egter voortgegaan met groot getalle slawe wat tot die 1860's na Brasilië en Kuba verskeep is. Britse ingryping en verdere diplomasie het die Atlantiese slawehandel uiteindelik beëindig. In 1870 het Portugal die laaste handelsroete met die Amerikas beëindig. Die laaste land wat slawe ingevoer het, was Brasilië. In Brasilië is slawerny self egter eers in 1888 beëindig, wat dit die laaste land in die Amerikas maak om onwillekeurige serwituut te beëindig.

Die dryf agter slawerny

Navorsers voer aan dat die slawehandel deur skeepseienaars en handelaars, oftewel kapitalistiese finansiers, aangedryf is, omdat hulle enorme profyte op hul kommersiële beleggings verdien het. Die skeepsbedryf het inderdaad aan die hart van die slawebedryf gelê.

Volgens Van Bart (2012) het hulle geweld van praktiese en konseptuele aard gepleeg. Konseptueel is die slaaf tot blote kommoditeit vir handelsdoeleindes verlaag en kon daarom sonder gevolge in die handelstruktuur ingedwing word. Dit het neergekom op geweld teen sy menslikheid. Op praktiese vlak het die toenemende aantal liggame wat gevange geneem en verslaaf is daartoe gelei dat slawehandelaars kort- en langtermyn arbeidsbehoeftes kon bereken sodat ʼn omvangryke stelsel van Atlantiese kapitalisme deur middel van die transnasionale vloei van arbeidskrag in en deur slaweskepe, plantasies en markte bepaal en gereguleer kon word. Albei geweldsaspekte was noodsaaklik vir die funksionering van die slawebedryf as masjien om die slaaf as kommoditeit vir die wêreldwye arbeidsmark te produseer.

William Wilberforce was ʼn politikus wat hom van 1789 tot 1807 in die Britse parlement daarvoor beywer het om die slawehandel te stuit, en wetgewing vir die verbetering van die lot van slawe in te stel. Hy beredeneer die gevolge van die praktiese en konseptuele geweld in sy toespraak, “Resolutions Respecting the Slave Trade”, wat hy op 12 Mei 1789 in die Britse parlement gelewer het, soos volg: “Does not everyone see that a slave trade carried on around [Africa’s] coasts must carry violence and desolation to her very centre? That in a continent just emerging from barbarism, i fa trade in men is established, if her men are all ceonverted into goods, and become commodities that can be bartered, it follows they must be subject to ravage just as goods are.” (International University Society’s Reading Course and Biographical Studies [IUS] 1935: 574).

Bronne

• Van Bart, M. 2012. Kaap van Slawe. Tokai: Historical Media.

Verwysings

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Transatlantiese slawehandel.