Іван Сцяпанавіч Ісакаў

Іван Сцяпанавіч Ісакаў
арм.: Հովհաննես Ստեփանի Իսակով (Տեր-Իսահակյան)
Дата нараджэння	22 жніўня 1894(1894-08-22)[1][2][…]
Месца нараджэння	Hacıkənd (Gəncə)[d], Елізаветпальскі павет[d], Елізаветпальская губерня, Расійская імперыя[2][3]
Дата смерці	11 кастрычніка 1967(1967-10-11)[4][1][…] (73 гады)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР[5][2][…]
Месца пахавання	Новадзявочыя могілкі[2]
Альма-матар	Q4339470? (1917)[2] Ваенна-марская акадэмія імя М. Г. Кузняцова[d] (1928)[2]
Месца працы	Ваенна-марская акадэмія імя М. Г. Кузняцова[d][2]
Грамадзянства	СССР
Прыналежнасць	СССР
Род войскаў	Ваенна-марскі флот СССР
Званне
Камандаваў	Балтыйскі флот ВМФ Расіі
Бітвы/войны	Першая сусветная вайна Грамадзянская вайна ў Расіі Вялікая Айчынная вайна савецка-фінляндская вайна
Узнагароды і званні	Замежныя ўзнагароды:
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Іва́н Сцяпа́навіч Іса́каў (арм.: Հովհաննես Ստեփանի Իսակով (Տեր-Իսահակյան) Аванес Тэр-Ісаакян; (10 (22) жніўня 1894, Аджыкенд, Елізаветпальская губерня, Расійская імперыя — 11 кастрычніка 1967, Масква) — савецкі военачальнік, Адмірал Флоту Савецкага Саюза (3 сакавіка 1955 года). Герой Савецкага Саюза (1965). Лаўрэат Сталінскай прэміі (1951). Член-карэспандэнт АН СССР (1958). Член Саюза пісьменнікаў СССР (1964). Дэпутат Вярхоўнага Савета СССР 1-га склікання.

Нарадзіўся ў сям’і дарожнага тэхніка Сцяпана Ягоравіча Ісаакяна, які русіфікаваў сваё прозвішча на «Ісакаў», і Іды Антонаўны Лаўэр, родам з Дзерпта (Эстонія)^[6]. Армянін^[7]. Бацька рана памёр, і выхаваннем траіх дзяцей займаліся маці і яе брат Пётр Лаўэр. П. А. Лаўэр быў інжынерам-тэхнолагам, але марыў аб службе на флоце^[6]. Іван скончыў рэальнае вучылішча у Тыфлісе ў 1913 годзе. У тым жа годзе паступіў у Санкт-Пецярбургскі практычны тэхналагічны інстытут, але скончыў толькі першы курс.

З пачаткам Першай сусветнай вайны, 15 верасня 1914 года, паступіў на службу ў Расійскі імператарскі флот. Скончыў Асобныя гардэмарынскія класы ў сакавіку 1917 года, атрымаў званне мічмана. З мая 1917 года служыў на Балтыйскім флоце рэвізорам^[7] на эсмінцы «Ізяслаў». Удзельнічаў у Першай сусветнай вайне (Маанзундскай бітве). У студзені 1918 года прызначаны старшым памочнікам камандзіра гэтага эсмінца, удзельнічаў у Лядовым паходзе Балтыйскага флота.

Са жніўня па снежань 1918 года быў памочнікам камандзіра транспарту «Трансбалт». У ліпені 1919 года скончыў курсы камандзіраў тралення і загароджвання. З ліпеня 1919 — камандзір вартавога карабля «Кобчык» на Балтыцы. У лютым 1920 года перведён на Волжска-Каспійскую ваенную флатылію, дзе быў прызначаны сцяг-спецыялістам па рачным траленні. Адначасова ў сакавіку-чэрвені 1920 года часова камандаваў эсмінцам «Дзейны». У складзе флатыліі ўдзельнічаў у Энзелійскай аперацыі.

З ліпеня 1920 года зноў служыў на Балтыйскім флоце: камандзір тральшчыка «Якар», са жніўня 1920 — старшы памочнік камандзіра эсмінца «Пераможца», са снежня 1920 — старшы памочнік камандзіра і камандзір эсмінца «Ізяслаў».

У лістападзе 1922 года пераведзены на Чорнае мора, служыў у службе сувязі Марскіх сіл Чорнага мора (МСЧМ), са студзеня 1923 — начальнік Паўднёва-Чарнаморскага аддзялення службы назірання і сувязі МСЧМ, з красавіка 1923 — старшы марскі начальнік батумскай марской базы, са жніўня 1923 года — начальнік аператыўнага аддзялення службы назірання і сувязі МСЧМ, з кастрычніка 1923 — памочнік начальніка аператыўнай часці штаба МСЧМ, са жніўня 1924 года — камандзір эсмінца «Корфу» (у лютым 1925 перайменаваны ў «Пятроўскі»), з кастрычніка 1925 — памочнік начальніка штаба берагавой абароны МСЧМ па аператыўнай частцы, з красавіка 1926 — памочнік начальніка і начальнік (з верасня 1926) аператыўнага аддзела штаба МЧСМ. У маі—чэрвені 1928 года выканаў марскі паход у Турцыю, будучы выконваючым абавязкі штаба асобнага дывізіёна эсмінцаў. Са жніўня 1928 года — начальнік штаба МСЧМ. У 1928 годзе скончыў курсы ўдасканалення вышэйшага начальніцкага складу пры Ваенна-марской акадэміі.

З лістапада 1929 года служыў памочнікам начальніка аддзела і начальнікам сектара ў аператыўным упраўленні Штаба РСЧА. Са снежня 1931 па сакавік 1932 года знаходзіўся ва ўрадавай камандзіроўцы на Далёкім Усходзе. З сакавіка 1932 года — старшы выкладчык кафедры стратэгіі і аператыўнага мастацтва Ваенна-марской акадэміі імя К. Я. Варашылава. У маі-чэрвені 1933 — начальнік штаба Экспедыцыі асаблівага прызначэння № 1, а ў чэрвені-кастрычніку 1933 — камандзір экспедыцыі асобага прызначэння № 2 па пераводу баявых караблёў з Балтыйскага мора на Поўнач па Беламорска-Балтыйскаму каналу. З кастрычніка 1933 года прызначаны начальнікам штаба Балтыйскага флоту, у жніўні 1935 года быў зняты з пасады за гібель падчас вучэнняў падводнай лодкі Б-3. Зноў быў накіраваны ў Ваенна-марскую акадэмію імя К. Я. Варашылава, дзе быў выкладчыкам, затым старэйшым кіраўніком каманднага факультэта.

Са студзеня 1937 года — зноў начальнік штаба Балтыйскага флоту. Са жніўня 1937 года — камандуючы Балтыйскім флотам. Са студзеня 1938 па красавік 1939 года — намеснік Народнага камісара Ваенна-Марскога Флота СССР і адначасова па сумяшчальніцтву ў чэрвені 1938 — верасні 1939 быў начальнікам Ваенна-марской акадэміі імя К. Я. Варашылава. У лютым — маі 1939 года ва главе спецыяльнай групы знаходзіўся ва ўрадавай камандзіроўцы ў Злучаных Штатах Амерыкі з мэтай вывучэння суднабудаўнічай прамысловасці. З красавіка 1939 па люты 1946 года быў першым намеснікам народнага камісара ВМФ СССР. У 1939 года вёў перамовы з урадамі Эстоніі і Латвіі па пытаннях арэнды партоў гэтых краін для базавання караблёў Балтыйскага флоту СССР. Удзельнічаў у савецка-фінскай вайне, аказваючы дапамогу камандуючаму Балтыйскім флотам і адказваючы за ўзаемадзеянне флоту з сухапутнымі войскамі. З кастрычніка 1940 па чэрвень 1942 года — начальнік Галоўнага марскога штаба ВМФ.

Член УКП(б) з 1939 года.

З пачаткам Вялікай Айчыннай вайны, будучы першым намеснікам наркама ВМФ СССР і начальнікам Галоўнага марскога штаба, адказваў за арганізацыю дзеянняў флоту. Шматкратна накіроўваўся на фронт. Так летам і оcенью 1941 года каардынаваў баявыя дзеянні Балтыйскага флоту, Ладажскай і Чудскай ваенных флатылій з сухапутнымі войскамі. У канцы 1941 года ўдзельнічаў у падрыхтоўцы Керчанска-Феадасійскай дэсантнай аперацыі. У снежні 1941 года быў у камандзіроўцы на Далёкім Усходзе, правяраючы гатовасць флоту да адбіцця магчымага нападу Японіі. З красавіка 1942 года — намеснік галоўнакамандуючага войскамі Паўночна-Каўказскага напрамку і Паўночна-Каўказскага фронту, са жніўня 1942 — намеснік камандуючага і член Ваеннага Савета Закаўказскага фронту. На гэтых пасадах каардынаваў дзеянні Чарнаморскага флоту і сухапутных войскаў пры абароне Севастопаля і ў бітве за Каўказ.

4 кастрычніка 1942 года цяжка паранены падчас Туапсінскай аперацыі — пад Туапсэ на Гойтхскім перавале машына, у якой знаходзіліся кіраўнікі абароны Каўказа Ісакаў, сакратар ЦК УКП(б) Л. М. Кагановіч і камандуючы фронтам І. У. Цюленеў, была абстраляная нямецкім самалётам. Пры гэтым Ісакаў атрымаў цяжкае раненне. У шпіталь параненага ўдалося даставіць толькі праз 2 сутак, калі ўжо пачалася гангрэна, яму была праведзена ампутацыі нагі і ён застаўся інвалідам, аднак пасля працяглага лячэння ў 1945 годзе працягнуў службу ў флоце.

У 1945 годзе быў членам урадавай камісіі па падрыхтоўцы ўмоваў капітуляцыі Германіі. У лютым 1946 года быў вызвалены ад пасады першага намесніка наркама ВМФ СССР і прызначаны начальнікам Галоўнага штаба ВМФ СССР — намеснікам галаўкама ВМФ. З лютага 1947 — намеснік Галоўнакамандуючага ВМФ СССР па вывучэнню і выкарыстанню вопыту вайны. З мая 1950 года — у адстаўцы па стане здароўя. З кастрычніка 1954 па снежань 1955 года працаваў намеснікам Міністра марскога флоту СССР — старшынёй Тэхнічнага савета міністэрства. У лютым 1956 года адноўлены на ваеннай службе і прызначаны знаходзіцца для асаблівых даручэнняў пры Міністэрстве абароны СССР. З красавіка 1957 года — навуковы кансультант пры Міністэрстве абароны СССР па пытаннях ваеннай навукі. З красавіка 1958 года — генеральны інспектар Групы генеральных інспектараў СССР.

З канца 1940-х гадоў шмат займаўся навуковай і грамадскай працай. У 1947—1955 гадах — адказны рэдактар фундаментальнага трохтомнага выдання «Марскі атлас», за працу над якім быў уганараваны Сталінскай прэміі. Аўтар серыі навуковых прац у галіне геаграфіі, вывучэння Сусветнага акіяна і ваеннай гісторыі. Член-карэспандэнт Акадэміі навук СССР (1958). Ганаровы член Акадэміі навук Армянскай ССР (1967). Доктар ваенна-марскіх навук (1946). Член Геаграфічнага таварыства АН СССР. З 1954 па 1957 год — супрацоўнік, а з 1958 года — намеснік старшыні акіянаграфічнай камісіі пры Прэзідыуме АН СССР, у 1955—1958 гадах — член Вучонага савета Інстытута комплексных транспартных праблем АН СССР. Член навуковага савета па праблеме «Вывучэнне акіянаў і мораў і выкарыстанне іх рэсурсаў» Дзяржаўнага Камітэта Савета Міністраў СССР па навуцы і тэхніцы. Член рэдкалегіі часопіса «Океанология» (1961—1967).

Аўтар гістарычных і белетрыстычных твораў, звыш 150 навуковых прац і публікацый, член Саюза пісьменнікаў СССР (1964). Быў галоўным кансультантам мастацка-гістарычных фільмаў «Адмірал Ушакоў» і «Караблі штурмуюць бастыёны» (як прафесар І. С. Ісакаў).

Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 7 мая 1965 года «за ўмелае кіраўніцтва войскамі, мужнасць, адвагу і гераізм, праяўленыя ў барацьбе з нямецка-фашысцкімі захопнікамі, і ў адзначэнне 20-годдзя Перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне» Адміралу Флота Савецкага Саюза Ісакава Івану Сцяпанавічу прысвоена званне Героя Савецкага Саюза ^[7].

Абіраўся дэпутатам Вярхоўнага Савета СССР 1-га склікання (1937—1946). Быў членам Прэзідыума Савецкага камітэта ветэранаў вайны (1956—1967), членам Камітэта па прысуджэнні Сталінскіх прэмій у галіне навукі і вынаходніцтва (1947—1951).

Акадэмік Абрам Аліханаў успамінаў, што Сталін адгукаўся пра яго: «сапраўдны адмірал флоту, таварыш Ісакаў. Разумніца, без нагі, але з галавой»^[8].

У сувязі з гэтым мае хаджэнне наступны гістарычны анекдот:

Адмірал І. Ісакаў з 1938 года быў намеснікам наркама Ваенна-Марскога флоту. Аднойчы ў 1946 годзе яму патэлефанаваў Сталін і сказаў, што ёсць меркаванне прызначыць яго начальнікам Галоўнага Марскога штаба, у тым годзе пераіменаванага ў Галоўны штаб ВМФ. Ісакаў адказаў: «Таварыш Сталін, павінен вам далажыць, што ў мяне сур’ёзны недахоп: ампутаваная адна нага». «Гэта адзіны недахоп, пра які вы лічыце неабходным далажыць?» — рушыла ўслед пытанне. «Так», — пацвердзіў адмірал. «У нас раней быў начальнік штаба без галавы. Нічога, працаваў. У вас толькі ногі няма — гэта не страшна», — сказаў на заканчэнне Сталін.

• Операции подводных лодок. — Л., 1933. — Суаўт.: Александров А. П. — Т. 1.
• Десантная операция. — Л.—М., 1934.
• Операция японцев против Циндао в 1914 г. — М.—Л., 1941. — Изд. 3-е.
• Военно-Морской Флот СССР в Великой Отечественной войне. — М.- Л., 1944.
• Красная Горка. Сталинская операция 13 — 16 июля 1919 г. — М., 1946.
• Использование подводных лодок для транспортных целей (у суаўт. з Л. М. Ярэмеевым). — М., 1959.
• Рассказы о флоте. — М., 1962.
• Морские истории. — М., 1970.
• Каспий, 1920 год. — М., 1973.
• Морское притяжение. — М., 1984.
• Океанология, география и военная история. Избранные труды. — М., 1984.

• Капітан 1-га рангу (31.05.1936)
• Флагман 2-га рангу (01.09.1937)
• Флагман 1-га рангу (17.2.1938)
• Адмірал (04.06.1940)
• Адмірал флоту (31.05.1944)
• Адмірал Флоту Савецкага Саюза (03.03.1955)

• Бюст І. С. Ісакава усталяваны ў Ерэване (2005).
• У раёне пасёлка Горны Туапсінскага раёна Краснадарскага краю, на месцы раненні І. С. Ісакава ў 1942 годзе, у 2013 годзе адкрыты помнік адміралу Ісакаву і ваенным маракам — удзельнікам Вялікай Айчыннай вайны.
• Імем адмірала названы вялікі супрацьлодкавы карабель «Адмірал Ісакаў» (у страю ў 1970—1994 гадах).
• Імем адмірала названы праспект у Ерэване, вуліцы ў гарадах Санкт-Пецярбург (1989), Сцепанакерт (Нагорны Карабах), у горадзе Туапсэ, у пасёлку Горны Туапсінскага раёна Краснадарскага краю.
• Імем выбітнага адмірала была названая школа 132 у Ерэване (1967) і школа ў пасёлку Горны Туапсінскага раёна.
• У савецкі час яго імем былі названы саўгасы ў Мартунінскім і Мардакерцкім раёнах Азербайджанскай ССР.
• Мемарыяльныя дошкі ў памяць аб флатаводцы ўстаноўлены ў Маскве, дзе ён жыў (Смаленская набярэжная, дом № 5/13) і ў Сочы на будынку санаторыя, у якім ён лячыўся пасля ранення.
• Імя яго прысвоена падводнай гары ў Ціхім акіяне, якую адкрылі савецкія акіянографы.
• У СССР і Арменіі былі выпушчаныя паштовыя маркі, прысвечаныя І. С. Ісакаву.

• Адмирал Флота Советского Союза Иван Степанович Исаков. Документы и статьи. — Ер., 1984.
• Арзуманян А. М. Адмирал. Перераб., доп. изд. — М., 1980.
• Военная энциклопедия в 8 томах. Т. 3: «Д» — Квартирьер / Гл. ред. комиссии П. С. Грачёв. — М.: Воениздат, 1995. — 543 с. — ISBN 5-203-00748-9. — С.385.
• Герои Советского Союза Военно-Морского Флота. 1937—1945. — М.: Воениздат, 1977.
• Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь. — М.: Воениз, 1987. — Т.1.
• Иван Степанович Исаков. — М., 1972.
• Казарьян А. В. Война. Люди. Судьбы. — Ереван, 1974. — Кн. 2. — С. 5—22.
• Лурье В. М. Адмиралы и генералы Военно-Морского флота СССР в период Великой Отечественной и советско-японской войн (1941—1945). — СПб.: Русско-балтийский информационный центр БЛИЦ, 2001. — 280 с. — 2000 экз. — ISBN 5-86789-102-X.. — С.97—98.
• Макаров К. В. Флотоводец, учёный, писатель. // «Военная мысль». 1988. № 5. — С.69—76.
• Рудный В. А. Долгое, долгое плавание: Об Адмирале флота Советского Союза И. С. Исакове. — Изд. 2-е, дополн. — М.: Политиздат, 1984. — 144 с. — (Герои Советской Родины). — 200 000 экз.
• Сергеев Н. Д. Приказано жить и работать. // Флагманы: сборник воспоминаний и очерков. — М.., 1991. — С.191—204.
• Близниченко С. С. К 115-летию со дня рождения Ивана Степановича Исакова// Военно-исторический архив. 2009. № 11. С. 69-81.
• Близниченко С. С. К 115-летию со дня рождения Адмирала Флота Советского Союза Ивана Степановича Исакова// Военно-исторический архив. 2009. № 12. С. 99-109.
• Близниченко С. С. Флагманы флота Азовского и Чёрного морей 1917—1945 гг. Краснодар: Диапазон-В, 2010. — 336 с.

• Іван Сцяпанавіч Ісакаў на сайце «Героі краіны»