Xusticia

Xusticia
essentially contested concept (en) Traducir
condición
Cambiar los datos en Wikidata
La xusticia represéntase alegóricamente por una muyer colos güeyos vendados, con una balanza nuna mano y una espada na otra.

La xusticia (del llatín iustitĭa, que, de la mesma, vien de ius — derechu — ), tien delles acepciones nel Diccionariu de la Academia de la Llingua Asturiana. Ye un valor determináu como bien común pola sociedá. Nació de la necesidá de caltener l'harmonía ente los sos integrantes. Ye'l conxuntu de pautes y criterios qu'establecen un marcu fayadizu pa les rellaciones ente persones ya instituciones, autorizando, prohibiendo y dexando aiciones específiques na interacción de los mesmos.

Etimoloxía

A parte de la que se dio na entrada del artículu, al nun tar d'alcuerdu ciertu autores con esti raigañu etimolóxicu poner de manifiestu les distintes opiniones al respeutu: Per un sitiu, el raigañu venceyar con otros nomes de significáu y orixe relixosu como son: iurare, iovis o júpiter, o iuramentum, razón pola cual los romanos creyeren que'l derechu y la xusticia yeren un regalu de la divinidá. Sicasí, los romanos estremaben perfectamente ente l'ámbitu xurídicu — ius — y el relixosu o moral — fas —. Otros autores decantar por derivar del raigañu sánscrita yoh, como procedente d'una deidá o de daqué sagráu; otros envaloren que deriva, tamién del raigañu sáncrita yu que se rellaciona con un venceyu obligatoriu».[1]

Esti conxuntu de criterios o regles tien un fundamentu cultural, y na mayoría de sociedaes modernes un fundamentu formal, qu'intervienen dientro del mesmu conceutu y que son esplicaos de la siguiente manera:[2]

  • El fundamentu cultural basar nun consensu ampliu nos individuos d'una sociedá sobre lo bono y lo malo, y otros aspeutos práuticos de cómo tienen d'entamase les rellaciones ente persones. Supónse qu'en toa sociedá humana, la mayoría de los sos miembros tienen una concepción de lo cabal, y considérase una virtú social l'actuar acordies con esa concepción.
  • El fundamentu formal ye'l codificado formalmente en delles disposiciones escrites, que son aplicaes por xueces y persones especialmente designaes, que traten de ser imparciales con al respective de los miembros ya instituciones de la sociedá y los conflictos qu'apaezan nes sos rellaciones.

Conceutu de xusticia

El conceutu de xusticia puede explicitarse dende diversos puntos de vista: l'éticu, moral, como virtú, filosóficu, relixosu, del derechu y dellos más. Dalgunos d'ellos esponen de siguío.

Dende'l puntu de vista filosóficu

Correspuende a la Filosofía moral y a la Ética l'estudiu de la xusticia dende'l puntu de vista filosóficu. Nelles defínese como xusticia la virtú cardinal que mora na voluntá por aciu la cual, la persona ta inclinada a dar a cada unu lo suyo, yá sía de manera individual, como sociedá o como grupos de persones, miembros de la sociedá.[3] Pa entender meyor esta definición ye necesariu faer delles aclaraciones:

  • La xusticia ye una virtú y «lo propio de toa virtú y vezu ye ser una disposición qu'inclina d'una manera firme y permanente a los sos actos».[4]
  • La xusticia, como s'indicó, ye una virtú cardinal, una virtú principal, yá que sobre ella xira la vida moral de la persona.[3]
  • Ye una virtú que mora na voluntá, esto ye, nel mambís racional» como indica Santu Tomás d'Aquino; nun ye xustu quien «conoz» lo que ye rectu sinón quien obra rectamente.[5] Por tal razón, la xusticia ta nuna facultá apetitiva y al nun poder aniciar nel mambís sensible, mora nel mambís racional, esto ye, na voluntá.[4]
  • Ye una virtú na que, al inclinar a dar a cada unu lo suyo, predomina la oxetividá.[1]

Sentíu propiu y metafóricu de la xusticia

El sentíu propiu de la xusticia esixe qu'haya una débeda esixente, qu'esistan persones distintes yá que puede sese xustu o inxustu al respective de otru, que tien de ser una persona distinta ya independiente al que practica la xusticia, o la inxusticia y, finalmente, qu'haya igualdá ente dambes persones. Poro, les rellaciones de xusticia ente unos y otros son siempres billaterales.[6]

Conceutu de xusticia nel derechu romanu

El términu xusticia vien de iustitia, y el xurista Ulpiano definir asina:

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi; «La xusticia ye la constante y perpetua voluntá de dar (conceder) a cada unu'l so derechu». Los preceptos o mandatos del derechu son: «honeste vivere, alterum non laedere et suum quique tribuere...» «vivir honestamente, nun faer dañu a naide y dar a caúnu lo que-y correspuende».

La pallabra xusticia designó, orixinalmente, la conformidá d'un actu col derechu positivu, non con un ideal supremo y astracto de lo cabal. A dichu conceutu oxetivu correspuende, nos individuos, una especial actividá inspirada nel deséu d'obrar siempres conforme a derechu; dende esti puntu de vista, Ulpiano definió la xusticia, según el testu trescritu. Créese que'l xurista inspirar na filosofía griega de pitagóricos y estoicos. Resulta, asina que la iustitia ye una voluntá qu'implica la reconocencia de lo que s'envalora xustu y bonu (aequum et bonum).

Al reparar l'afaese a la llei nes aiciones humanes, los principios xurídicos concentrar de manera constante y perpetua. De tal manera, la xusticia pierde'l so conteníu astracto, de valor ideal y estáticu, tresformándose nuna práutica concreta, dinámica y firme que permanentemente hai de dirixir les conductes.[7]

Conceutu na versión griega de los Setenta

El términu «xusticia» na versión de los Setenta tien la mesma significación primaria que nel testu hebréu magar ta influyida pola mentalidá griega una y bones los términos helénicos que s'usen: dikē y dikaiosýnē, referir a la virtú de la xusticia puramente humanu yá que ordena la convivencia nos ámbitos xurídicu y moral ente les persones.[8] Sicasí producióse l'efectu inversu: esisten voces griegues — dikē, dikaiosýnē, krísis, kríma y dellos más — pa representar nellos unos conceutos relixosos del Antiguu Testamentu que, en principiu veníen espresaos n'hebréu como sedek, el miošpāt, seiāqāh, etc. El motivu d'esti cambéu d'acepciones ye, a cencielles, el que la paecencia ente los términos sía mayor o menor. Pa la meyor comprensión de los vocablos griegos qu'espresen conceutos relixosos, tienen d'interpretase según los sos significaos hebreos que traducen.[9]

Conceutu dende'l puntu de vista cristianu

La pallabra «xusticia» apaez más de doscientes vegaes en cualquier traducción de la Biblia. Sicasí, la pallabra xusticia tien unos significaos y una gama de matices de lo que pueda tener n'español o otres llingües modernes. Nella supera l'ámbitu moral o del derechu yá que afonda l'ámbitu más fondu de lo relixoso: la rellación ente Dios y l'home y ente los homes ente si precisamente pola so dimensión relixosa. El conceutu de xusticia tien cada vez mayor amplitú y trescendencia. Este ye'l valor fondu de la xusticia nel momentu de l'Alianza de Dios colos homes. Esti primer significáu de «la xusticia» ta na redolada de la fidelidá, de la sinceridá, de la conformidá del cumplimientu de l'Alianza de Dios colos homes.[10]

Etimoloxía bíblica

Les llingües semítiques usen el raigañu «Sdq» pa espresar la pallabra xusticia magar los estudiosos tienen diverses opiniones del significáu d'esti raigañu. El primeru ye «fiel, xusto»; según la segunda opinión puede significar «durez, solidez, conformidá cola norma»; según la tercera ye «vencer». No que sí tán d'alcuerdu los etimoloxistes ye que nenguna d'elles puede considerase más o menos válida que les otres dos.[11]

La xusticia nel Antiguu Testamentu

En tol Antiguu testamentu, sobremanera nel testu hebréu orixinal, hai unes referencies constantes a esti términu que ye «l'aición de Dios que quier salvar al home» al que se-y va revelar adulces los designios salvíficos de que Dios estableciera col pueblu escoyíu, col pueblu d'Israel, especialmente ratificaos nel momentu de l'Alianza nel Monte Sinaí onde quedaron concretaos los llazos venceyantes: les promeses de Dios y los compromisos del pueblu.[11] Dios ufierta'l compromisu de la salvación al pueblu y este asume la fidelidá al pactu. La xusticia de Dios ye salvación y benevolencia y nel home, la so fidelidá personal. La xusticia veterotestamentaria trai unes esixencies , bien conocíes, ente los homes y na sociedá que tán recoyíes y especificaes nos Diez Mandamientos. La xusticia que trai l'Alianza nun ye una mera rellación xurídica sinón la que emana de la rellación del don gratuitu de Dios para colos homes que ye'l don de la salvación.[12]

La xusticia nel Nuevu Testamentu

El conceutu fundamental de la xusticia nel Antiguu Testamentu, dempués tresmitida al Nuevu Testamentu, nun sufrió cambéu dalgunu nin polos escritos extracanónicos del xudaísmu nin pola influencia helenística. A partir de la revelación en tola so plenitú fecha por Xesucristo, tamién adquier el conceutu relixosu de la xusticia una dimensión muncho más fonda que nel Antiguu Testamentu.

Conceutos posteriores de la xusticia

El Palaciu de Xusticia de Paraguái, en Asunción.

La xusticia ocúpase en sí del apropiáu ordenamientu de les coses y persones dientro d'una sociedá. Como conceutu foi oxetu de reflexón filosófica, llegal, y teolóxica y d'alderique al traviés de nuesa historia. Un númberu de cuestiones importantes alrodiu de la xusticia fueron fiero aldericaes al traviés de la historia occidental: ¿Qué ye xusticia? ¿Qué demanda de los individuos y sociedaes? ¿Cuál ye la distribución apropiada de riqueza y recursos na sociedá?: ¿igualdá, meritocracia, d'alcuerdu al estatus, o dalguna otra posibilidá? Hai munches respuestes posibles a estes entrugues de diverses perspectives nel espectru político y filosófico.

D'alcuerdu a munches teoríes de xusticia, ye de suma importancia: John Rawlssobremanera, clama que «La xusticia ye la primer virtú de les instituciones sociales, según la verdá ye a los sistemes del pensamientu».[13] La xusticia puede ser pensada como distinta de y más fundamental que la benevolencia, la caridá, misericordia, arrogancia o la compasión. La xusticia foi tradicionalmente acomuñada con conceutos de fe, reencarnación o divina providencia, esto ye, con una vida d'alcuerdu al plan cósmicu. L'asociación de xusticia cola equidad foi histórica y culturalmente rara y seique ye una innovación moderna.[14]

Un estudiu na UCLA nel 2008 indicó que les reacciones a la igualdá tán «cableadas» nel celebru y que, «la igualdá ta activando la mesma parte del celebru que respuende a la comida nos aguarones... Esto ye congruente cola noción de que'l ser trataos de manera igualitaria satisfai una necesidá básica».[15] Una investigación conducida mientres el 2003 en Emory University, Georgia, qu'arreya a monos capuchinos demostró qu'otros animales cooperativos tamién tienen tal sentíu y que «l'iñerizu a la inequidad seique nun sía namái humana».[16] indicando que les idees sobre igualdá y xusticia puedan ser instintives en naturaleza y na sociedá.

Nel llinguaxe común, el términu xusticia abasna consigo la intuición de que «les persones tienen de recibir el tratu que se merecen» y, nesti sentíu, conserva entá tou la so puxanza la definición de Ulpiano: «Dar a cada unu lo suyo». Dende'l puntu de vista individual, según Aranguren, la virtú de la xusticia ye'l vezu consistente na voluntá de dar a cada unu lo suyo.

Xusticia como virtú

Igualmente la xusticia foi entendida como virtú humana, pue ser definida como l'arte de faer lo cabal, y de «dar a cada unu lo suyo» (llatín: «suum quique tribuere» conteníu nel Ars Iuris), básicamente esto diznos que la xusticia ye la virtú de cumplir y respetar el derechu, ye l'esixir los sos derechos, ye otorgar los derechos a un individuu. Pa diversos autores la xusticia nun consiste en dar o partir coses a la humanidá,[ensin referencies] sinón el saber decidir a quien-y pertenez esa cosa por derechu. La xusticia ye ética, equidad y honradez.[ensin referencies] Ye la voluntá constante de dar a caúnu lo que ye so. Ye aquel sentimientu de derechura que gobierna la conducta y fai acatar debidamente tolos derechos de los demás.

Toles virtúes tán entendíes na xusticia. A última hora, la verdadera xusticia ye l'arte de dar lo cabal o faer dar lo cabal a un individuu, basándose nos principios del arte del derechu, ensin tener nengún tipu de discriminación o preferencia escontra nenguna persona; de lo contrario taríase dando una xusticia falsa, y ello nun sería «dar a cada unu lo suyo», sinón «dar a él lo que lu toque», dependiendo de la so clase social o raza, etc.[ensin referencies]

Teorización sobre la xusticia

La xusticia nun ye'l dar o partir coses a la humanidá, sinón el saber decidir a quien-y pertenez esa cosa por derechu. La xusticia ye ética, equidad y honestidá. Ye la voluntá constante de dar a caúnu lo que-y correspuende. Ye aquel referente de derechura que gobierna la conducta y nos constriñe a respetar los derechos de los demás.

La xusticia ye pa mi aquello que la so proteición puede floriar la ciencia, y xunto cola ciencia, la verdá y la sinceridá. Ye la xusticia de la llibertá, la xusticia de la paz, la xusticia de la democracia, la xusticia de la tolerancia.
Hans Kelsen

Otru nivel d'analís constituyir el fechu d'entender la xusticia como valor y fin del derechu (más que como virtú suxetiva) al que podemos conceptuar juntamente con Norberto Bobbio como «aquel conxuntu de valores, bienes o intereses pa que la so proteición o medría los homes recurren a esa téunica de convivencia a la que llamamos derechu». Agora bien en cuanto al bien xurídicu tuteláu pol derechu, esto ye, el conxuntu de condiciones protexíes poles normes xurídiques, puede considerase dende una perspeutiva absoluta iusnaturalista dientro de la cual tou derechu ye xustu y si nun ye xusto nun ye derechu. Pero dende una óptica iuspositivista el derechu ye condición (sine qua non) de la xusticia y al empar, esta ye una midida de valoración del derechu, polo que podemos dicir qu'un derechu positivu determináu pue ser «xustu o inxustu» acordies con un ideal suxetivu de xusticia.

Toles virtúes tán entendíes na xusticia. A última hora, la verdadera xusticia ye l'arte de dar a cada unu lo suyo, o bien, faer a un individuu dar lo suyo a otru, ello con base nos principios de la ciencia del derechu, lo cual tien de faese ensin discriminar nin amosar preferencia dalguna por naide, una y bones toles persones tienen de ser trataes por igual para, poder tar en condiciones d'aplicar la xusticia a plenitú.

John Rawls

Al referise a Kant, Rawls afirma qu'ésti sostuvo qu'una persona actúa autónomamente cuando los principios de la so aición son escoyíos por ella como la espresión más fayadiza posible de la so naturaleza de ser racional llibre ya igual. Los principios básicos colos cualos actúa nun son adoptaos por causa de la so posición social o de les sos dotes naturales, o en función del particular tipu de sociedá na cual vive, o d'aquello qu'él quier tener. Actuar sobre la base d'estos principios significaría actuar de manera heterónoma. El velu d'ignorancia quita a la persona, na posición orixinaria, de los conocencies que la pondríen en condiciones d'escoyer principios heterónomos. Les partes lleguen xuntes a la so eleición, en cuanto persones racionales llibres ya iguales, conociendo solamente aquelles circunstancies que faen surdir la necesidá de principios de xusticia.

Teoríes y definiciones alrodiu de la xusticia

Ente otres munches teoríes sobre la xusticia, destacamos la de los filósofos:

  • Platón: La xusticia como harmonía social. Nel so llibru República, Platón propón pa la organización de la so ciudá ideal, al traviés del diálogu de Sócrates, que los gobernantes d'esta ciudá tresformar nos individuos más xustos y sabios, esto ye en filósofos, o bien, que los individuos más xustos y sabios de la comunidá, esto ye, los filósofos, tresformar nos sos gobernantes.
  • Aristóteles: La xusticia como igualdá proporcional: Dar a caúnu lo que ye so, o lo que-y correspuende. Diz que lo que-y correspuende a cada ciudadanu tien que tar en proporción cola so contribución a la sociedá, les sos necesidaes y los sos méritos personales.
  • Tomás d'Aquino: La llei natural. Diz que los ciudadanos han de tener los derechos naturales, que son los que Dios da-yos. Estos derechos fueron llamaos darréu derechos humanos.
  • Pa los utilitaristes les instituciones públiques componer d'una forma xusta cuando consiguen maximizar la utilidá amestada (nel sentíu de felicidá). Según esta teoría, lo cabal ye lo que beneficia al mayor númberu de persones al empar.
  • Ulpiano: Xusticia ye la constante y perpetua voluntá de da-y a cada quien lo que-y correspuende.
  • John Rawls: Define la xusticia como equidad, que consiste básicamente nel principiu d'igual llibertá, el principiu de xusta igualdá d'oportunidaes y el principiu de diferencia.
  • Cicerón: La xusticia ye un vezu de l'alma, que reparáu nel interés común da a cada cual la so dignidá.

Contemporáneamente surdieron teoríes de la xusticia de nivel meta, nel sentíu de qu'intenten l'harmonización o convivencia de distintes teoríes de la xusticia. Exemplu d'esti tipu d'enfoques ye'l de Gabriel Stilman en «Xusticia de xusticies», onde se sostién que «un sistema xustu va ser el que realice y sintetice democráticamente les concepciones particulares de la xusticia d'aquellos a quien afecta».

Xusticia distributiva

Un aspeutu interesante de la organización de les sociedaes ye cómo se detentan los recursos disponibles, los bienes producíos y la riqueza disponible. En principiu, na mayoría de sociedaes remanáronse dos conceutos parcialmente incompatibles sobre qué ye una distribución xusta de los bienes y la riqueza:

  • La xusticia según la necesidá, sostién aquellos que tienen mayores necesidaes d'un bien tienen de tener asignaciones mayores.
  • La xusticia según el méritu, sostién qu'aquellos que más contribúin a la producción de bienes y riqueza tienen de tener tamién una mayor proporción de los mesmos.

Xusticia y derechu

La xusticia ye unu de los principios xenerales del derechu: a ella recurre'l llexislador cuando quier establecer un estatutu xurídicu programáticu, y tamién recurre a ella'l xuez, al tener que dar solución a les controversies xurídiques qu'escarecen d'un estatutu xurídicu que-yos dean solución. Otru nivel d'analís ye entender la xusticia como valor y fin del derechu (más que como virtú suxetiva) al que podemos conceptuar juntamente con Norberto Bobbio como «aquel conxuntu de valores, bienes o intereses pa que la so proteición o medría los homes recurren a esa téunica de convivencia a la que llamamos derechu». Agora bien en cuanto l'ideal de xusticia» esto ye, esi conxuntu de condiciones protexíes pol derechu puede considerase dende una perspeutiva absoluta iusnaturalista dientro de lo cual tou derechu ye xustu y si nun ye xusto ye derechu. Pero dende una perspeutiva iuspositivista el derechu ye condición de la xusticia y al empar esta ye una midida de valoración del derechu, polo que podemos dicir qu'un derechu positivu determináu ye xustu o ye inxustu d'alcuerdu a un ideal de xusticia suxetivu. El Digesto, unu de los componentes de la obra d'escoyeta del derechu romanu realizada por Xustinianu (el Corpus Iuris Civilis), empieza asina (D.1.1.1):

(...) ius a iustitia (...) ius est ars boni et aequi
- El derechu ye xusticia, el derechu ye l'arte de lo bono y lo equitativo.

Representación de la xusticia

La xusticia representar con una muyer que lleva los güeyos vendados, una balanza nuna mano y una espada na otra. Los güeyos vendados pretenden destacar que la xusticia nun mira a los homes, sinón los fechos, esto ye, que la xusticia ye igual pa tolos homes. La balanza representa'l xuiciu que va determinar asitiando a cada llau de la balanza los argumentos y pruebes. La espada espresa que la xusticia va castigar con mano dura a los culpables.

Ver tamién

Referencies

  1. ↑ 1,0 1,1 VV.AA (1989). Gran Enciclopedia Rialp, sesta, Madrid: Ediciones Rialp, S. A., páx. tomo XIII, 681. ISBN 84-321-0675-5. Consultáu'l 3 de setiembre de 2016.
  2. ↑ Marvin Harris (2004): Introducción a l'Antropoloxía Xeneral.
  3. ↑ 3,0 3,1 VV.AA (1989) Gran Enciclopedia Rialp, sesta, Madrid: Ediciones Rialp, S. A., páx. tomo XIII, 678-698. ISBN 84-321-0675-5. Consultáu'l 3 de setiembre de 2016.
  4. ↑ 4,0 4,1 Urdanoz, Teófilo (1956) Introducción a la cuestión 58 de la Suma Teolóxica de Santu Tomás d'Aquino. Madrid: BAC-Edición billingüe., páx. tomo VIII, 246. Consultáu'l 3 de setiembre de 2016.
  5. ↑ d'Aquino, Tomás (1265-1274) Summa teolóxica, páx. 2-2 q58 a4. Consultáu'l 3 de setiembre de 2016.
  6. ↑ Pieper, J. (1968) Justicia y Fortaleza. Madrid: Rialp, páx. 200-210.
  7. ↑ Ramón Gavernet, Haroldo y Mario Antonio Mojer. El Romanu, la tierra, les armes. Evolución histórica de les Instituciones del Derechu Romanu. Editorial Lex, 1992. La Plata, Arxentina. ISBN 950-9076-30-9.
  8. ↑ Bauer, J. B. (1967) Diccionariu de Teoloxía bíblica. Barcelona: Herder, páx. 542-557. ISBN 9788425403606. Consultáu'l 6 de setiembre de 2016.
  9. ↑ VV.AA (1989) Gran Enciclopedia Rialp, sesta, Madrid: Ediciones Rialp, S. A., páx. tomo XIII, 680. ISBN 84-321-0675-5. Consultáu'l 7 de setiembre de 2016.
  10. ↑ VV.AA (1989) Gran Enciclopedia Rialp, sesta, Madrid: Ediciones Rialp, S. A., páx. tomo XIII, 678. ISBN 84-321-0675-5. Consultáu'l 3 de setiembre de 2016.
  11. ↑ 11,0 11,1 VV.AA (1989) Gran Enciclopedia Rialp, sesta, Madrid: Ediciones Rialp, S. A., páx. tomo XIII, 679. ISBN 84-321-0675-5. Consultáu'l 3 de setiembre de 2016.
  12. ↑ d'Aquino, Tomás (1265-1274) Summa teolóxica, páx. 1, q21. Consultáu'l 6 de setiembre de 2016.
  13. ↑ Rawls, John. A Theory of Justice (revised edn, Oxford: OUP, 1999), p. 3.
  14. ↑ Daston, Lorraine (2008). ««Life, Chance and Life Chances»». Daedalus:  páxs. 5–14. 
  15. ↑ «Brain reacts to fairness as it does to money and chocolate, study shows.» / UCLA Newsroom
  16. ↑ Nature 425, 297-299 (18 September 2003).

Bibliografía

Enllaces esternos

Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: xusticia

Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente