Рымская міфалогія

Ромул і Рэм, Луперкал, Цібр і Палацін на рэльефе п'едэстала, які датуецца часам праўлення Траяна (98-117 н.э.)

Рымская міфалогія ўяўляе з сябе сукупнасць традыцыйных гісторый, якія адносяцца да легендарнага паходжання Старажытнага Рыма і яго рэлігійнай сістэмы, якія вылажаны ў літаратуры і выяўленчым мастацтве рымлян. Тэрмін «рымская міфалогія» можа аднасіцца таксама да сучаснага вывучэння гэтых уяўленняў, а таксама да матэрыялаў з іншых культур іншага перыяда, у якіх разглядаюцца рымская літаратура і мастацтва.

Рымляне звычайна трактавалі гэтыя традыцыйныя апавяданні як гістарычныя, нават калі яны ўтрымліваюць цуды ці элементы звышнатуральнасці. Апавяданні часта звязаны з палітыкай і мараллю і з тым, як асабістая недатыкальнасць чалавека суадносіцца з яго адказнасцю перад грамадствам і Рымскай дзяржавай. Важнай тэмай з’яўляецца гераізм. Калі апавяданне тычылася рымскай рэлігійнай практыкі, яно больш было звязана з рытуаламі, прадказаннямі і грамадскімі ўстановамі, чым з тэалогіяй ці касмагоніяй[1].

Вывучэнне рымскай рэлігіі і міфаў звычайна ўскладняецца раннім уплывам грэчаскай рэлігіі на Апенінскім паўвостраве ў протагістарычны перыяд гісторыі Рыма, а потым, мастацкім імітаваннем рымскіх аўтараў грэчаскіх літаратурных узораў. Рымляне з цікаўнасцю імкнуцца атаясамліваць сваіх уласных багоў з грэчаскімі (гл. Адпаведнасць рымскіх і грэчаскіх багоў) і даюць новае тлумачэнне апаваяданняў аб грэчаскіх бажаствах пад імёнамі сваіх рымскіх аналагаў.[2] Раннія рымскія міфы і легенды маюць таксама дынамічныя пераплятанні з этрускай рэлігіяй, менш дакументаванай, чым грэчаская.

Хаця ў рымскай міфалогіі, магчыма, не хапае шырокага боскага апавядання, як у грэчаскай літаратуры,[3], але, тым не менш, выява Ромула і Рэма, якія ссуць ваўчыцу, з’яўляецца такім жа знакамітым, як і кожная іншая выява з грэчаскай міфалогіі, за выключэннем траянскага каня.[4] Паколькі лацінская літаратура была больш шырока вядомай у Сярэднія стагоддзі і эпоху Адраджэння, інтэрпрэтацыя грэчаскіх міфаў рымлянамі мела большы ўплыў на мастацкія ўяўленні аб «класічнай міфалогіі», чым грэчаскія крыніцы. У прыватнасці, версіі грэчаскіх міфаў у Метамарфозах Авідзія, якія былі напісаны падчас праўлення Аўгуста, сталі разглядацца як кананічныя.

Характар рымскага міфа

На гэтым роспісе з Пампеяў Венера глядзіць на тое, як урач Япіг аглядае раны яе сына Энэя. Яе плачучы ўнук Асканій, вядомы таксама як Юл, з’яўляецца легендарным продкам Юлія Цэзара і дынастыі Юліяў-Клаўдзіяў.

Паколькі рытуал іграе цэнтральную ролю ў рымскай рэлігіі, як і ў міфах, створаных грэкамі, зрэдку ўзнікае сумненне з той нагоды, што большая частка рымскіх міфаў мае спрадвечна рымскае паходжанне. Гэтае ўспрыяцце з’яўляецца вынікам рамантызма і антыкаведзення XIX стагоддзя, якія расцэньваюць грэчаскую цывілізацыю як больш «дакладна творчую».[5] Але ад Рэнэсанса да XVIII стагоддзя рымскія міфы былі часткай натхнення еўрапейскага жывапісу.[6] Рымскія традыцыі асабліва багатыя на гістарычныя міфы ці легенды, якія тычацца заснавання і ўзвышэння горада. Гэтыя апавяданні засяроджаны на чалавеку-дзеячы, у жыцці якога здараюццца толькі выпадковыя ўмяшанні бажаства, але ўсепранікаючае пачуццё боскасці заўсёды суправаджае яго лёс. У ранні перыяд Рыма гісторыя і міф маюць узаемныя і ўзаемадапаўняючыя адносіны.[7] Як адзначае Т. П. Уайзман:

Рымская гісторыя ўсё яшчэ мае тое ж значэнне, якое яна мела для Дантэ ў 1300 годзе, Шэкспіра ў 1600 годзе і бацькоў-заснавальнікаў Злучаных Штатаў у 1776 годзе. Што трэба для таго, каб быць свабодным гамадзянінам? Ці можа звышдзяржава быць рэспублікай? Як добранамерная ўлада пераўтвараецца ў забойственную тыранію?[6]

Асноўнымі крыніцамі рымскіх міфаў з’яўляюцца Энэіда Вергілія і першыя некалькі кніг гісторыі Лівія. Іншымі значнымі крыніцамі з’яўляюцца Фасты Авідзія, шасцітомная кніга вершаў, структураваных пад рымскі рэлігійны каляндар, і чацвёртая кніга элегій Праперцыя. Сцэны з рымскіх міфаў з’яўляюцца таксама ў рымскім насценным жывапісе, на манетах і ў скульптуры, у прыватнасці, на рэльефах.

Міфы аб заснаванні Рыма

Энэіда і ранняя гісторыя Лівія з’яўляюцца самымі лепшымі з усіх існуючых гістарычных крыніц па міфах аб заснаванні Рыма. Матэрыял з грэчаскай гістарычнай легенды быў прышпілены на мясовае племя ў самым пачатку яе гісторыі. Траянскі царэвіч Энэй ажаніўся з Лавініяй, дачкой цара Лаціна, легендарнага продка лацінян, ад імя якога і ўзнікла назва племені. Менавіта яны праз заблытаную рэвізіяністамі генеалогію з’яўляюцца продкамі Ромула і Рэма. У больш шырокім сэнсе, траянцы былі прыняты ў якасці міфічных продкаў народа Рыма.

Іншыя міфы

Ганс Бальдунг. «Муцый Сцэвола». 1531. Картынная галерэя. Дрэздэн.

Характэрныя міфы часцей можна аднесці да палітычных ці маральных, гэта значыць яны звязаныя з развіццём сістэмы рымскага праўлення ў адпаведнасці з божаскімі законамі, выкладзенымі ў старажытнарымскай рэлігіі, і з дэманстрацыяй прыхільнасці чалавека да маральных прынцыпаў (mos maiorum) ці няўдачам зрабіць гэта.

  • Выкраданне сабінянак тлумачыць важнасць сабінян у фарміраванні рымскай культуры і ўзвышэнне Рыма праз канфлікт і альянс.
  • Нума Пампілій, цар Рыма, сабін па паходжанню, які меў зносіны з німфай Эгерыяй і стварыў многія з прававых і рэлігійных інстытутаў Рыма.
  • Сервій Тулій, шосты рымскі цар, які, як гаворылі, быў палюбоўнікам багіні Фартуны, і чыё таямнічае паходжанне было свабодна міфалагізаваным.
  • Тарпейская скала і чаму яна выкарыстоўвалася для казні здраднікаў.
  • Лукрэцыя, чыя самаахвярнасць стала падставай для звяржэння ранняй Рымскай манархіі і прывяла да стварэння Рэспублікі.
  • Гарацый на мосце, даказаўшы важнасць асабістай доюлесці.
  • Муцый Сцэвола («Ляўша»), які сунуў правую руку ў агонь, каб даказаць сваю лаяльнасць да Рыма.
  • Цэкул і заснаванне Палестрыны.[8]
  • Манлій Капіталін і гусі, аб боскім умяшанні падчас аблогі Рыма галамі.[9]
  • Гісторыі, якія адносяцца да Капрацінскім нонам і ўрачыстасцям Папліфугіі.[10]
  • Карыялан, гісторыя аб палітыцы і маралі.
  • Этрускі горад Карыф як «калыска» траянскай і італійскай цывілізацый.[11]
  • Прыбыццё Вялікай Маці (Кібелы) у Рым.[12]

Рэлігія і міфы

Асноўны артыкул: Старажытнарымская рэлігія

Боскае апавяданне гуляла ў грэчаскай сістэме рэлігійнай веры больш важную ролю, чым у рымлян, для якіх першынставалі рытуал і культ. Хаця рымская рэлігія не была заснавана на свяшчэнным пісанні і яго тлумачэнні, святарская літаратура была адной з самых ранейшых пісьмовых форм лацінскай прозы.[13] Кнігі(Libri) і каментарыі (Commentarii) калегіі пантыфікаў і аўгураў утрымлівалі рэлігійныя працэдуры, малітвы, пастановы і меркаванні наконт рэлігійнага закона.[14] Хаця прынамсі асобныя з гэтых матэрыялаў былі даступны для кансультацый рымскаму сенату, часта яны былі occultum genus litterarum,[15] загадкавай формай літаратуры, да якой мелі доступ толькі жрацы.[16] Прароцтвы, якія адносіліся да сусветнай гісторыі і лёсу Рыма, з’яўляўшыяся ў крытычныя моманты гісторыі, нечакана былі знойдзены ў кнігах Сівіл, якія, згодна з легендай былі набыты Тарквініям Гордым у канцы VI стагоддзя да нашай эры ў куманскіх Сівіл. Асобныя аспекты архаічнай рымскай рэлігіі былі запісаны ў страчаных працах вучонага І стагоддзя да нашай эры Марка Тэрэнцыя Варона, і цяпер вядомы па працам іншых класічных і хрысціянскіх аўтараў.

Капіталійская трыяда

У главе самага ранняга пантэона ў Рыме была так званая архаічная трыяда, якая складалася з Юпітэра, Марса і Квірына, фламіны якіх былі самага высокага ранга, а таксама Янус і Веста. Згодна з традыцыяй, заснавальнікам рымскай рэлігіі быў Нума Пампілій, другі сабінскі цар Рыма, які, як лічыцца, меў у якасці жонкі і дарадчыцы рымскую багіню, німфу крыніц і прароцтваў Эгерыю. Пад уплывам этрускаў пазней цэнтрам афіцыйнай рэлігіі стала капіталійская трыяда ў складзе Юпітэра, Юноны і Мінервы, замяніў архаічную трыяду - незвычайны прыклад у індаеўрапейскай рэлігіі, калі вышэйшая трыяда складаецца з двух жаночых бажэств і аднаго мужчынскага.

Багі выразна паўстаюць як практычная неабходнасць у паўсядзённым жыцці, усе абрады скрупулёзна распрацаваны, а ахвярапрынашэнні лічацца неабходнасцю. Раннія рымскія бажаствы ўключалі мноства «багоў-спецыялістаў», кожны з якіх заклікаўся ў дапамогу для выканання канкрэтнага віда дзейнасці. Фрагменты старых рытуалаў, якія суправаджалі такія справы як аранне ці сяўба, паказваюць, што на кожным такім этапе выклікаліся асобныя бажаствы, а імя бажаства паходзіла ад назвы гэтага этапа. Бажаствы-апякуны былі асабліва важны ў Старажытным Рыме.

Такім чынам, Янус і Веста ахоўвалі дзверы і сямейны ачаг, лары абаранялі поле і дом, Палес - пашы, Сатурн - пасевы, Цэрэра - рост хлебных злакаў, Памона - садавіну, а Конс і Опа - ураджай. Нават велічнаму Юпітэру, уладару багоў, была дадзена ўзнагарода за дапамогу дажджамі, якія ён даваў для сялянскіх гаспадарак і вінаграднікаў. У больш шырокім уяўленні, дзякуючы свайму аружжу ў выглядзе маланак, ён лічыўся дырыжорам чалавечай дзейнасці і, з-за шырыні сфер уплыва, абаронцай рымлян у іх ваеннай дзейнасці за межамі абшчыны. У больш старажытныя часы шанаванымі багамі былі Марс і Квірын, якіх часта атаясняюць аднаго з другім. Марс быў богам вайны, Квірын, як лічаць сучасныя вучоныя, быў апекуном арміі ў мірны час.

Вядомы вучоны XIX стагоддзя Георг Вісова лічыў,[17] што рымляне адрознівалі два тыпа багоў: di indigets (мясцовыя), і di novensides ці novensiles (новыя). Мясцовыя багі былі першымі багамі рымскай дзяржавы, іх імёны і прырода выяўляюцца з імёнаў і тытулаў ранніх святароў і каляндара свят, каля 30 такіх багоў былі ўдастоены спецыяльных фестываляў. Новыя багі з’явіліся пазней, іх культ быў уведзены ў гістарычны перыяд, калі ўжо панаваў Рым. Звычайна, дата іх увядзення вядомая, іх узнікненне было адказам на пэўныя крызіныя з’явы ці калі ў іх адчувалася патрэба. Але Арнальда Мамільяна і асобныя іншыя вучоныя сцвярджаюць, што аб такім адрозненні нельга сцвярджаць.[18] Падчас войн з Ганібалам усялякае адрозненне паміж «мясцовымі» і «новымі» багамі пачынае знікаць, і рымляне ўспрынялі розных багоў з розных культур як знак сілы і ўніверсальнай божаскай міласці.[19]

Запазычаныя богі

Містэрыі Мітры на фрэсцы ў Рыме

Прыняцце суседніх мясцовых багоў адбывалася пастаянна, паколькі рымская дзяржава заваёўвала навакольныя тэрыторыі. Рымляне звычайна аказвалі мясцовым багам захопленай тэрыторыі тую ж пашану, што і багам рымскай дзяржаўнай рэлігіі. У дадатак да Кастара і Палукса заваяваныя паселішчы Італіі ўнеслі свой уклад у рымскі пантэон у выглядзе Дыяны, Мінервы, Геркулеса, Венеры і багоў меншага рангу, некаторыя з якіх былі італійскімі бажаствамі, іншыя першапачаткова паходзілі з грэчаскай культуры Вялікай Грэцыі. У 203 г. да н.э. культавы аб'ект увасабляўшы Кібелу, быў прывезены з горада Песінус ва Фрыгіі і з належнымі цырымоніямі вітаўся ў Рыме, за шмат стагоддзяў да таго, як яе тэрыторыя была далучана да Рыма. Два паэта таго часу, Лукрэцый і Катул, у сярэдзіне першага стагоддзя да нашай эры выказвалі незадавальненне яе дзікім экстатычным культам.

У асобных выпадках бажаств ворагаў улады былі афіцыйна запрошаны прайсці праз рытуал эвакацыі, каб заняць сваё месца ў новых свяцілішчах у Рыме.

Абшчыны іншаземцаў (перыгрыны) і былых рабоў (ліберціны) працягвалі выконваць свае рэлігійныя абрады ў межах горада. Такім чынам Мітра апынуўся ў Рыме, і яго папулярнасць у рымскім войску распаўсюдзіла яго культ да такіх далёкіх месцаў, як Рымская Брытанія. Значныя рымскія бажаствы былі ў выніку атаясамлены з больш Антрапамарфізм антапамофнымі грэчаскімі багамі і багінямі, і разам з імі былі ўпрыняты шмат якія з іх атрыбутаў і міфаў.

Зноскі

  1. ↑ John North, Roman Religion (Cambridge University Press, 2000) pp. 4ff.
  2. ↑ North, Roman Religion, pp. 4-5.
  3. ↑ North, Roman Religion, p. 4.
  4. ↑ T.P. Wiseman, Remus: A Roman Myth (Cambridge University Press, 1995), p xiii.
  5. ↑ T.P. Wiseman, The Myth of Rome (University of Exter Press, 2004), preface (n.p.).
  6. ↑ а б Wiseman, The Myts of Rome, preface
  7. ↑ Alexandre Grandazzi, The Foundation of Rome: Myth and History (Cornell University Press), 1997, pp. 45-46.
  8. ↑ J.N. Bremmer and N.M. Horsfall, Roman Myth and Mythografy (University of London Institute of Classical Studies, 1987), pp. 49-62.
  9. ↑ Bremmer and horsfall, pp.63-75.
  10. ↑ Bremmer and Horsfall, pp. 76-88.
  11. ↑ Bremmer and Horsfall, pp. 89-104; Larissa Bonfante, Etruscan Life and Afterlife: A Handbook of Etruscan Studies (Wayne State University Press, 1986), p. 25.
  12. ↑ Bremmer and Horsfall, pp. 105-111
  13. ↑ Moses Hadas, A History of Latin Literature (Columbia University Press, 1952), p. 15 online.
  14. ↑ Brink, Horace and Poetry. Epistles Book II: The letters to Augustus and Florus (Cambrige University Press, 1982), p. 64 online.
  15. ↑ Cicero De domo sua 138.
  16. ↑ Jersy Linderski, "The libri reconditii," Harvard Studies in Classical Philology 89 (1985) 207-234.
  17. ↑ Georg Wissowa, De dis Romanorum indigetibus et novensidibus disputatio (1892), full text (in Latin) online.
  18. ↑ Arnaldo Momgillano, "From Bachofen to Cumont," in A.D. Momgillano: Studies on Modern Scholarship (University of California Press, 1994), p. 319; Franz Altheim, A History of roman Religion, as translated by Harold Mattingly (London, 1938), pp. 110-112; Мэры Бірд, J.A. North and S.R.F.Price. Religion of Rome: A History (Cambrige University Press, 1998), vol. 1, p. 158, note 7.
  19. ↑ Willam Warde Fowler, The Religion Experience of the Roman People (London, 1922) pp. 157 and 319; J.S. Wachler, The Roman World (Routledge), 1987, 2002), p. 751.

Літаратура

  • Alan Cameron Greek Mythology in the Roman World (2005) Oxford University Press, Oxford (revived by T P Wiseman in Times Literary Supplement
  • Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC) (1981-1999) Artemis-Verlag, 9 volumes.