مارتین لوتر

Martin Luther
Martin Luther (1529) by Lucas Cranach the Elder
دوغوم	10 November 1483 آیسلبن, County of Mansfeld, موقدس روم ژرمن ایمپراتورلوغو
اؤلوم	۱۸ فوریه ۱۵۴۶ میلادی (۶۲ یاش) آیسلین, County of Mansfeld, موقدس روم ایمپراتورلوغو
تحصیل	University of Erfurt
پئشه	Friar Priest Theologian Professor
آدلیم ایش	Ninety-five Theses Luther's Large Catechism Luther's Small Catechism On the Freedom of a Christian On the Bondage of the Will
حیات‌یولداشی(لاری)	Katharina von Bora
اوشاقلاری	هنس (یوهانس) الیزابت ماقدالنا مارتین پاول لوتر مارقارت
Theological work
Era	Reformation
Tradition or movement	Lutheranism
ایمضاسی

مارتین لوتر (دوغوم:۱۰ نوامبر ۱۴۸۳ - ۱۸ فوریه ۱۵۴۶)^[۱] آلمانلی کشیش، تئولوگ، اونیوئرسیته پروفئسؤرو، پروتئستانلیغین باباسی^[۲] و لوترچیلیگی یایان کیشی ایدی.

یاشاییشی

آلمانیا'نین Eisleben شهرینده دوغان مارتین لوتر، ائرفورت اونیوئرسیته‌سی'نده درس اوخودو. عایله سینه یاپدیغی بیر زیارت دؤنوشو، ائرفورت یولوندا ایلدیریم چارپما تهلوکه سیله قارشیلاشینجا کئشیش اولماغا قرار وئردی. ۲۱ یاشیندایکن عزیز آوگوستین طریقتینه باغلی بیر کیلیسایا گیریب ایلاهیات ائییتیمینه باشلادی و همن ایل راهب اولدو. ائرته‌سی ایل Wittenberg اونیوئرسیته‌سی'نده دوکتوراسینی تاماملایاراق درس وئرمه یه باشلادی. او گونلرده، روما'نین گؤره-ولندیردیگی بیر دومینیکن کئشیشی اولان ژوهانن تئتزئل ( Johann Tetzel ) ، Wittenberg جیوارین‌دا باغیش نامه ( آمرزش نامه ) ساتیردی .

پروتئستانلیق

لوتر کیلیساداکی گونلریندن بری سورغولادیغی بو اویغولامایا قارشی بیر ائلئشتیری یازدی. "باغیش نامه نین قووتینه دایر تئزلر" باشلیق‌لی، ۹۵ ماده دن اولوشان بو متنی ۳۱ ائکیم ۱۵۱۷ گونو پیسکوپوسلارا گؤنده ردی و همن زامان‌دا بیرر مکتوبلا باغیش نامه قونوسونداکی وعظ لرین تئولوژیک آچیدان ساغلام بیر زمینه اوتوردولماسینی ایسته‌دی. مارتین لوتر'ین بو تئزلری اونیوئرسیته نین بولتن پانوسو ساایلابیله جک بیر یئر اولان Wittenberg سارای کیلیسا‌سی'نین قاپی‌سینا آسدیغی یولونداکی، آنجاق ایللر سونرا یاییلان روایت دوغرولانمیش دئییل‌دیر. سونوج دا بو تئزلر آلمانیا'دا و قونشو اؤلکه لرده لوتر’ین اوزونون ده اؤن گؤرموش اولمادیغی بیر سۆرعت له یاییلینجا ساده جه باغیش نامه ساتیشلارین‌دا بیر دوشوش یاشانماقلا قالمادی، بو اولای بوتون رئفورم حرکتینین باشلانقیجی اولدو.^[۳]

۱۵۱۸ ایلین‌ده روما'دا لوتر’ین فیکیرلرینه قارشی بیر پاپالیق داعواسی آچیل‌دی. بو ائنگیزیسیون داعواسین‌دا ، لوتر، غیابی یارغیلاندی. پاپا هر نه قدر طرد ائتدیسه ده او، طرد نامه نی خالق آراسین‌دا یاندیردی. ایمپراتور ماکسیمیللیان اونو هرئتیک (دیندن چیخمیش، ساپقین) اعلان ائتدی؛ لوتر، سوچلامالارا جواب وئرمک اوزه ره روما'یا چاغریلدی. آما او، روما'یا گئتمک یئرینه، آوگسبورگ'دا کاردینال کاژئتان'آ (Cajetan ) ایفاده وئرمه یی ترجیح ائتدی. کاژئتان اوندان فیکیرلریندن و کیلیسا'یا یاپدیغی سالدیریلارین‌دان وازگئچمه‌سینی ایسته یینجه، لوتر، ویتئنبرگ-ه دؤندو. بورادا قوتسال روما-ژرمن ایمپراتورلوغو'نون ایمپراتور سئچمه یئتکی‌سی اولان ساکسونیا دوکو III. فرئدریک اونو حیمایه‌سی آلتینا آلدی. پاپا X. لئو، III. فرئدریک 'دن لوتر’ین سورگونه گؤنده ریلمه‌سینی طلب ائتدیسه ده، دوک بو فرمانا اطاعت ائتمه‌دی. بو آرادا بعضی گؤروشلریندن وازگئچن، حتی پاپا'یا بیر عذر مکتوبو بیله گؤنده رن لوتر، اینگولستادت (Ingolstadt ) اونیوئرسیته‌سی رئکتؤرو ژوهانن ائک (Johann Eck ) ایله باغیش نامه قونوسون‌دا بیر مناظره یه قاتیلدی.

ائولیلیک و اؤلوم

اسکی بیر راهیبه اولان کاترینا وون بورا ایله ائولنمیش اولان لوتر، ۱۵۲۶'دا Deutsche Messe und Ordnung des Gottsdienstes  (آلمانجا آیین و کوتسال مراسیم دوزه نی) آدایلا یاییملامیش اولدوغو آیینلره باشلادی. ۱۵۲۹ ایلینده اؤنجه باتی مدنیتینی ایسلام تهلیکه سیندن قوروماق اۆچون تورکلره قارشی ساواشمانین هر مسیحی نین اوزه رینه وظیفه اولدوغونو بیلدیرن بیر اثردن (تورکلره قارشی ساواشدا ) سونرا، مسیحیت-ین تمل اینانج و دوکترینلرینین سورو-جواب شکلینده اؤیره دیلدیگی "کوچوک و بویوک کاتئشیزم"ی یاییملادی. اوچ ایل سونرا نورنبئرگ دینی باریش کومیته‌سی، آلمان پروتستانلارا اؤزگورلوک تانیدی. لوتر، Wittenberg ایلاهیات فاکولته‌سی'نین باشقانلیغینا گتیریلدی. ساغلیق سورونلاری اولماسینا راغما یازماغی سوردوردو.

اؤنجه آناباپتیستلر ( وافتیز اویغولاماسینین ساده جه ائرگنلیک ده اولابیله جه یینی ادعا ائدن بیر پروتستان مذهبی)، داها سونرا یهودیلرعلیه-ینه یازدی و قوتسال متینلر'دن حرکتله پاپالیغا قارشی اولدوقجا آغیر بیر دیلله ائلشتیری اولاراق "Wider das Papsttum zu Rom vom Teufel Gestiftet" (روما'دا شیطان طرفیندن قورولموش پاپالیغا قارشی) اثریله پاپالیغا سون ضربه‌سینی ایندیردی. ۱۷ شوبات ۱۵۴۶ گونو دوغدوغو یئر اولان ائیسلئبئن'ده قلب و بؤبره ک یئتمزلیگیندن اؤلدو.

لوتر'ین باغیش نامه اویغولاماسینا قارشی ۹۵ تئزینین یاییلماسیلا باشلایان و ۱۵۲۱'ده ساواشلارا و شدت-ه واراجاق اؤلچوده تیرمانان رئفورم حرکتی آوروپا'دا او زامانا قدر تک مذهب اولان کاتولیک لیگین بؤلونمه سینه و گئنل اولاراق رئفورم کیلیسالاری آدی وئریلن یئنی اولوشوملارین دوغماسینا یول آچمیشدیر: داها چوخ آلمانیا، اطریش ، ایسکاندیناویا'دا (و دولاییسایلا آمریکا'دا) یایغین اولان لوتریان کیلیسا‌سی و اؤزه ل لیکله ایسویچره، فرانسا، هوللاندا و ایسکوچیا'دا (دولاییسایلا آمریکا'دا) بولونان پرسبیتریان کیلیسا، داها چوخ اینگیلیس 'ده و دونیادا بویوک بریتانیا'نین ائتکی‌لی اولدوغو اؤلکه لرده حاکم اولان آنگلیکان کیلیساسی.

قایناقلار