Льюіс Кэрал
| Льюіс Кэрал | |
|---|---|
| Lewis Carroll | |
 | |
| Асабістыя звесткі | |
| Імя пры нараджэнні |
Чарлз Латуідж Доджсан Charles Lutwidge Dodgson |
| Псеўданімы | Lewis Carroll |
| Дата нараджэння | 27 студзеня 1832[1][2][…] |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 14 студзеня 1898[1][2][…] (65 гадоў) |
| Месца смерці | |
| Пахаванне | |
| Грамадзянства |
 Вялікабрытанія |
| Бацька | Чарльз Доджсан[d][8] |
| Маці | Frances Jane Lutwidge[d][8] |
| Альма-матар | |
| Месца працы | |
| Прафесійная дзейнасць | |
| Род дзейнасці | матэматык, логік, фатограф, паэт, дыякан, дзіцячы пісьменнік, аўтар дзённіка, раманіст, пісьменнік, аўтабіёграф, філосаф |
| Гады творчасці | 1852[10] — 1898[10] |
| Жанр | дзіцячая літаратура, матэматычная логіка, literary nonsense[d], паэзія, лінейная алгебра і social choice theory[d] |
| Мова твораў | англійская |
| Подпіс |
 |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Льюіс Кэрал (англ.: Lewis Carroll, сапр. Charles Lutwidge Dodgson; 27 студзеня 1832, в. Дарсберы, Чэшыр, Англія — 14 студзеня 1898, Гілфард, Сурэй, Англія) — англійскі празаік, матэматык, логік, філосаф і фатограф.
Біяграфічныя звесткі
Сапраўднае імя — Чарлз Лютвідж Доджсан. Нарадзіўся ў шматдзетнай сям’і англіканскага святара. Скончыў каледж у Оксфардзе, атрымаў ступень магістра. У 1855-81 прафесар матэматыкі Оксфардскага ўніверсітэта. У 1861 прыняў сан дыякана і зрабіўся «донам» — членам коледжа Царквы Хрыстовай. Абавязкі гэтай пасады пакідалі яму шмат свабоднага часу. У 1867 наведаў Расію, напісаў «Рускі дзённік».
Выдавец часопісаў і пісьменнік Эдмунд Етс параіў Доджсану ўзяць псеўданім. Той прыдумаў некалькі варыянтаў і папрасіў Етса выбраць лепшы: Эдгар Катвэліс (анаграма сапраўднага імя — Чарлз Лютвідж), Эдгар У. Ч. Вестхіл (таксама анаграма), Луіс Кэрал і Льюіс Кэрал — апошнія 2 псеўданімы былі атрыманы шляхам перакладу імя «Чарлз Лютвідж» на латынь і зноў на англійскую мову. Етс выбраў апошні псеўданім. З таго часу Доджсан падпісваў свае навуковыя працы сапраўдным прозвішчам, а мастацкія творы — псеўданімам. Пры гэтым ён заўсёды адмаўляў, што Доджсан і Кэрал — адзін і той жа чалавек.
Ніколі не ўстапаў у шлюб і не меў дзяцей. Сябраваў з дзяцьмі сваіх знаёмых, расказваў ім казкі, прадумваў дзеля іх інтэлектуальныя задачы. Быў асабіста прывязаны да трох дачок Лідэла — дэкана свайго коледжа. Дзяўчынак звалі Ларына, Эдыт, Рода, Вайолет і Эліс (Аліса). Менавіта апошняя з іх зрабілася правобразам галоўнай гераіні двух найбольш вядомых кніг Доджсана.
Творчасць
Матэматычныя працы Кэрала-Доджсана не аказалі значнага ўплыву на навуку. Адукацыя Доджсана абмяжоўвалася толькі антычнай навуковай літаратурай (прынамсі «Асновы» Еўкліда) і некалькімі метадамі і тэорыямі сучаснікаў. Акрамя таго Доджсан быў амаль ізаляваны ад навуковага свету таго часу, мала што ведаў аб новых матэматычных вынаходніцтвах (Нееўклідавай геаметрыі Лабачэўскага і Гаўса, якаснай тэорыі дыферэнцыяльных ураўненій і інш). Тым не менш у апошні час узрастае цікавасць да матэматычных прац Кэрала, якія змяшчаюць у сябе нестандартныя і малавядомыя ідэі.
Значна большых поспехаў Доджсан дабіўся ў логіцы, ён распрацаваў графічную тэхніку рашэння лагічных задач, больш зручную, чым дыяграмы Эйлера і Джона Вена. Асноўныя творчы ў гэтай галінах — «Сімвалічная логіка» і «Лагічная гульня» (спрошчаны варыянт папярэдняй кнігі, напісаны для дзяцей).
Яго мастацкія творы набылі сусветную папулярнасць. Найбольш вядомы казачныя аповесці Льюіса Кэрала «Алісіны прыгоды ў дзівоснай краіне» (1865) і «Скрозь люстэрка» («Аліса ў Залюстроўі», 1871). У паэтыцы аповесцяў, пабудаваных на снах Алісы, дамінуюць прынцыпы «бяссэнсіцы» і інтэлектуальнай гульні; для іх характэрна спалучэнне гратэску, гумару з літаратурнымі алюзіямі і запазычаннямі. Спецыфіка твораў Л. Кэрала ў тым, што ў іх аб’ектамі субверсіўнай крытыкі стаюцца рэчы не толькі пазачасавыя, такія як чалавечая рацыянальнасць ці побыт, але і многія спецыфічна нацыянальныя рэаліі тагачаснай віктарыянскай эпохі.
Аўтар паэтычнай кнігі «Паляванне буркуна» (1876), рамана «Сільві і Бруна» (ч. 1-2, 1889-93), зборнікаў вершаў, загадак, шматлікіх прац па матэматыцы і логіцы. Пакінуў багатую эпісталярную спадчыну (98721 ліст).
Беларускія пераклады
- Алесіны прыгоды ў Цудазем’і / Пер. Макс Шчур. — Cathair na Mart: Evertype, 2013. — ISBN 978-1-78201-044-9
- Скрозь Люстэрка і што ўбачыла там Аліса / Пер. Вера Бурлак // ARCHE, 10-2009.
- Скрозь люстэрка, і што ўбачыла там Аліса / Пер. з англ. Вера Бурлак. — Мн.: «Галіяфы», 2017.
Зноскі
- ↑ а б MacTutor History of Mathematics archive — 1994. Праверана 22 жніўня 2017.
- ↑ а б Charles Lutwidge Dodgson — 2000.
- ↑ Archivio Storico Ricordi — 1808. Праверана 3 снежня 2020.
- ↑ Artists + Artworks Праверана 26 жніўня 2021.
- ↑ а б в Oxford Dictionary of National Biography / C. Matthew — Oxford: OUP, 2004. Праверана 19 мая 2022.
- ↑ National Heritage List for England
- ↑ Find a Grave — 1996. Праверана 23 сакавіка 2024.
- ↑ а б Kindred Britain
- ↑ Матэматычная генеалогія — 1997.
- ↑ а б RKDartists Праверана 9 верасня 2022.
Літаратура
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9).
- John Pudney. Lewis Carroll and his world. Thames and Hudson. London 1976.
Спасылкі
- «Алесіны прыгоды ў дзівоснай краіне», на беларускай мове Архівавана 28 студзеня 2013.
- Снаркаловы Архівавана 17 лістапада 2022.
- Льюіс Кэрал у перакладзе Макса Шчура
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Льюіс Кэрал
