Аляксей Мікалаевіч Бацян

Аляксей Мікалаевіч Бацян
Дата нараджэння	10 лютага 1917(1917-02-10)
Месца нараджэння	Чартавічы, Ашмянскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	13 лютага 2020(2020-02-13) (103 гады)
Месца смерці	Масква, Расія
Месца пахавання	Траякураўскія могілкі
Грамадзянства	СССР  Расія  Польская Рэспубліка[1]
Прыналежнасць	СССР
Род войскаў	KGB
Званне	палкоўнік[1]
Бітвы/войны	Вялікая Айчынная вайна Польская абарончая вайна 1939 Халодная вайна German invasion of Poland[d]
Узнагароды і званні
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Аляксей Мікалаевіч Бацян (10 лютага 1917, Чартавічы, Ашмянскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя — 13 лютага 2020, Масква, Расія) — савецкі разведчык, ветэран Вялікай Айчыннай вайны, Герой Расійскай Федэрацыі (2007). Існуе версія, што адыграў значную ролю ў захаванні Кракава ад разбурэння германскімі войскамі^[2], чаму пярэчаць гісторыкі^[3][4].

Нарадзіўся ў сялянскай сям’і. Па нацыянальнасці беларус^[5]. Ягоны бацька ездзіў на заробкі ў Германію і Аргенціну, навучыў сына нямецкай мове. Аднак дома ў сям’і размаўлялі па-беларуску^[6].

Па заканчэнні школы быў прызваны ў польскую армію, у складзе якой служыў унтэр-афіцэрам 3-га дывізіёна зенітнай артылерыі ў Вільні. Падчас Польскай абарончай вайны ў верасні 1939 года камандаваў разлікам зенітнай гарматы, удзельнічаў у баях супраць нацысцкага ўварвання ў Польшчу. Пад Варшавай збіў тры самалёты Junkers.

Пасля далучэння Заходняй Беларусі да БССР вярнуўся ў родную вёску, некаторы час выкладаў у пачатковай школе.

У 1940 годзе накіраваны на службу ў органы НКУС СССР, у 1941 годзе скончыў выведвальную школу. У лістападзе 1941 года ў якасці камандзіра разведвальна-дыверсійнай групы перакінуты за лінію фронту. Удзельнічаў у абароне Масквы.

У 1942 годзе накіраваны ў глыбокі тыл ворага ў заходнія раёны Украіны і Беларусі. Дзейнічаў там як самастойна, так і ў складзе буйных партызанскіх атрадаў. Быў намеснікам па выведцы камандзіра партызанскага злучэння Героя Савецкага Саюза В. А. Карасёва.

Пад яго непасрэдным кіраўніцтвам была праведзена аперацыя па выбуху нямецкага гебітскамісарыата ў горадзе Оўручы Жытомірскай вобласці Украінскай ССР, калі там знаходзілася інспекцыя з Германіі. У выніку гэтай аперацыі 9 верасня 1943 года загінулі 80 нямецкіх афіцэраў. За гэтую аперацыю Аляксей Бацян быў прадстаўлены да звання Героя Савецкага Саюза, аднак узнагароджаны не быў.

У маі 1944 года па заданні Цэнтра на чале групы з 28 чалавек здзейсніў пераход у Польшчу, маючы задачу арганізацыі разведкі размяшчэння і перамяшчэння суперніка ў раёне горада Кракава. Дзякуючы добраму веданню польскай мовы і культуры мясцовага насельніцтва, а таксама сваім арганізатарскім здольнасцям, Аляксей Бацян здолеў арганізаваць узаемадзеянне і сумесныя баявыя аперацыі з такімі рознымі палітычнымі сіламі.

У канцы 1944 года яго дыверсійная група змагла захапіць інжынера-картографа, які распавёў, што Гітлер загадаў знішчыць Кракаў. Пры адступленні салдаты вермахта павінны былі падарваць шэраг помнікаў культуры горада, масты праз Віслу і Ражноўскую плаціну, пасля чаго горад аказаўся б цалкам затоплены.

Пад кіраўніцтвам Бацяна адбылася аперацыя, у выніку якой выбухам былі знішчаны звыш сотні тон трацілу і боепрыпасаў. Нямецкія часткі апынуліся без снарадаў і былі вымушаныя спешна адступаць, што было падобным на панічныя ўцёкі. У выніку немцы не змаглі выканаць загад Гітлера, Ражноўская плаціна ацалела, а разам з ёй і Кракаў. Па ўспамінах разведчыка, пасля выратавання горада Гітлер прызначыў за яго галаву буйную суму^[2].

У апошнія месяцы вайны група Аляксея Бацяна дзейнічала ў тыле ворага на акупаванай тэрыторыі Чэхаславакіі.

У 1983 годзе ў званні палкоўніка звольнены ў адстаўку па ўзросце. Да 1989 года працягваў працаваць у органах КДБ СССР у якасці грамадзянскага спецыяліста.

Указам Прэзідэнта Расійскай Федэрацыі ад 10 мая 2007 года «за мужнасць і гераізм, праяўленыя ў ходзе аперацыі па вызваленні польскага горада Кракава і прадухіленні знішчэння яго нямецка-фашысцкімі захопнікамі ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны 1941—1945 гадоў» Аляксею Бацяну прысвоена званне героя Расійскай Федэрацыі з уручэннем медалі «Залатая Зорка».

Пасля вайны пражываў у Маскве. Неаднаразова наведваў Беларусь, апошні раз у 2017 годзе^[7][6]. Памёр на 104-м годзе жыцця. Пахаваны 17 лютага 2020 года на Траякураўскіх могілках.

Узнагароджаны шматлікімі савецкімі і расійскімі ордэнамі і медалямі, а таксама вышэйшай ваеннай узнагародай Польшчы — ордэнам Virtuti Militari. Ганаровы грамадзянін горада Ілжа (Польшча).

Лічыцца, што Аляксей Бацян стаў прататыпам галоўнага героя рамана Юліяна Сямёнава «Маёр Віхор» і аднайменнага савецкага мастацкага фільма^[2]. Па іншай версіі, прататыпам стаў украінскі вайсковец Яўген Беразняк^[8].

У 2009 годзе польскі гісторык Мацей Коркуць  (польск.) (бел. у інтэрв’ю газеце «Rzeczpospolita» назваў гісторыю пра выратаванне Бацяном Кракава «творам расійскай прапаганды». На яго думку, падрыў выбухоўкі ў Ночым Сончы не мог мець дачынення да выратавання Кракава, паколькі падчас выбуху Чырвоная Армія ўжо займала горад. Адпаведна ў немцаў не было магчымасці выкарыстаць выбухоўку па прызначэнні^[6].

• Аляксей Мікалаевіч Бацян на сайце «Героі краіны»