Çin xalq dini

Çin xalq dini (çin. 中國民間信仰; Zhōngguó mínjiān xìnyăng),[1]bai şen (çin. 拜神; bài shén - tanrılara ibadət) və ya şenizm (çin. 神; shén - tanrı)[2] — etnik hanların ənənəvi dini.

Artıq Sun sülaləsi (960-1279) dövründə Çinin üç əsas dinin (Buddizm, Konfusiçilik və Daosizm) sinkretizmi han xalqının ümumi din sistemini formalaşdırmışdı. Bu din günümüzə qədər gəlib çatmışdır.[3] Çin xalq dinidəki Buddizmin, Konfusiçiliyin və Daosizmin sinkretizmi bəzən "üç dinin birliyi" (çin. 三教合一; sān jiào hé yī və ya çin. 三教合流; sān jiào hé liú) adlanır.[4] Eyni zamanda, bu üç dinin təlimlərinə Çin xalq dinidə tam şəkildə riayət edilmir. Məsələn, onun məbədlərində qurban kəsilir, baxmayaraq ki, Buddizm və Daosizm heyvanları öldürməyə qadağan edir.[5]

Fenşuy, İn və Yan, ənənəvi Çin tibbi (o cümlədən akupunktura), beş element (od, su, taxta, metal və torpaq) konsepsiyası kimi anlayışlar bu dünya görüşünə aiddir.[6]

Adı

Uğur və uzunömürlük məbədi. Sincan, Fukan, Tanrı gölü (çin. 天池; tiānchí, uyğ. بوغدا كۆلى). Keçmiş Buddist məbədin yerində tikilmiş Daosist məbəd. Onun içində bir sıra xalq tanrıların ibadətgahları var.

İllər boyu Çində formalaşan Buddizmin, Konfusiçiliyin və Daosizmin sinkretizmi adsız qalırdı. "三教" (sān jiào) ifadəsində "教" (jiào) heroqlifi "din" mənasında işlənirdi. Halbuki, XIX əsrdə xarici mətnləri Çin dilinə tərcümə etmək üçün din sözü üçün Yapon dilindən "宗教" (zōng jiào) ifadəsi götürülmüşdü, "教" isə "təlim" kimi tərcümə olunmağa başlayıb.

Bu günə qədər hətta təhsilli Çinlilər bu məsələdə çaşqın ola bilər. Məsələn, onlardan Buddist və ya Konfusiçi məbədinə səhvən "Taoist" deməkləri nadir hal deyil. Özəlliklə, Taoizm ilə Çin xalq dini arasındakı fərq hər kəsə aydın deyil.[7]

"Xalq dini" (ing. popular religion/folk religion) anlayışı Çin dilinə ingilis dilindən gəlmişdir. O, müasir Çin akademik ədəbiyyatında işlənilir (çin. 民間宗教; mínjiān zōngjià). Bundan başqa, "Çin yerli dini" (çin. 民俗宗教; mínsú zōngjiào), "Çin etnik dini" (çin. 民族宗教; mínzú zōngjiào) və "Çin dini" (çin. 中華教; zhōnghuájiào) kimi ifadələr də həmçinin təklif olunur.[8]

Təsnifatı

U Hsin Çao Çində dörd ənənəvi dini təşkilat növünün olduğundan yazır: əcdad ibadəti, ilahilik ibadəti, gizli cəmiyyət və sekta.[9]

İlahilik ibadəti qurbangah icmaları (çin. 社會; shèhuì) tərəfindən təşkil olunurdu. Bu cür icmalar, məsələn, tanrıların ad günü mərasimləri kimi[10] festivalları (çin. 廟會; miàohuì) hazırlayırdı.[11] Mao Tszedun dini qurumların analizində onları üç kateqoriyaya bölürdü: tanrı assosiasiyası, kənd icması və məbəd assosiasiyası. Bundan əlavə, onun yazdığına görə, tanrı assosiasiyalarının bir növü qurban assosiasiyası (çin. 醮會; jiàohuì) idi.[12]

Ton qəbiləsinin əcdadları üçün qurbanları. Çjetszyan, Çianton

Əcdad ibadəti ev altarı, özəl məbəd və ya soy məbədi (çin. 祠堂; cítáng) vasitəsi ilə tətbiq oluna bilər. Eyni soyadı olan insanlar qohumluq assosiasiyalarının (çin. 宗族協會; zōngzú xiéhuì) üzvü ola bilər. Məsələn, Çen və Lin soylarının öz məbədləri var. Tsannan bölgəsində Çen soyuna aid olan 123 məbəd mövcuddur. 2006-cı ildə orada bu soyadı olan 184260 adam yaşayırdı.[13]

Demoqrafiya

Bir araşdırmada Çində sektaların üzvləri istisna edərək, xalq dininə inananların və etiqad edənlərin sayı hesablanmışdır. Hesablamalara görə, Çində 15 yaşından yuxarı olanların 55,5%-i Çin xalq dininə inanır və etiqad edir.[14]

İstinadlar

  1. ↑ "Exploring Chinese folk religion: Popularity, diffuseness, and diversities". Chinese Journal of Sociology. 7 (4). 2021. 2025-01-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-06.
  2. ↑ Khun Eng, Kuah-Pearce. . ISEAS–Yusof Ishak Institute. 2015. ISBN 9789812309136 https://www.cambridge.org/core/books/abs/state-society-and-religious-engineering/reinventing-chinese-syncretic-religion-shenism/DE17890FE6A0055B41BB6DCC75D1D0CB (#bare_url_missing_title). 2024-12-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-06.
  3. ↑ Overmyer, Daniel L. Religions of China: The World as a Living System. New York: Harper & Row. 1986. səh. 51. ISBN 9781478609896. 9 October 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 August 2015.
  4. ↑ "Folk Religions". 2024-12-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-07.
  5. ↑ "《闻道》第三期：杀生祭祀不是道教 - 《闻道》杂志".
  6. ↑ Overmyer, Daniel L. Religions of China: The World as a Living System. New York: Harper & Row. 1986. səh. 86. ISBN 9781478609896. 9 October 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 August 2015.
  7. ↑ Chamberlain, Jonathan. Chinese Gods: An Introduction to Chinese Folk Religion. Blacksmith Books. 2009. səh. 17-18. ISBN 9789881774217.
  8. ↑ Clart, Philip. Conceptualizations of "Popular Religion" in Recent Research in the People's Republic of China (PDF). International Symposium on Mazu and Chinese folk religion (çin. 媽祖與華人民間信仰」國際研討會論文集). Boyang, Taipei. 2014. səh. 393, 402-406, 409. 23 May 2015 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 24 May 2015.
  9. ↑ Wu, Hsin-Chao. Local Traditions, Community Building, and Cultural Adaptation in Reform Era Rural China (PDF) (PhD). Harvard University. 2014. səh. 11. 12 February 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 17 January 2016.
  10. ↑ Overmyer, Daniel L. Local Religion in North China in the Twentieth Century: The Structure and Organization of Community Rituals and Beliefs (PDF). Leiden; Boston: Brill. 2009. səh. xii, 42. ISBN 9789047429364. 16 June 2015 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 May 2015.
  11. ↑ Fan, Lizhu; Chen, Na. "The Revival of Indigenous Religion in China" (PDF). China Watch. 2013: 8. 21 April 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 30 December 2013. Preprint from The Oxford Handbook of Religious Conversion, 2014. doi: 10.1093/oxfordhb/9780195338522.013.024
  12. ↑ Mao, Zedong; Reynolds Schram, Stuart; Hodes, Nancy Jane. Mao's Road to Power: From the Jinggangshan to the establishment of the Jiangxi Soviets, July 1927 – December 1930. M. E. Sharpe. 1992. ISBN 978-1563244391. p. 353-354
  13. ↑ Fan, Lizhu; Chen, Na. "The Revival of Indigenous Religion in China" (PDF). China Watch. 2013: 13-15. 21 April 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 30 December 2013. Preprint from The Oxford Handbook of Religious Conversion, 2014. doi: 10.1093/oxfordhb/9780195338522.013.024
  14. ↑ Yang, Fenggang; Hu, Anning. "Mapping Chinese Folk Religion in Mainland China and Taiwan". Journal for the Scientific Study of Religion. 51 (3). 2012: 514. doi:10.1111/j.1468-5906.2012.01660.x.