کلله-بئیین سینیرلری (لات. nervi cranialis) - بیرباشا کلله‌دن چؽخان سینیرلر. کلله (بئیین) سینیرلری بئیین کؤتۇیۇن‌دن باشلایؽرلار و میقداری ۱۲ جۇتدور. روم رقملری ایله نؤمره‌لنیرلر و هر بیری خصوصی آدا مالیک‌دیر. کلله سینیرلری نؤوبه ایله اؤنده‌ن دالا دوْغرۇ سایؽلؽر. وظیفه اعتباریله کلله سینیرلری اۆچ قرۇپا بؤلۆنۆر:

1. حیسسی سینیرلر لات. "nn.sensorii"، یا دۇیغۇ سینیرلری (II،I و VIII جۇت، یعنی قوْخۇ، گؤرمه و دهلیز-ایلبیز سینیرلری)
2. حرکی سینیرلر لات. "nn. motorii" (III, IV, VI, XI, və XII جۇت، یعنی گؤزۆن حرکی سینیری، بلوْک سینیری، اۇزاقلاشدؽرؽجؽ، علاوه و دیلالتی سینیرلر)
3. قارؽشؽق سینیرلر (V, VII, IX və X جۇت، یعنی اۆچلۆ، اۆز، دیل-اۇدلاق و آزان سینیرلر). کلله سینیرلرینین بیر قیسمینین (گؤزۆن حرکی سینیرینین اۆز سینیری ایله بیرلشمیش اولان آرا سینیرین، دیل-اۇدلاق و آزان سینیرلرین) ترکیبین‌ده پاراسیمپاتیک و حرکی سینیرلرین ترکیبین‌ده سیمپاتیک لیفلر ده واردؽر.

حیسسی سینیرلری تشکیل ائد‌ن لیفلرین هۆجئیره جیسیملری، عادتاً، مۆحیط‌ده (مرکزی سینیر سیستئمین‌دن خاریج) یئرلشه‌رک مۆوافیق قانقلیوْنلار عمله گتیریر؛ باشقا سؤزله، بو قانقلیوْنلاری تشکیل ائد‌ن یالان‌چؽ اونیپولیار هۆجئیره‌لرین اوجقار چیخینتیلاری - حیسسی سینیرلرین اؤزلرینی و مرکزی چیخینتیلاری - اونلارین کؤکلرینی عمله گتیریر. حیسسی سینیرلرین موحیط‌ده اولان قانقلیوْنلارینا باشلانغؽج نۆوه‌لر - لات. نوجلئی اوریگینیس دئییلیر.

حرکی سینیرلری تشکیل ائد‌ن لیفلرین هۆجئیره جیسیملری ایسه بئیین کؤتۇیۇن‌ده (و یا اوْنۇرغا بئیین‌ده) یئرلشه‌رک حرکی باشلانغؽج نۆوه‌لر عمله گتیریر. قارؽشؽق سینیرلره گلدیک‌ده، اونلارین ترکیبین‌ده اولان حیسسی سینیر لیفلرینین هۆجئیره جیسیملری اۇجقاردا یئرلشه‌رک قانقلیوْن تشکیل ائدیر؛ حرکی لیفلرین هۆجئیره جیسیملری بئیین‌ده توْپلاشؽب حرکی نۆوه‌لر عمله گتیریر. بئله‌لیکله حیسسی سینیرلرین باشلانغؽج نۆوه‌لری (قانقلیوْنلاری) اۇزقاردا، حرکی سینیرلرینکی ایسه مرکزی سینیر سیستئمین‌ده یئرلشیر. حیسسی سینیرلرین و قارؽشؽق سینیرلرده اولان حیسسی لیفلرین بیر ده مرکزی سینیر سیستئمین‌ده (بئیین کؤتۇیۇن‌ده) حیسسی نۆوه‌لری اوْلۇر: بونلارا اۇز نۆوه‌لر - لات. "nuclei terminationes (nuclei terminales - BNA)" دئییلیر؛ همین نۆوه‌لر ایکینجی درجه نئیرونلارؽن هۆجئیره جیسیملرین‌دن تشکیل اوْلۇنۇر.

بۇرادان آیدؽن اوْلۇر کی، حرکی سینیرلرین یالنؽز باشلانغؽج نۆوه‌لری، حیسسی سینیرلرین ایسه هم باشلانغؽج ، هم ده اۇز نۆوه‌لری واردؽر. بئیین‌ده، اوْنۇرغا بئیین‌ده اوْلدۇغو کیمی، حرکی نۆوه‌لر، عادتاً، اؤن (وئنترال) طرف‌ده، حیسسی نۆوه‌لر ایسه آرخا (دورزال) طرف‌ده یئرلشیر. کلله سینیرلری اوْنۇرغا بئیین سینیرلرینه بنزدیکلرینه باخمایاراق؛ دیفئرئن‌سیاسییا اعتباریله اونلاردان فرق‌لنیر. کلله سینیرلرینین دیفئرئن‌سیاسییاسینا تأثیر ائتمیش حادیثه‌لره: ۱) دۇیغۇ اورقان|دۇیغۇ اورقانلارینین و ویسسئرال قؤوس ازه‌‌له‌لرینین اینکیشافی؛ ۲) میوْتوْملارؽن باش ناحییه‌سین‌ده رئدۇک‌سییا ائتمه‌سی عاییددیر. کلله سینیرلرینین اوْنۇرغا بئیین سینیرلرین‌دن فرقی اوندادؽر کی، اوْنۇرغا بئیین سینیرلرینین وئنترال (اؤن) و آرخا کؤکلری بیر-بیریله بیرلشدیکلری حال‌دا، کلله‌سینیرلرینین کؤکلری اؤز موستقیللیینی ساخلایؽر؛ او اوْنۇرغا بئینی سینیرلرینین، یا وئنترال و یا آرخا کؤکلرینه مۆوافیق‌دیر، مثلاً، III, IV, VI و XII جۇت کلله سینیرلری، ایحتیمال کی، دییشمیش اوْنۇرغا بئینی سینیرلرینین وئنترال کؤکلرینه و V, VII, IX, X و XI جۇت سینیرلر و اونورؤا بئینی سینیرلرینین آرخا کؤکلرینه مۆوافیق‌دیر (هومولوژی‌دیر). گؤستریله‌ن سینیرلردن III, IV و VI جۇت - اۆچ اولینجی باش سوْمیتلرله علاقه‌دار اوْلاراق اینکیشاف ائدیر و گؤز آلماسی ازه‌له‌لرینی ایننئرواسییا ائدیر. V, VII, IX, X و XI جۇت سینیرلر ویسسئرال قؤوسلرله علاقه‌دار اوْلاراق دیفئرئن‌سیاسییا ائدیر ویسسئرال قؤوس از‌ه‌له‌لرینی تجهیز ائدیر. I و II جۇت کلله سینیرلری بیلاواسیطه بئیین قوْوۇقلارؽن‌دان (لات. "n. olfactorius "- قوْخۇ قوْوۇغۇن‌دان، لات. "n. opticus "- گؤرمه قوْوۇغۇن‌دان) اینکیشاف ائدیر؛ بونلار دۇیغۇ عضولرینین خصوصی سینیرلری‌دیر. VII جۇت سینیر ده دۇیغۇ عۇضوۇ سینیری‌دیر، آنجاق منشأ جهتجه اوز سینیرلرین‌دن آیریلمیش‌دؽر. XII جۇت سینیر ایسه اوْنۇرؽا بئیین سینیرلرینین بیرلشمه‌سین‌دن عمله گلمیش‌دیر. کلله سینیرلری منشأ اعتباریله جدول‌ده گؤستریله‌ن بئیین قوْوۇقلارؽنا مۆوافیق‌دیر.

معلۇم اوْلدۇغو کیمی، حرکی سینیرلر مۇختلیف (ائففئکتور) ایمپۇلسلارؽ مرکزدن اۇجقار عۇضولره (سئنتروْفۇقال ایستیقامت‌ده) و حیسسی سینیرلر، عکسینه دۇیغۇ عۇضولری واسطه‌سی‌‍‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌له خاریجی مۇحیط‌دن آلؽنمؽش مۇختلیف قؽجؽقلارؽ و داخیلی عۇضولردن آلدؽقلاری ایمپیلسلارؽ مرکزه دوْغرۇ(سئنتروْپئتال ایستیقامت‌ده) داشؽیؽر.

• Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin, İnsanın Normal Anatomiyası, III cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı - 1979.
• Р. Д. Синельников. Атлас анатомии человека (4 тома).