Yakutiya laykası

Yakutiya laykası
Mənşəyi
Ölkə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Yakutiya laykası (rus. Якутская лайка, saxa Саха ыта-лайка) – Sibirin Yakutiya bölgəsinə aid yeni inkişaf etdirilmiş it cinsi. Qədim zamanlarda bu itlər yerli yakut xalqı tərəfindən çoxfunksiyalı heyvanlar kimi istifadə edilirdi. Yakutiya laykaları çoxməqsədli itlərdir və bir çox nəsilləri maralları otarmaq, ov etmək və ya xizəkləri çəkmək üçün istifadə edilib. Onlar Rusiya İtçilik Klubu, Beynəlxalq Kinologiya Federasiyası və 2017-ci ildə AKC-nin "Foundation Stock Service" tərəfindən qeydiyyata alınıblar.

Tarix

Yakutiya laykaları qədim mənşəyə malik bir cinsdir və yerli yakutlar tərəfindən məməliləri və quşları ovlamaq, mal-qaranı otarmaq və yük daşımaq üçün yetişdirilmişdir. Bu itlər əvəzsiz köməkçilər və yoldaşlar olmuşdur. Saxa dilində bu cins "Saxa yta" adlanır, mənası "Yakut iti" deməkdir. Bu cinsin sübutlarına 12,500 il əvvələ aid arxeoloji qalıqlarda rast gəlinir. Saxa Respublikasında itlərin qalıqları ilə birlikdə it xizəkləri və qoşqularının qalıqları tapılmışdır. Radiokarbon təhlilləri bu qalıqların 7800–8000 il əvvələ aid olduğunu göstərir.[1][2]

Xüsusiyyətləri

Yakutiya laykalarının hündürlüyü 53–84 sm, çəkisi isə 18–25 kq arasında olur. Yakutiya laykaları çoxməqsədli itlərdir və yüksək qoxu, eşitmə və görmə qabiliyyətinə malikdirlər. Güclü ov instinktləri və dözümlülüyü ilə seçilirlər. Əgər kiçik yaşlarından düzgün sosiallaşdırılsalar, insanlara qarşı mehriban, yırtıcılara qarşı isə aqressiv ola bilərlər. Əksər aborigen layka cinsləri əsasən ov itləri olsa da, Yakutiya laykası əsasən xizək iti kimi tanınır və ovçuluq və sürü otarma bacarıqlarını da qismən bacarır. Yakutiyanın geniş ərazilərinə görə, bu itlər müxtəlif bölgələrin tələblərinə uyğun olaraq ixtisaslaşa bilirlər. Təxminən 200 it yalnız ovçuluq məqsədilə istifadə olunur. Yakutiya laykaları sərt Sibir iqliminə dözümlüdür və çətin şəraitdə yüksək dözüm nümayiş etdirirlər. Adətən kiçik qruplar halında gün boyu fasiləsiz işləyə bilirlər.[3]

Sağlamlıq

Potensial sağlamlıq problemlərindən biri mədə genişlənməsi (bloat) xəstəliyidir. Mədə genişlənməsi və burulması (GDV) böyük it cinslərində daha çox rast gəlinən ciddi bir vəziyyətdir. Bu zaman mədə burularaq hava ilə dolur və həyati təhlükə yarada bilər. GDV-nin dəqiq səbəbi məlum olmasa da, böyük porsiyalarla qidalanma və yeməkdən dərhal sonra aktivlik bu riski artırır. Buna görə də, itə daha kiçik porsiyalarla yemək vermək və yeməkdən sonra aktivliyini məhdudlaşdırmaq vacibdir. Digər potensial problem bud-çanaq displaziyası və dirsək displaziyasıdır. Bu, irsi xəstəliklərdir və bud və dirsək oynaqları düzgün inkişaf etmədikdə, sümüklər bir-birinə sürtünərək ağrıya səbəb olur. Bu vəziyyət ciddi narahatlığa səbəb ola bilər və bəzi hallarda cərrahi müdaxilə tələb edir. Yakutiya laykalarında göz problemləri də daha çox müşahidə edilə bilər. Buna görə də mütəmadi olaraq baytar müayinələri təşkil etmək və hər hansı potensial problemin erkən aşkarlanmasına diqqət yetirmək vacibdir.[4]

Klonlaşdırma

2017-ci ildə Yakutiya laykasının iki nümunəsi bu nadir cinsi qorumaq məqsədilə klonlaşdırılmışdır.[5] 2020-ci ildə klonlaşdırılmış itlərdən biri uğurla 7 bala dünyaya gətirmişdir.[6]

İstinadlar

  1. ↑ Seroshevsky, Vatslav. Якуты: опыт этнографического исследования [Yakuts: the experience of ethnographic research] (rus). St Petersburg: Edition of the Imperial Russian Geographical Society. 1896.
  2. ↑ In the original on p.141 Seroshevsky divides dogs into a third group as suburbann dog (which is a mix of Yakut and various other local dogs). Dmitrieva-Sulima criticised him for identifying the Yakutskaya (guard and hunting) with the Tunguska.
  3. ↑ "FCI-Standard N° 365 – Yakutskaya Laika" (PDF). İstifadə tarixi: 2023-09-05.
  4. ↑ История породы Arxiv surəti 6 iyun 2010 tarixindən Wayback Machine saytında
  5. ↑ Bender, Kelli. "You Look Familiar! Cloned Puppy Meets Her 'Mom' For the First Time". People (ingilis). 2017-06-27. İstifadə tarixi: 2022-08-12.
  6. ↑ Bizwire, Korea. "Cloned Dog Born in S. Korea Gives Birth to Seven Puppies". The Korea Bizwire (ingilis). 2020-01-08. İstifadə tarixi: 2022-08-12.