Сурабая

Сурабая хото
—  хото  —
Һүлдэ тэмдэг
Улас орон	Индонези
Газар нютаг	374,06 км²
Газарай байса	д.н.д. 5 м
Хүн зон	3 282 156 хүн (2008)
Сахим газар	surabaya.go.id (англяар)

Сурабая (индонезеэр Surabaya) — хүн зоной тоогоороо Индонезиин хоёрдохи томо хото, Зүүн Ява можын засаг захиргаанай түб. Эгээн шухала портнуудай нэгэ, шухала эдэй засагай ба инфраструктурын түб. Ява аралай зүүн талын хойто эрьедэ, Мас мүрэнэй (Брантас мүрэнэй тохой) хүбөөндэ, Мадура гэһэн хоолойн эрьедэ байрлана.

Шухала тээбэриин уулзабари. Паромоор Мадура аралтай холбоотой. Түмэр болбосоролго, машина бүтээлгэ (энэ тоодо онгосо бүтээхэ гащар, автомашина гэхэ мэтэ). Газар тоһоной химиин ажаүйлэдбэри. Уламжалалта дархалалга (батик, модоор һиилэлгэ гэхэ мэтэ). Хүнэһэнэй, нэхэмэлэй, арһанай-гуталай, модо болбосоруулха, шэлэй болон цементын ажаүйлэдбэри. Ехэ һургуулитай ба музейтэй.

Хүн зон

2008 оной эсэсэй байдалаар Сурабая 3,3 сая хүн шахуу ажаһуугшадтай. Хотынхидой 80 % оршом — яваншууд, 7 % шахуу мадуршууд ба хитадууд, Индонезиин бусад яһатад баһал ажаһууна.

Сурабаягайхидай 90 % үлүү — лалын шажантад. Христосой шажантад (католигууд ба протестантууд), буддын шажантад (олонхидоо хитадуудай дунда), индуистууд. Сурабаядахи Индонезиин ганса нэгэ синагога сүмэ байдагшье һаа, мүнөө үедэ тус хотодо миин нэгэ хэды иудаистууд ажаһууна.

Түүхэ

Тус хотын байгуулгын албан ёһоной үгнөө хадаа  1293 оной 5 һарын 31 — Маджапахит уласай үндэһэлэгшэ хаан Радэн Виджая Монголой Хубилай ехэ хаанай Явада ерэһэн сэрэгые илаһан үдэр юм.

XIII—XIV зуун жэлэй хоорондо Сурабая Маджапахит уласай гол порт байгаад, Явада лалын шажанай дэлгэрүүлгын болон хари соёлой нүлөө үзэхын талаар шухала түб болобо. XIV зуунда Маджапахитай мүхэһэнэй һүүлдэ бэе даанги султантай улас болоод, 1530 ондо хүршэ Демак султантай уласай эзэмдэһэн байгаа. XIV зуунай эсэсээр дахин сүлөөлэгдэжэ, 1625 ондо Матарам гүрэнэй эзэмдэһэн.

XVII—XVIII зуун жэлдэ Сурабаяда Нидерландын Зүүн Энэдхэгэй компани нүлөөгөө дэлгэрүүлжэ, аажам аажамаар Малай ольтирогые эзэмдэбэ. 1743 ондо компани II-дугаар Матарама Хаменгку Бувоно ноёнтой хэлсээн баталжа, хотые албан ёһоор өөрынгөө засаг доро табяа һэн.

Һолландын колониин засаг захиргаанай үедэ Сурабаягай портой, эдэй засагай ба захиргаанай түбэй хубида шухала зэргэнь үргэлжэдэ ехэдхэбэ. XX зуунай эхиндэ хотын дотор томо сэрэгэй ба далайн сэрэгэй бааза бии болоо.

1942 ондо Сурабая, Нидерландын Зүүн Энэдхэгэй бүхэ газар шэнги, Японой сэрэгүүдэй эзэмдэһэн. Ехэ Британиин дэмжэһэн Нидерландын Индонезиин Сурабая уласта эсэргүү колониин ондо англиин сэрэгүүдэй эзэмдэһэн байгаа.

Ном зохёол

• Большая советская энциклопедия. М., 1968—78.
• Всемирная история. М., 1955—83.
• Бандиленко Г. Г., Гневушева Е. И., Деопик Д. В., Цыганов В. А. История Индонезии (в трех частях). М., 1992—93.
• Шауб А. К. «Нагаракертагама» как источник по истории раннего Маджапахита (1293—1365).