Кейптаўн

Горад
Кейптаўн
Cape Town (English)
Kaapstad (Afrikaans)
iKapa (Xhosa)
Герб Сцяг[d]
Герб Сцяг[d]
Краіна
Рэгіён
Каардынаты
Кіраўнік
Заснаваны
1652
Першая згадка
Горад з
Плошча
2455 км²
Вышыня цэнтра
1590 м
Водныя аб’екты
Насельніцтва
3 740 026[2] чалавек (2011)
Часавы пояс
Тэлефонны код
45
Паштовыя індэксы
8001[3][4] і 8000[3][4]
Афіцыйны сайт
Кейптаўн на карце ПАР
Кейптаўн (Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка)
Кейптаўн

Кейптаўн, Капстад (англ.: Cape Town, афрыкаанс: Kaapstad, коса: iKapa) — трэці паводле колькасці насельніцтва горад Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі. Размешчаны на паўднёвым захадзе краіны, паблізу Мыса Добрай Надзеі. Сталіца Заходняй Капскай правінцыі, заканадаўчая сталіца ПАР. Уваходзіць у гарадскі муніцыпалітэт Горад Кейптаўн (City of Cape Town). У Кейптаўне размяшчаюцца парламент ПАР і шматлікія ўрадавыя ўстановы. Кейптаўн знакаміты сваёй гаванню і вядомымі на ўвесь свет славутасцямі, такімі як Сталовая гара, Мыс Добрай Надзеі, Кейп-Пойнт. Кейптаўн часта называюць адным з найпрыгажэйшых гарадоў свету, гэта самы наведваемы турыстамі горад Паўднёвай Афрыкі.

Кейптаўн развіваўся як перавалачны пункт для галандскіх караблёў па шляху з Еўропы ва Усходнюю Афрыку, Індыю і іншыя часткі Азіі і іграў вядучую ролю ў гэтай якасці больш 200 гадоў, да адкрыцця Суэцкага канала ў 1869 годзе. Кейптаўн, заснаваны 6 красавіка 1652 года каланістамі пад кіраўніцтвам Яна ван Рыбека, быў першым сталым еўрапейскім паселішчам у Афрыцы на поўдзень ад Сахары. Кейптаўн доўгі час заставаўся сталіцаю і найвялікшым горадам Капскай калоніі (пакуль яго не абагналі Яганэсбург і Дурбан).

Паводле агульнанацыянальнага перапісу 2011 года, насельніцтва Кейптаўна складае 3,7 млн чалавек[2].

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Кейптаўна

Пэўных звестак аб тым, калі тут з'явіліся першыя людскія паселішчы, няма. Самыя раннія археалагічныя знаходкі (пячора Пірс-Кейв, побач Фіш-Хукам) адносяцца да часу прыкладна 12 000 гадоў назад. Аб ранняй гісторыі гэтага рэгіёна вядома мала. Першыя пісьмовыя сведчанні датуюцца толькі 1486 годам, калі мыс Добрай Надзеі наведаў партугалец Барталамеў Дыяш.

Канстанцыя — капстадская сядзіба галандскага губернатара Сымона ван драпак Стэла (1639—1712).

Васка да Гама таксама абмінуў мыс у 1497 годзе, але рэгулярныя кантакты з еўрапейцамі пачаліся толькі пасля прыбыцця Рыбека ў 1652 годзе. Кейптаўн заснаваны ў 1652 галандцамі пад кіраўніцтвам Яна Ван Рыбека як база забеспячэння караблёў Галандскай Ост-Індскай кампаніі свежымі прадуктамі і мясам. Рыбек працаваў на Галандскую Ост-Індскую кампанію (нідэрл.: Verenigde Oost-indische Companie) і павінен быў забяспечыць стаянку для яе суднаў на шляху ў Еўропу. Ускраек Паўднёвай Афрыкі ў то час засялялі ў першую чаргу гатэнтоты, з усходу надыходзілі коса — народ, які адносіцца да сям'і банту.

У пачатковы перыяд горад рос павольна, бо адчуваўся недахоп працоўнай сілы. Каб папоўніць яго, галандцы пачалі імпарт рабоў з Інданезіі і Мадагаскара. Многія з гэтых рабоў уліліся ў каланіяльнае грамадства, а нашчадкі ад змяшаных шлюбаў інданезійцаў, еўрапейцаў і мясцовага насельніцтва ўтварылі некалькі адмысловых этнічных груп, званых «каляровыя» і «бастэры», прычым капскія каляровыя вылучаюцца ў адмысловую падгрупу.

У 1795 годзе брытанскія войскі захапілі горад пасля бітвы пры Мейзенбергу. Па ўмовах мірнага дагавора, заключанага пасля вайны ў 1803 годзе, Капстад быў вернуты галандцам, аднак у тым жа годзе канфлікт аднавіўся, і ў 1806 годзе брытанцы пасля бітвы пры Блаубергу зноў захапілі Каап. Па мірным дагаворы 1814 года гэты рэгіён стаў неад'емнай часткай Брытанскай імперыі. Тэрыторыя, падуладная брытанцам, расла, і была створана Капская калонія, сталіцай якой стаў Кейптаўн.

Карціна, якая паказвае прыбыццё Яна ван Рыбека

Адкрыццё алмазных радовішчаў у Заходнім Грыквалендзе і залатых пакладаў на Вітватэрсрандзе (каля цяперашняга Яганэсбурга) у 1869 годзе прывяло да пачатку залатой ліхаманкі і імклівага росту Яганэсбурга за кошт прытоку імігрантаў. Апроч таго, пачаліся трэнні паміж бурскімі дзяржавамі, створанымі падчас Вялікага Трэка і ўзмоцненымі прытокам іншаземцаў-ойтландэраў, і брытанскай каланіяльнай адміністрацыяй. Кульмінацыяй гэтага канфлікту стала Англа-бурская вайна. Перамогшы бурскія дзяржавы (Аранжавую рэспубліку і Трансвааль) і ўзмацніўшы кантроль над здабычай золата і алмазаў, англічане аб'ядналі бурскія рэспублікі з Капскай калоніяй і брытанскім жа ўладаннем Наталь, стварыўшы Паўднёва-Афрыканскі Саюз (ПАС). ПАС быў абвешчаны ў 1910 годзе, і Кейптаўн стаў яго заканадаўчай сталіцай; гэтую функцыю ён захаваў і пасля таго, як у 1961 годзе была створана Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка.

У 1948 годзе на выбарах перамагла Нацыянальная партыя, якая абяцала ўвесці сегрэгацыю па расавай прыкмеце, вядомую як апартэід. Паводле Закона аб групавых абласцях, прыгарады са змяшаным насельніцтвам павінны былі быць альбо вычышчаныя ад «незаконна» жыўшых там жыхароў, альбо зусім знесеныя. У сувязі з гэтай кампаніяй вялікую вядомасць атрымала кейптаўнская Шостая акруга, разбураная ў 1965 годзе. З-за таго, што гэтая зона была абвешчана раёнам для белых, больш чым 60 000 чорных жыхароў былі прымусова выселеныя[5]. У эпоху апартэіду перавага пры найманні на працу ў Кейптану па законе аддавалася каляровым, а не чорным.

У Кейптаўне жылі шматлікія змагары з апартэідам; частка з іх (у тым ліку Нельсан Мандэла) потым утрымлівалася ў турме на востраве Робен, аддаленым на 10 км ад кейптаўнскага берага. 11 лютага 1990 года Мандэла, праз некалькі гадзін пасля выхаду з турмы, зрабіў знакамітую прамову з балкона Кейптаўнскай ратушы. Пасля таго як апартэід быў адменены ў 1994 годзе, Кейптаўну прыйшлося сутыкнуцца з мноствам праблем, уключаючы ВІЧ і СНІД, сухоты і злачыннасць, у тым ліку звязаныя з наркотыкамі. У тым жа часе ў эканоміцы горада назіраецца сапраўдны бум, асабліва за кошт турызма і рынка нерухомасці, які бурна рос.

Геаграфія

Мадэль ваколіц Кейптаўна, створаная на аснове здымкаў спадарожніка Landsat
Від на Кейптаўн са Сталовай Гары

Цэнтр Кейптаўна размешчаны на паўночнай ускраіне Капскага паўвострава. Сталовая гара стварае маляўнічы фон для гарадскога краявіду, яна ўзвышаецца над узроўнем мора больш чым на тысячу метраў, акружаная амаль стромкімі ўцёсамі, такімі як Пік Д'ябла і Галава Льва. Часам над гарой фарміруецца тонкае воблака, званае «абрусам». Сам паўвостраў з'яўляецца невялікім горным ланцугом (звыш 700 вяршынь маюць вышыню больш за 300 м) і канчаецца мысам Кейп-Пойнт. Шматлікія прыгарады Кейптаўна размешчаныя на вялікай раўніне Кейп-Флэтс, якая злучае паўвостраў з мацерыком. Кейп-Флэтс складаецца ў асноўным з пясчаных глебаў і раней былі водмеллю, тады Сталовая гара была востравам.

Клімат

Клімат горада субтрапічны міжземнаморскі.

Клімат Кейптауна
Паказчык Сту Лют Сак Кра Май Чэр Ліп Жні Вер Кас Ліс Сне Год
Абсалютны максімум, °C 41,3 38,0 38,0 37,4 33,2 30,5 28,3 31,2 37,1 37,2 38,7 36,3 41,3
Сярэдні максімум, °C 26,3 26,8 25,6 23,2 20,5 18,2 17,6 18,0 19,4 21,8 23,5 25,3 22,2
Сярэдняя тэмпература, °C 20,8 20,8 19,5 17,1 14,8 12,7 12,2 12,7 14,2 16,2 18,1 20,0 16,6
Сярэдні мінімум, °C 16,8 16,8 15,4 12,8 10,7 8,4 7,9 8,5 10,0 11,9 13,9 15,8 12,4
Абсалютны мінімум, °C 8,2 7,5 5,5 3,4 1,0 −0,2 0,0 −0,2 1,0 3,0 4,0 6,2 −0,2
Норма ападкаў, мм 12 12 18 46 69 93 90 77 47 31 21 16 532
Тэмпература вады, °C 18 18 17 16 16 16 15 15 16 16 17 18 17
Крыніца: Погода и Климат, Туристический портал

Дэмаграфія

Шчыльнасць насельніцтва ў Кейптаўне
     <1 /км²      1–3 /км²      3–10 /км²      10–30 /км²      30–100 /км²      100–300 /км²      300–1000 /км²      1000–3000 /км²      >3000 /км²
Геаграфічнае размеркаванне хатніх моў у Кейптаўне (2001)      Афрыкаанс     Англійская мова     Коса     Цяжка вызначыць пераважную мову

Па апошніх дадзеных перапісу ПАР 2001 года, насельніцтва Кейптаўна налічвала 2 893 251 чалавек (каля 7 % насельніцтва краіны). У горадзе было 759 767 хатніх гаспадарак, з якіх 87,4 % былі абсталяваны каналізацыяй, 94,4 % пражывала ў больш-менш санітарных умовах з вывазам смецця і штотыднёвай чысткай прыбіральні. 80,1 % хатніх гаспадарак карысталіся электрычнасцю як асноўным сродкам энергіі. Падобная статыстыка збіраецца ў ПАР, дзе значная частка насельніцтва, асабліва негрыцянскага, па-ранейшаму жыве ў досыць бедных умовах (гэта асабліва тычыцца нядаўніх мігрантаў з сёлаў у гарады і абяднелых белых фермераў пасля прыходу да ўлады чорнай большасці). 16,1 % хатніх гаспадарак мелі толькі аднаго главу сям'і, што адлюстроўвае наступствы эпідэміі СНІДа.

Натуральны рух насельніцтва

Дынаміка насельніцтва Кейптаўна, як і ПАР у цэлым, складаная і супярэчлівая, моцна вар'іруе па расавых і моўных групах. У цэлым у горадзе захоўваецца высокая нараджальнасць, асабліва сярод чорнага і каляровага насельніцтва, але яна ніжэй чым у сярэднім па краіне. Пры гэтым, смяротнасць таксама вельмі высокая. Адмысловы ўнёсак у смяротнасць уносяць эпідэмія СНІДу, асабліва ў гарадскіх трушчобах і высокая злачыннасць са значнай колькасцю смерцяў ад агнястрэльнай зброі. Пры гэтым горад мае і значны міграцыйны прырост за кошт чорных мігрантаў-маргіналаў з унутраных рэгіёнаў ПАР і іншых краін Афрыкі.

Расавы склад

Кейптаўн адрозніваецца расавай разнастайнасцю насельніцтва, але таксама і канфліктнымі, супярэчлівымі адносінамі паміж асноўнымі расавымі і этнічнымі групамі, якія традыцыйна канкурыруюць паміж сабой за даволі абмежаваныя эканамічныя рэсурсы горада. Як і ў ЗША, міжрасавыя адносіны характарызуюцца ў мінулым відавочнымі, заканадаўча замацаванымі праявамі расізму, якія ў цяперашні час прынялі ўтоеную форму (дыскрымінацыя, зваротная дыскрымінацыя, сегрэгацыя жылля і г.д.)

Каляровыя

У расавым плане ў горадзе адносна пераважаюць гэтак званыя каляровыя — нашчадкі ад міжрасавых кантактаў азіятаў (у асноўным завезеных як дамашніх слуг і рабоў малайцаў), белых (галандцаў, немцаў і збольшага партугальцаў) і неграў. Каляровыя складаюць 42,4 % насельніцтва. Кейптаўн — культурная сталіца каляровага насельніцтва, роднай мовай якога з'яўляецца афрыкаанс.

Чорныя

Далей па колькасці ідзе негрыцянскае насельніцтва. Вага неграў у Кейптаўне 38,6 %, што істотна ніжэй чым па краіне ў цэлым (каля 80 %). Асноўная маса чорных — нядаўнія мігранты з племянных вёсак на паўночным-захадзе краіны, а таксама выхадцы з іншых, яшчэ меней развітых рэгіёнаў Афрыкі. Пасля прыходу да ўлады чорных пасля 1994 года, адна з задач сучаснага ўрада — павялічыць долю чорных у горадзе і надаць ім рычагі культурнага, палітычнага і эканамічнага ўплыву.

Белыя

Трэці па колькасці расавы кампанент Кейптаўна — белыя, якія складаюць 15,7 % насельніцтва. Іх доля ў горадзе амаль удвая вышэй, чым па краіне ў цэлым (каля 10 %), аднак, белыя неаднастайныя па сваім паходжанні і мове. У прыморскіх раёнах (асабліва на мысе) — асноўная маса мае брытанскае паходжанне і размаўляе на англійскай мове. Да іх прымыкаюць і адносна нядаўнія мігранты з Еўропы (у тым ліку рускія, літоўцы, партугальцы і г. д.) Іншая значная частка белых у горадзе — нашчадкі галандскіх і нямецкіх перасяленцаў 17-18 стагоддзяў (афрыканеры або буры), якія размаўляюць на афрыкаанс. Доля і колькасць белых у горадзе значна скарацілася за апошнія 40 гадоў і асабліва за апошняе дзесяцігоддзе з-за іх інтэнсіўнай эміграцыі ў ЗША, Аўстралію і Вялікабрытанію і нежадання мірыцца са стратай палітычнай улады ў ПАР, але Кейптаўн з-за свайго геаграфічнага становішча і даўняй гісторыі ў значнай і большай чым іншыя гарады ПАР меры захоўвае спрыяльныя ўмовы для захавання хоць бы некаторай часткі белага насельніцтва і ў будучыні.

Эканоміка

Горад Кейптаўн — рэзідэнцыя парламента ПАР. Буйны транспартны вузел. Міжнародны аэрапорт. Хімічная, тэкстыльная, машынабудаўнічая, нафтаперапрацоўчая, дрэваапрацоўчая, харчовая прамысловасць, агранка дыяментаў.

Бізнес-раён у Кейптаўне

Кейптаўн з'яўляецца эканамічным цэнтрам Заходняй Капскай правінцыі, другім галоўным эканамічным цэнтрам у Паўднёвай Афрыцы і трэцім асноўным эканамічным горадам Афрыкі. Горад выступае ў якасці рэгіянальнага цэнтра вытворчасці ў Заходняй Капскай правінцыі. Значная прысутнасць дзяржавы ў горадзе, як то разьмяшчэнне у сталіцы Заходняй Капскай правінцыі нацыянальнага парламэнта, прывяло да павелічэння даходаў і росту ў галінах, якія абслугоўваюць урад.

У Кейптаўне ў апошні час назіраецца бум нерухомасці і будаўнічага рынку, гэта звязана з нядаўнім правядзеннем Чэмпіянату свету па футболе ў 2010 годзе, а таксама з-за росту попыту на загарадныя дамы, дзе многія людзі селяцца на сталае жыццё. Цэнтральны бізнес-раён развіваецца ў рамках праграмы абнаўлення горада, паводле якога плануецца пабудаваць шматлікія новыя будынкі і рэканструяваць старыя[6].

Кейптаўн мае чатыры буйныя камерцыйныя вузлы: Цэнтральны бізнес-раён, дзе месціцца большасць працоўных месцаў і офісных памяшканняў, Цэнтуры Сіці, Бэлвіль і Клермонт, добра вядомыя сваімі офісамі і штаб-кватэрамі карпарацый. Большасць кампаній, са сваімі штаб-кватэрамі ў горадзе, з'яўляюцца страхавымі кампаніямі, рознічнымі групамі, выдавецтвамі, дамамі дызайну, суднаходнымі кампаніямі, нафтахімічнымі кампаніямі, архітэктурнымі і рэклпмнымі агенцтвамі.

Большая частка тавараў праходзіць праз порт Кейптаўна альбо праз міжнародны аэрапорт Кейптаўна. Большасць буйных суднабудаўнічых прадпрыемстваў маюць свае офісы і вытворчасці ў Кейптаўне[7]. Правінцыя з'яўляецца таксама цэнтрам развіцця энергетыкі для краіны, з існуючай Кёбэрскай АЭС, якая забеспячвае энергіяй патрэбы Заходняга мыса. У апошні час навукоўцы выявілі запасы нафты і прыроднага газу ля ўзбярэжжа ў Атлянтычным акіяне[8].

Кейптаўн з'яўляецца цэнтрам сферы ІТ-індустрыі ў Афрыцы. Павелічэнне прыбыткаў на 8,5 % у 2010 годзе зрабіла гэтую галіну прамысловасці больш важнай для эканомікі горада[9].

Адукацыя

Славутасці

  • Сталовая гара (Table Mountain) вышынёй 1087 метраў — знак Кейптаўна. На працягу шматлікіх гадоў яе непаўторны відарыс сустракае мараплаўцаў з далёкіх краін, якія імкнуцца ў доўгачаканую бухту Кейптаўна папоўніць запасы вады і харчу.
  • Набярэжная Вікторыі і Альфрэда (Victoria & Alfred Waterfront) — некалі змрочныя гавані порта, з бруднымі і ўбогімі партовымі будынкамі ператварыліся ва ўпадабанае месца жыхароў горада і турыстаў. Сёння «Victoria & Alfred Waterfront» гэта гіганцкі забаўляльны і гандлёвы цэнтр, уключае ў сабе больш за 200 крам, галерэй, кіназалаў, гатэляў, рэстаранаў і піўных, а таксама набярэжную «Victoria & Alfred Waterfront»
  • Акварыум двух акіянаў (Two Oceans Aquarium) — самы вялікі ў Паўднёвым паўшар'і. За шклом вышынёй 11 метраў больш за 300 відаў фаўны Атлантычнага і Індыйскага акіянаў.
  • Батанічныя сады Кірстэнбош (Kirstenbosch Botanical Gardens) — заснаваныя ў 1902 годзе на ўсходнім схіле Сталовай горы, каб захоўваць і развіваць флору поўдня Афрыкі, на сённяшні дзень прызнаныя аднымі з 7 лепшых і найвядомых батанічных садоў у свеце. Тэрыторыя садоў складае 528 гектараў. Улетку тут рэгулярна ладзяцца канцэрты класічнай музыкі.
  • Замак Добрай Надзеі (Castle of Good Hope) — з'яўляецца самым старым будынкам у ПАР. Будаўніцтва было завершанае ў 1679 годзе, ён быў базай Галандскай Ост-Індыйскай кампаніі (на гандлёвым шляху ў Індыю), а таксама абарончым фортам для пасяленцаў. У 1936 форт абвешчаны музеем і дагэтуль з'яўляецца рэгіянальным цэнтрам Паўднёва Афрыканскіх ваенных сіл у Заходнім Кейпе.
  • Паўднёваафрыканскі музей.
  • Нацыянальная галерэя.

Цікавыя факты

  • Шостая акруга Кейптаўна была афіцыйна абвешчана «белай зонай» у 1966 годзе, паводле акта аб групавых зонах (англ.: Group Areas Act), прынятага ў 1950 годзе, і была знесена толькі ў 1982 годзе. Аж да зносу ў гэтай акрузе пражывала каля 66 000 прадстаўнікоў розных груп: рамеснікі, гандляры і рабочыя. Пасля зносу былы жыхар пакінуў на адной са сцен саркастычнае графіці: «You are now in Fairyland» (англ.: «Вітаем у краіне фей», даслоўна «Вы зараз у краіне фей»)[10].
  • Паблізу Кейптаўна — першая ў Афрыцы АЭС.
  • 3 снежня 1967 — у шпіталі Грут Блазан у Кейптаўне праведзена першая ў гісторыі медыцыны аперацыя па перасадцы сэрца; яе правёў прафесар Крысціян Барнард, трансплантаваўшы сэрца смяротна параненай 25-гадовай жанчыны 55-гадоваму хвораму.

Гарады-пабрацімы

Вядомыя асобы

Зноскі

  1. ↑ а б https://www.iol.co.za/capeargus/news/watch-geordin-hill-lewis-officially-becomes-cape-towns-youngest-mayor-after-council-vote-b56e46eb-336d-41fa-8486-32085841e63f
  2. ↑ а б City of Cape Town. Census 2011.
  3. ↑ а б South African Post Office
  4. ↑ а б http://www.postoffice.co.za/tools/pcodes.xls
  5. ↑ Recalling District Six. SouthAfrica.info.
  6. ↑ Capetown.gov.za Архівавана 20 мая 2007.
  7. ↑ «South African Boatbuilders Business Council» Архівавана 6 студзеня 2017..
  8. ↑ «South African Department of Minerals and Energy».
  9. ↑ «Cape Town Leads In Information Technology» Архівавана 22 жніўня 2011..
  10. ↑ Ph. Riviere. Quatorze ans de démocratie et une longue attente — Quand les Sud-Africains réclament un toit — L'apartheid au musée // Avril 2008 — Le Monde diplomatique — З. 9. — 28 з — T 02136 — 649 — F: 4,50 € (фр.)

Спасылкі