Copan

Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn.
Prähistorische Stod

Copán*

UNESCO Wödeabe
UNESCO-Welterbe-Emblem
Origineu nochbauda Rosarientempö afn Gländ vom Copan Museum
Stootsgebiet: Honduras
Typ: Kultur Maya-Klassik
Kriterien: iv, vi
Referenz-Nr.: 4129
Region: ª Middlamerika
Gschicht vo da Eischreiwung
Eischreiwung: 1980  (Sitzung 4.)

* Da Nam is af da Wödeabe-Listn afgefiad.
ª De Region is vo da UNESCO klassifizad.

Copan, Copán is heid a museale archäologische Schtättn im Nuadostn vo Honduras. De Schtod woa in da Maya-Klassik ane vo de via Wichtigstn und Mochtvoistn. Se is haundlmaßig ginstig glegn und woa dahea scho eppa 900 v.Kr a mid Schtoabautn auglegdea Haundlsplotz. Se is wia olle aundan Schtodschtootn so umma 822 aus da Gschicht vaschwundn.

De Log vo da Schtod Copan.

De Log vo da Schtod

De Schtod liegd im Siidostn vom Mayalaund, außahoib vo Yukatan im heidign Honduras noh an da Grenz vo Guatemala. Do se vo Beagkettn umgem, is a vo de tropischn Wüawöschtiam gschizt. In da Nachn is a de greßte Obauschtö da kostboan Jade vo gaunz Mesoamerica glegn und a aa Obsidianobauschtö. Söwa haums de Schtod Copán vamuatli Oxwitik oʃwitik ghoaßn.

Se is a haundlsmaßi ginstig glegn. Ins Hochlaund noch Kamilnajuyu und daun weida zua Pazifikküstn is a oaada Haundlsweg gaunga. Zua Karibikküstn woas ned weid und vo do san de Woan mid da Küstnschifffoaht vo und noch Nuadn vabrocht wuan. Endlaung vom heidign Belize noch Nuadyukatan. Und midm Mayakeanlaund, in da Middn, is oiweu ghaundld wuan. Ma nimmd heid sogoa au, das sogoa Haundlsbeziehungan mid dem nuadlign Isthmo-Kolumbian-Kuituakroas, im Sidn gem hod.

Wias augfaungd hod

De Schtod woa woa vo da frian Präklassik eppa 900 v.Kr. bis zan End, ums Joa 822 bwohnt. Oiso iwa 1600 Joa. de Schtod is in an sumpfign Toi afbaud wuan und ma hod de jahlign Iwaschwemmungan fiachtn miaßn. In da Fruahklassik homs des Toi eigebnd und haum de gebeide heha af podestln eabaud. Aufengli wos nu koa wichtigs Zentrum. Nua gelegendli is a Peason eawehnt wuan. Ob des scho Heascha woan? Owa so richti groß is de Schtod eascht wuan ois Teotihuacana, Tik`al eaowad haum und daun a 426 Copan.

A Weihraukgfäß, soid den Kini K'inich Yax K'uk 'Mo, in an teotihuacanischn Kriagsgwandl doaschtön. Des Links und Rechts vom Hölm san koane Gummihandschuah, sundan de launga Schwaunzfedan vom Quetzalvogl.

De Kini vo Copán

Im Joa 426 is da Kini K`inich Yax K`uk`Mo` (große Sunn - greana Quetzal-Ara), mid ana Armee vo Tik`al kema und hod de Schtod unds Umlaund eaowad. Anhaund seina Zauhnschmötzprobn is ea in Tik`al gbuan wuan. Ea woa owa schtoak vo da Kuitua vo Teotihuacan beiflußt. Ea hod a den Titl Herr vom Westn trogn. Und mid eam und seine Leid is in Copan a da zentreumexicanische Talud-Tablero-Bauschtü eizogn.

Um sei Heaschoft za legitemian hod ea a Prinzessin vo Copan gheirat (Heascha vo 426-437. Ois a untagoadnata Kini hod a da Heascha vo Quirigua an da Krönungsfeia teugnumma. De Schtod soid schpoda nu große Bresln fia Copan bringa. In K'inich Yax K'uk 'Mo sei Grob is 1995 untan Hunal-Tempö gfundn wuan. Es woan de Boana vo an ödan Mau, owa mid Kaumpfschpuan am Schedl? Ea is mid Jade- und Muschlschmuckschtickl begrobm wuan und a des Kopalweihrauchgfäß is eam beigebm wuan.

Sei Suhn und Nochfuiga umma 437 woa da K`inich Popol Hol. Owa ob des sei Richtiga woa, is ned gwis. Ma hodn af oana Naumansglyphn glesn, de owa schlecht zan Endziffan woa, do se af oan teotihuacana Nauman zruckgeht. Ea woa da Bauherr vo Tempön und unta eam is a da easchte Boischpüplotz auglegd wuan.

De Stele H vo 530; Se schtöd de Kini Waxaclajuun Ub'aah K'awiil (ochtzehn Kanickl) und seine Eafoig doa.

De nextn Kini woan: Vo de Heascha Drei bis Neine is ned Vü bekaunnt. Eascht wida vo de Kini Zehne und Öfe san a boa Daten aufzoachnt.

  • 3.Heascha 3, umma 455;
  • 4. Ku Ix oda K'al Tuun Hix, umma 465;
  • 5. Heascha 5, um 475/476;
  • 6. Muyal Jol, Woikn-Schedl, a bekaunt ois Heascha 6, um 485;
  • 7. Da Siebmte woa da B`alam Hehn Jagua-Schpiagel, (504.-544.)
  • 8. Wil Ohl K'inich, um 551;
  • 9. Sak-Lu, 551–553;
  • 10. Da Zehnte woa da Heascha Tzi-B'alam Geschpoitna Mond Bladdl-Jagua, 553–578, eawoa da Suhn vom 7 Heascha; Unta eam is da Rosalientempö ois a Huidigung fian Dynastie-Grinda K'inich Yax K'uk' Mo (426) eabaud wuan (573).
  • 11. Da Öfte woa da K'ak' Chan Yopaat, Rauk-Schlaung oder feiafressade Schlaung, ea hod vo 578–628, fufzg Joa regiadt.
  • 12 Uaxaclajuun Ub'aah K'awiil Rauk-Jagua, Imix-Ungeheua, 628–695;
  • 13 Waxaklajuun Ub'aah K'awiil, 18 Kanikl, 695–736/738;
  • 14 K'ak' Joplaj Chan K'awiil, Rauk-Off, 738–749;
  • 15 K'ak' Yipyaj Chan K'awiil, Rauk-Muschl, oda Rauk-Oachkatzl, 749 bis uma 761/763, vaheirat mid da Prinzessin Chak Nik Ye Xook aus Palenque;
  • 16 Yax Pasaj Chan Yoaat Sounnafgaung, a bekaunnt ais Yax Pac, 763 bis uma 820(?);

Numma ned sicha: U Kit Took oda Nahm Ukit', varmuatli umma 822

Wos hod se in Copán dau

De Hieroglyphnschtiagn und vuan de Stele M.
  • Untam öftn Heascha dem K'ak 'Chan Yopaat(578-628) is de Bevökarung schtoak augschtign. Zwegn dem hod ma mera Plotz fia de Laundwiatschoft braucht und hod de Beaghäng vom Copantoi oghoizt und terrassiat. Des soid se owa schpoda bled auswiaka.
  • Noch eam is da Chan Imix K'awiil (628-695?) nochkema. Unta de zwoa Heascha is machti baud wuan.
  • Da Boischpüplotz vo Copan, ausbaud vom Ajaw Uaxaclajuun Ub'aah K'awiil (umma 738).
    Da Boischpüplotz vo Copan, ausbaud vom Ajaw Uaxaclajuun Ub'aah K'awiil (umma 738).
  • Modö vom Copán-Zentrum.
    Modö vom Copán-Zentrum.
  • De greßte Mocht hod Copan untam 13 Heascha (Ajaw) Uaxaclajuun Ub'aah K'awiil ghobd.
Stele P; De schtöd de Ajaw K'ak 'Chan Yopaat doaschtön.

Af ana Stele is vameakt wuan das Copan nebm Calakmul, Tikal, und Palenque ois viats Zentrum da Schtodschtootn gleichweatig warad. 718 is de Schtod Xkuy? vo Copan augriffa wuan. Und in Quirigua is 724 da Kini K`ak `Tiliw Chan Yopaat vo Copan ois eana Vasall eigsezt wuan.

In Copan hod ma owa ned gschpaund, das se da Vasall aus Quiringua scho ois Godkini auredn hod lossn und fia sei Schtod de Unobhengigkeit augschtrebd hod. Do jo tradizionö Copan seit da Dynastiegründung a enga Vabündta vo Tikal woa, hod se Quirigua an den Feind vo Tikal, Carakmul auglahnd.

Ois daun Copan za ana Schtrofakzion auszog is, sans scho vo de vaeintn Kriaga vo Quirigua und Calakmul eawoat und fiachtali gschlogn wuan. Da Kini 18 Kanikl und vü Odlige san daun in Quirigua enthaubd wuan (Axt-Tog). De Schtod Copan is owa ned eaowat wuan. Calakmul hod vamuatli nua an Vabündetn vo Tikal ausschoitn woin. Ohn da Hüf vo dera großn Schtod hed de klonane SchtodQuirigua nia Copan schlogn kena.

  • Untam viazehntn Heascha K'ak 'Joplaj Chan K'awiil (738-749) is 17 Joah nix baud wuan.

Vamuatli san zfü Odlige gschtuam und vo Quirigua san de Haundlsweg iwan Rio Montagua in de Karibik vaschpead wuan. Ois Vabündeta vo Tikal sans dahea gaunz ausgfoin.

  • Untam 15 Ajaw san nua Ausbessarungsoawadn gmochd wuan.
  • Yax Pasaj Chan Yopaat woa da sechzehnte Heascha (763-810). Unta eam is nu da Dynastiealtoa baud wuan. Owa de Mocht vom Kinitum woa scho auknacks, den es haum se a noameule Odlige Stelen aufeatign lossn. Nu dazua is kema, daß noch an großn Unwedda de oghoiztn Beagterrassn ogruscht san. De mindaweatige Eadn hod se iwa de Humusreiche, Guade im Toi driwaglegd. De Aubauflächn hod se dahea varingad, wos se a an de Skelett vo de domolign Leid zoagt. Die Moastn hom Zoachn vo Untaeanehrung afzoagt. Es san a nu Seuchn ausbrocha, de natiali a de Odlign troffa und dezimiat hom.
Da Altoa Q.
  • Nahm Ukita (Ukit Took?) is ois Heascha zwoa nu 822 eawehnt wuan. Owa do in dera Zeit scho maunche vo de vabliban Bauan scho Paläst obaud wua. Um de Schtoana fia de eiganan Weila za vawendn, kaus mid da Healichkeit vo m Heascha memma weid heagwest sei. Und so is a de schtoize Schtod untagaunga.

Schau aa

Litaradua

  • Nicoiai Grube u. A., Maya - Gottkönige im Regenwald. Tandem Verlag - H.F. Ulmann-Potsdam 2006/7 ISBN 978-3- 8331-4447-9
  • Hanns.J.Prem, Geschichte Altamerikas. R. Oldenburg Verlag, Minga 2008. ISBN 978-3-486-53032-2
  • Rudolf Pförtner/Nigel Davids, Alte Kulturen der neuen Welt. Econ Verlag, Wean 1980.
  • Berthold Riese, Die Maya. C.H.Beck-Wissen, Minga, 6.Auflage 2006. ISBN 978-3-406-46264-1

Im Netz

 Commons: Copán – Sammlung vo Buidl, Videos und Audiodateien

Video