Emgann Stalingrad

Emgann Stalingrad
Tamm eus Eil Brezel-bed Talbenn ar Reter
Plan an dagadenn alaman war Stalingrad
Maread 17 a viz Gouhere 1942 - 2 a viz C'hwevrer 1943 (6 miz, 1 sizhun ha 3 devezh) Lec'h Europa ar reter Disoc'h Koll strategiel gant an Trede Reich. Trec'h meur gant al Lu Ruz o welet ar 6vet lu alaman distrujet.
Emgannerien
An Ahel: Trede Reich Roumania Italia Hungaria Kroatia	URSS
Pennoù-brezel
Adolf Hitler Friedrich Paulus Erich von Manstein W.F. von Richthofen Petre Dumitrescu C. Constantinescu Italo Gariboldi Gusztáv Jány Viktor Pavičić †	Jozef Stalin Georgy Zhukov Nikolay Voronov A.M. Vasilevsky Andrey Yeryomenko Nikita Khrushchev K.K. Rokossovsky Nikolai Vatutin Vasily Chuikov
Niver a emgannerien
Nerzh diazez 270 000 soudard 500 tank 600 karr-nij, 1600 e-kreiz miz Gwengolo 3000 pezh-kanol	187 000 soudard 400 tank 300 karr-nij brezel 2 200 pezh-kanol
Kolloù
728 000 soudard 400 000 114 000 109 000 105 000 900 karr-nij 1500 tank 6000 kanol	1 129 619 soudard (478 741 lazhet pe steuziet 650 878 gloazet pe klañv) 2769 karr-nij 4341 tank 15728 kanol

Emgann Stalingrad a zo bet un emgann drastus e-pad an Eil brezel bed adalek ar 17 a viz Gouhere 1942 betek an 2 a viz C'hwevrer 1943 etre al Lu Ruz (Soviediz) eus un tu hag an armeoù alaman, italian, rouman ha kevredidi all (An Ahel), eus an tu arall.

En-dro da gêr Stalingrad (Volgograd bremañ), e c'hoarvezas an emgann-se, unan eus ar re lazhusañ en Istor (tost d'ur milion a dud lazhet, 750  000 soudard, ha 250 000 trevour). Cheñch a reas mik doare ar brezel war Talbenn ar Reter, pa voe ar c'holl bras kentañ eus an arme alaman. Gronnet da heul enebargad ar Soviediz e rankas an Alamaned en em zaskoriñ. Un trec'h psikologel bras e voe ivez.

Pal an emgann a oa da zigentañ da dapout buan petrol ar C'haokaz met pa voe talet nerzhioù an Trede Reich e kêr Stalingrad e teuas da vezañ ur stourm evit ar gêr.

D'an 28 a viz Even 1942, an Trede Reich a ro lañs d'an eil argadenn veur en URSS, graet e voe oberiadur brezel Fall Blau eus kement-mañ. Ar pal a oa da dapout petrol a C'haokaz.

A-benn difenn kostezenn norzh an dagadenn, an talbenn a ranke bezañ diazezet war daou stêr-veur: an Don hag ar Volga. Stalingrad a zo lec'hiet lec'h ma vez an nebeutañ a hent etre an daou stêr-veur. Ouzhpenn da-se ez eo ur greizenn sevel armoù hag un neud kehentiñ ha dezougen evit an trenioù hag ar bigi.

Ma vefe tapet ar gêr e vefe troc'het naet an hentoù dezougen brasañ norzh-su eus an URSS (dreist-holl a-fed ul lod eus ar sikourioù amerikan a dremene dre ar Volga^[1] ).

O welet an nerzhioù tagañ o vont bliv, an Alamanted a choaz da vont fonnusoc'h gant an dagadennn war-zu ar C'haokaz dre ar su evit reiñ harp d'an dagadenn war-zu ar Volga er reter. Ar pouez o vezañ lakaet war pourvezi soudarded ar C'hoakaz, an argadenn war-zu Stalingrad a zo gwanaet. Dre-se e voe amzer a-walc'h gant ar Soviediz da adsevel o linennoù difenn ha da zegas nerzhioù harpañ d'an talbenn.

Dre ma oa bet riset an nerzhioù alaman^[2], ne oa ket tu ken da gas un argadenn hollek. An Oberkommando der Wehrmacht (Pennoù meur al lu alaman) a zivizas neuze da gas un argadenn war un dachenn bihanoc'h ha war un dachenn dic'hortoz d'an enebour, setu perak ne voe ket taget Moskov.

Ar steuñv divizet a voe neuze ar plan glas pe oberiadur brezel Fall Blau: un dagadenn dre su an URSS gant ar pal pennañ da dapout petrol ar C'haokaz.

Ar steuñv diazez a oa anvet dindan an anv « Urzh 41 » gant an deiziad d'ar 5 a viz Ebrel 1942 a choaz un dagadenn veur rannet e 4 pazenn o tegas an talbenn eus an Donetz etrezek an Don (200 km war-zu ar reter) hag o vont gant un hent rannet eus an norzh etrezek ar su.

An trede pazenn a wele nerzhioù tag ar gevrent hag a oa o vont gant hed ar ster Don adalek Voronej gant an nerzhioù tag ar reter o tagañ adalek Taganrog war aodou ar mor zu. Lakaet e oa bet anat ar pal da « dizhout kêr Stalingrad, pe d'an nebeutañ da lakaet ar gêr war hed-taol hor armoù ponner, efin ma vefe distrujet mik evel kreizenn sevel armoù ha neud kehentiñ. »

Endroadur an argadenn a gas an Alamaned dres dirak kêr Stalingrad. Rediet int evit ar wech kentañ da dagañ ur gêr veur a-dal. Met ar Soviediz o deus difennet mat an dachenn. An talbenn a vez ledet war 50 kilometrad eus an norzh betek ar su, met ne ra nemet etre 3 ha 5 kilometrad eus ar reter d'ar c'hornôg.

Faziet e oa bet da vat gant pennoù an argadenn a soñje dezho e vefe riset an difennerien dindan doug un dek a devezh. Ar stourmoù e kreiz-kêr a bad 6 miz. Stalingrad a zeuas da vezañ ar c'hentañ emgann kêr pe urban ken hir en istor Mab-den (re Madrid pe Sebastopol a oa padet nebeutoc'h evit ur sizhun), an hini gentañ eo ivez o kemer plas war un dachenn greantel. Dre an endro nevez-se, ar Wehrmacht a goll darn eus e c'hounidoù:

• Ar fiñvoù bliv a zo dibosubl
• Diaesoc'h eo implij an armoù ponner
• Implij ar c'hanolierezh hag harp ar c'hirri-nij a zo diaes-spontus hep tennañ war soudarded kamalad.
• An tankoù ne c'hellont ket fiñval evel ma oant boaz
• Lu an Trede Reich n'he deus ket skiant-prenet eus an doare brezel-se

Buan a-walc'h e voe merzhet gant lod eus an ofiserien etre ne vije ket un emgann aes, ofiserien an tankoù a wele mat e oa kudennoù bras o tont war-wel. Rediet e oa implij an tankoù tostik-tost eus ar palioù da dizhout, ar pezh a lakae anezho da vezañ kizidik ouzh tagadennoù an difennerien, memes pa vezent oc'h implijout armoù enep-tankoù skañv, kuzhet pe war an toennoù pe er rivinoù.

E-maez ar propaganda hag ar selloù romantel e oa euzhus ha garv an emgann. Ar soudarded eus an daou du a oa stanket : ne c'hallent ket kilañ, ha mont war-raok a dalveze da nebeutañ bezañ gloazet don, paneveken ar marv.

Emgann Stalingrad a oa bet ledet war c'hwec'h miz etre ar 17 a viz Gouhere 1942 betek an 2 a viz C'hwevrer 1943. Peder fazenn disheñvel a voe :

• An argadenn alaman war-zu kêr Stalingrad (Gouhere-Eost 1942)
• Tagadenn ar gêr gant an Alamanted (Gwengolo-Du 1942)
• An enep-argad soviedel a engelc'hias an alamaned er gêr o devoa tost tapet (adal an 19 a viz Du 1942)
• Adc'hounid ar gêr gant ar Soviediz betek kodianidigezh nerzhioù an Ahel enkelc'hiet.

Ouzhpenn ar pazennoù-se e vez kavet alies an oberiadurioù sevenet e kornôg d'an emgann veur betek ma vefe adc'hounezet : oberiadur brezel Wintergewitter sevenet gant an Alamanted a-benn saveteiñ al lu enkelc'hiet, hag emled an argadenn soviedelwar tiriad an Don-Donetsk (oberiadur-brezel Sadorn, an argadenn Ostrogojsk-Rossoch hag emgann Voronej).

Emgann Stalingrad a oa kêrel, an hini gentañ ken bras en istor Mab-den. Tachenn Stalingrad a zo dezhi kalz savadurioù greanterezh ponner evel uzin traktourioù Stalingrad ( STZ pe Stalingradski Traktorny Zavod) troet d'ar broduerezh kirri hobregonet T-34, uzin armoù Barrikady (Brezhoneg: Barikadenn, rusianeg: Кра́сные Баррика́ды) hep disoñjal ar greizenn metalerezh Here Ruz (rusianeg:КРАСНЫЙ ОКТЯБРЬ, Krasnyi Oktiabr').

An tri lec'h-se a oa bet dalc'hoù strategel meur e-pad an emgann.

Etre ar 14 a viz Here 1942 betek an 18 a viz Du 1942 e voe argad araok ziwezhañ an Alamanted e kêr Stalingrad. 90% eus ar gêr a oa bet tapet gant lu an Trede Reich. Dindan urzhioù Hitler e oa bet soñjet implij unvezioù bihan niver met arbenikaet a-benn trec'hiñ da vat al Lu Ruz.

An dagadenn a vezo e-kostez su Emgann Stalingrad, Uzin armoù Barrikady a oa e-kreiz.

Lec'hiet dres e-tal an enezennig Zaïtsevski, an uzin Barrikady a oa deuet da vezañ ul lec'h talañ d'an argadennoù alaman a glaske tapout kêr Stalingrad. Ar jeneral Lioudnikov gant e 138vet divizion a oa staliet war un enezennig anvet eveltañ. an dachenn a oa 700 metrad war 400 metrad. Gant 1500 soudard e talc'hjont an dachenn.

Nepel diouto er su ar jeneral Gorishnyï gant ar 95vet divizion troadegiezh an dachenn da zerc'hel ne ra nemet 500 metrad treuzkiz. 1500 soudard a oa staliet aze, gant ul lod anezho o vezañ martoloded eus Flodad ar Reter neshañ^[3].

Keit a ma voe tu e gendalc'has ouvrierien an uzin da broduiñ obuzennoù da implij en emgann. Pa dage an Alamanted e veze kemeret armoù gant an ouvrierien evit sikour d'an difenn betek gellet distreiñ d'o labour.

• 
  Berr tres eus an dachenn difenn uzin armoù Barrikady e miz Here 1942
• 
  Deiz-ha-deiz, argadenn an Alamanted hag an enep-argadoù eus al Lu Ruz
• 
  Stalingrad argad alaman Here 1942 evit treuziñ an uzin armoù Barrikady
• 
  Stalingrad argad alaman Du 1942 evit treuziñ an uzin armoù Barrikady
• 
  16/11/1942 bombezadeg war Stalingrad, an uzin a vez gwelet a zo war-sav memestra
• 
  Stourm en un uzin
• 
  12 a viz Du 1942, an 305vet Division eus ar Wehrmacht e-pad tagadenn an uzin Barrikady

Argad, enep-argad a-bep tu e oa bet gwadus met an talbenn a chomas ar memes hini. Riset eo al lec'h gant ar bombezadegoù Stuka hag an taolioù-kanol. Pa veze echuet gant ar bombezadegoù e groge tagadenn an troadegiezh Alaman. An difennerien chomet kuzhet a zistro d'o postoù-difenn hag e groge an emgannioù.

Etre ar 14 hag an 19 a viz Here 1942 e voe un argadenn a-berzh an Alamanted dre donedigezh an 305vet divizion war an dachenn emgann. An dagadenn a droc'h al linennoù difenn rusian e meur a lec'h. E norzh an uzin traktourioù Dzerjinski e vezo enkelc'hiet strolladoù-stourm al Lu Ruz, d'ar c'hornôg e-kostez an uzin armoù Barrikady e voe memestra. An uzin traktour a gouez e daou devezh, tizhet e voe ar Volga ha kregiñ a rae an Alamanted da vont e-barzh an Uzin Barrikady. An 62vet lu aoa troc'het e daou damm.

Unvezhioù stourm an 305vet Divizion a zo bet distrujet betek 70 %, n'eus ket mui an nerzh ganto da echuiñ gant krabanata an uzin Barrikady. Ouzhpenn-se, an difenn enep-tankoù soviedel a zo kreñvaet a-walc'h evit risañ an alamanted. Ar re-se ne c'hellont mui kaout d'ar muiañ 30 karr hobregon ouzh ar stourm. E-penn kentañ an emgann e oa bet taolet div divizion panzer gant harp unvezioù Sturmgeschütze (kanolioù arsailh).

E norzh ar stêr Mechteka, an nerzhioù soviedel eus ar strollad Ghorokov a zo o-unan e kêriadennoù Rynok ha Spartakovka. An tiriad-se difennet mat a vo ken bombezet ma voe lesanvet "Ar Verdun bihan"; Ar soviediz a zalc'ho mat eno betek fin an emgann.

Implij ar propaganda a voe uhel uhel e-pad an emgann, pep tu oc'h implij an emgann evit diskouez e oa gouest da vezañ trec'h war an enebour. Hizi-an-deiz c'hoazh e vez tuet an dud gant elfennoù propaganda bet krouet er mare-se.

• 
  Kazetenn en Italia faskour Gazzetta dell'Emilia - 2 a viz Gwengolo 1942 - titlet Battaglia di Stalingrado
• 
  Ur soudard rusian pozet gant ur grenadenn en dorn evit ar poltrijer
• 
  Strollad prizonidi brezel an Ahel poltrijet evit ur gazetenn
• 
  Soudarded soviediz tennerien ar gwellañ pozet evit ur poltred (Kerzu 1942)
• 
  Vasili Zaitsev pozet evit ur poltred propaganda (Kerzu 1942). Un implij meur a voe graet eus an tenner ar gwellañ-se evit propaganda ar soviediz

Goude ar c'hentañ sizhunvezhioù a stourm, holl kazetennoù ar bed a grog da vont gant heuliañ darvoudoù an emgann. Mammenn ez eo d'ar propaganda, an daou du a zo dindan evezh ar bed, ar gêr a zeu da vezañ ur simbol bedel.

Dont a ra neuze en emgann da vezañ un arouez evit an daou du engouestlet, lakaet e vez neuze muioc'h-mui a nerzh evit bezañ trec'h. N'eo ket mui nemet un emgann milourel met ivez unan ideologel, arouezg, ekonomikel; ur brezel hollel gant an daou nerzh engouestlet a-bezh evit bezañ trec'h.

Evit ar propaganda eus tu ar soviediz ha gant ar Brezel Yen o kregiñ e voe chomet dammguzh e oa bet fonnus ar sikour amerikan e-pad Emgann Stalingrad met ivez e-pad holl mare ar brezel er reter.

Graet e oa bet Lend-Lease (Brezhoneg: Prest-feurm) eus ar programm sikour-brezel sevenet gant ar Stadoù-Unanet e-pad an Eil Brezel-bed. E-penn kentañ ar pal a oa da gemer perzh er brezel met gant un doare dammguzh, gant tagadenn Pearl Harbor d'ar 7 a viz Kerzu 1941 ha donedigezh SUA er brezel e greskas ar sikourioù c'hoazh ha dindan un doare ofisiel.

Ar jeneral Von Paulus a oa deuet a-benn da zerc'hel dindan e grabanoù 9 dekvedenn eus Stalingrad met a-benn ar fin ne voe ket tu dezhañ da drec'hiñ nerzh kalon ar Soviediz nag o vrasañ niver, nag an nerzh teknikel brasaet dezho dre ar sikour amerikan.

D'an 2 a viz C'hwevrer 1943, muioc'h evit 91 000 Alaman^[4] a zo prizoniet, gant 2 500 ofiser, 24 jeneral hag ur marichal : Paulus. Ar c'hentañ wech ez eo en istor milourel Alamagn e vez prizoniet un ofiser gant ur renk ken uhel.

Al lu soviedel n'en doa ket prientet netra evit degemer kement a brizonidi, «an hanter anezho a oa marvet da nevez-amzer 1943»^[5] gouzañverien eus ur c'hementad a abegoù « dibosubl da dedermeniñ» etre « stad [...] truezeg [ar soudarded pa voent prizoniet], jahinerez boaz [...] ha feblijenn an dafariñ »^[5].

• (en) (fr) Anthony Beevor, Stalingrad, embannadur Le Livre de Poche (5 a viz Gwengolo 2001)(605 pajenn) (ISBN 9782253150954)
• (en) William Craig, Enemy at the Gates, the Battle for Stalingrad, embanner Penguin Books, C'hwevrer 2001, New York, kentañ embannadur 1973 (455 pajenn) (ISBN 9780142000007)
• (en) Anthony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942-1943, embannadur Penguin Books (1añ a viz Mae 1999)(528 pajenn) (ISBN 9780140284584)

• (en) (de) Wilhelm Adam hag Otto Ruhle, With Paulus at Stalingrad, embannadur Pen and Sword (240 pajenn), 19 a viz Gwengolo 2015 (ISBN 9781473833869)

• (en) Jason D. Mark, Death of the Leaping Horseman: The 24th Panzer Division in Stalingrad, embannadur Stackpole Books; Revised ed. edition (15 a viz Gouhere 2014)(560 pajenn) (ISBN 9780811714044)

• (en) Adelbert Holl, Tony Le Tissier, After Stalingrad: Seven Years as a Soviet Prisoner of War, embannadur Pen and Sword (256 pajenn); 19 a viz Even 2016 (ISBN 9781473856110)
• (en) Reinhold Busch, Survivors of Stalingrad: Eyewitness Accounts from the 6th Army, 1942-1943, embannadur Frontline Books (256 pajenn); 1añ embannadur, 5 a viz Du 2015 (ISBN 9781848327665)

Lod adsevel istorel a vez graet e Rusia hiziv-an-deiz gant diaz, emgann Stalingrad.

• Sven Hassel, SS-generalen "Jeneral SS" (1969)
• (en) Christoph Fromm, Stalingrad: The Loneliest Death, embannadur Primero Verlag GmbH( 474 pajenn), 21 a viz Mae 2015

• Stalingrad, embanner ha produerv Nobilis ha DTF Games, 22 a viz Ebrel 2015
• Red Orchestra 2 : Heroes of Stalingrad, embanner ha produer 1C Company ha Tripwire Interactive, 13 a viz Here 2011
• IL-2 Sturmovik : Battle of Stalingrad, embanner ha produer 777 Studios ha 1C Company, 2014
• Company of Heroes 2, ouzhpennadur DLC Victory at Stalingrad Mission Pack, embanner ha produer Relic Entertainment ha Sega, 25 a viz Even 2013

Muioc'h a restroù diwar-benn

Emgann Stalingrad

a vo kavet e Wikimedia Commons.