شەوی یەڵدا

شەوی یەڵدا
سفرەی شەوی یەڵدا
ناوی فەرمی	ئایینی شەوی یەڵدا شەوی چلە جێژنی چلە جێژنی یەڵدا
دەگێڕدرێ لەلایەن	کوردستان  ئێران  ئازەربایجان  ئەفغانستان  تاجیکستان  پاکستان لە ناو کورد و ئێرانییەکانی  ویلایەتە یەکگرتووەکان  یەکێتیی ئەورووپا  کەنەدا  ئوسترالیا
ڕێکەوت	٢١ی کانوونی یەکەم
ئاھەنگەکان	خواردنی شووتی، ھەنار و چەرەس خووەندنەوەی دیوانی حافز و شانامە فاڵی حافز دەست لێدان

شەوی یەڵدا یان شەوی چلە ئەو شەوەیە کە تێیدا خۆروەگەڕی زستان تێیدا ڕوودەدات، لە کلتووریی فارسدا جەژنێکە لە درێژترین و تاریکترین شەودا. لە کوردیدا وشەی یەڵدا زیاتر بەکاردێت نەک چلە کە دەکرێت ھەندێک بەکاری بھێنن. نالیش ھەڵبەستێکی بەناوی شەوی یەڵدا ھەیە و گۆرانیبێژی کورد عەدنان کەریم کردویەتی بە گۆرانی و ناوی ئەلبومێکی ھەڵگرتوە.

شەوی یەڵدا، لە نیوەگۆی باکووری زەویدا و لە جوگرافیای کوردستانی گەورەدا شەوی ٢١ لەسەر ٢٢ درێژترین شەو دەبێت، چونکە کاتی خۆروەگەڕ بۆ ھەرجێگایەکی سەر زەوی جیاوازە و دەکرێ بەپێی ھێڵەکانی پانی و درێژی زەوی کاتەکەی دیاری بکرێت، و ئەو شەوەی خۆروەگەڕی تێدا ڕوو دەدات درێژترین شەوە.

«یەڵدا» لە بنەڕەتدا وشەیەکی سووری بە واتای لەدایکبوون و لەدایکبوون دێت. چونکە سوورییەکان پێیان وابوو کە شەوی یەڵدا ھاوکاتە لەگەڵ زیندووبوونەوەی عیسا مەسیح. لە فەرھەنگی ئێراندا یەڵدا یان شەوی ژانویە شەوی لەدایکبوونی خۆشەویستی و بەزەیییە. ڕۆژاوایییەکان لەگەڵ جەژنی کریسمسدا یەڵدایان پێکەوە گرێداوە و ڕۆمییەکان وشەی ناتالیسیان بۆ لەدایکبوون بەکارھێناوە. مەسیحییەکانی سووریا وشەی یەڵدایان ھێنایە ئێران و لەو کاتەوە نزیکەی وەک خۆی ماوەتەوە.^[١]

لە زەردەشتی نەریتی درێژترین و تاریکترین شەوی ساڵ ڕۆژێکی ناخۆشی تایبەت بوو، و پراکتیزەکانی ئەو ڕۆژەی ئێستا بە «شەب-ی چەللە/یەڵدا» ناسراوە لە بنەڕەتدا داب و نەریتێک بوون کە مەبەست لێی پاراستنی مرۆڤەکان بوو لە خراپە (سەیری dews) بکە لەو شەو درێژەدا،^{[rs ١]} کە لەو کاتەدا ھێزە خراپەکانی ئەھریمان خەیاڵ دەکرا کە لە… لووتکەیان. ئامۆژگاری خەڵک دەکرا کە زۆربەی شەوەکە بەئاگا بمێننەوە، نەک بەدبەختی بەسەریاندا بێت و دواتر خەڵک لە سەلامەتی کۆمەڵێک ھاوڕێ و خزم کۆدەبنەوە و دوا میوەی ماوەتەوە لە ھاویندا ھاوبەشی بکەن و ڕێگایەک بدۆزنەوە بۆ ئەوەی ئەو شەو درێژە پێکەوە تێپەڕێنن لە کۆمپانیایەکی باشدا.^{[rs ١]} ڕۆژی دواتر (واتە یەکەم ڕۆژی مانگی دای) دواتر ڕۆژی ئاھەنگگێڕان بوو،^{[note ١]} و (لانی کەم لە سەدەی ١٠دا، وەک لەلایەن البیرونی)، جەژنی یەکەم ڕۆژی مانگی داع بە حوڕەم-روز (ڕۆژی خۆشی)یان نەواد-روز (نەوەد ڕۆژ بەجێھێڵراوە بۆ نەورۆز]) ناسرابوو.^{[rs ٣]} ھەرچەندە گرنگی ئایینی شەوی تاریکی درێژخایەن لەدەستچووە، بەڵام نەریتە کۆنەکانی مانەوە لە درەنگانی خەبەر لە کۆمەڵگەی دۆست و خێزاندا تا ئێستا لە کولتوری ئێراندا ماوەتەوە. ئاماژەکان بۆ فێستیڤاڵە کۆنەکانی تر کە لە دەوروبەری وەرزی وەرزی زستاندا بەڕێوەدەچن، لە ھەردوو دەقی فارسی ناوەڕاست و ھەروەھا دەقەکانی سەرەتای سەردەمی ئیسلامییەوە ناسراوە.^{[rs ٣]} لە سەدەی ١٠دا، البیرونی باسی فێستیڤاڵی ناوەڕاستی ساڵ دەکات (مەیدیارم گەھانبەر) کە لە 11-15 . Dae. ئەمە فێستیڤاڵ بەگشتی وا گریمان دەکرێت کە لە بنەڕەتدا لەسەر وەرزی وەرزی زستانە بووبێت،^{[rs ٢][rs ٤]} و کە وردە وردە لە ڕێگەی ناساندنی [ [تێکەڵکردن (کاتپارێزی)|گۆڕانکاری]].^{cf. [rs ٤]} ھەروەھا ئەلبیرونی [ [عەتار|ئازار جاشان]] جەژنی ئاگر لە یەکتربڕینی ئازار ڕۆژی (٩)ی مانگی ئازار (٩)، کە کۆتا مانگی پاییزە.^{[rs ٣]} ڕەنگە ئەمە ھەمان فێستیڤاڵی ئاگر بووبێت بە ناوی شەھرەڤاراگان (شەھریوار ڕۆژی مانگی شەھریڤەر)، کە سەرەتای… win ter لە تۆکارستان.^{[rs ٣]} لە ساڵی ١٩٧٩، ڕۆژنامەنووس ھاشم ڕازی تیۆریزەی کرد کە مێھریگان — جەژنی ناوی ڕۆژانەی میترا کە لە سەردەمی پێش ئیسلامدا لە ھاوسەنگی پاییزدا بەڕێوەدەچوو و ئەمڕۆش لە پاییزدا ئاھەنگ دەگێڕدرێت {mdash}. } لە سەرەتای سەردەمی ئیسلامیدا گواسترابووەوە بۆ وەرزی زستان.^{[rs ٥]} ڕازی گریمانەکەی لەسەر ئەو ڕاستییە دانا کە بەشێک لە شیعری سەرەتای ئیسلامی لە پەیوەندی لەگەڵ بەفردا ئاماژە بە میھراگان دەکات و ساردی. تیۆری ڕازی لە ئینتەرنێتدا شوێنکەوتوویەکی بەرچاوی ھەیە، بەڵام لەکاتێکدا بەڵگەنامەکانی ڕازی لە ڕووی ئەکادیمییەوە وەرگیراون، بەڵام وەرگرتنی نەبووە.^{[rs ٦]} سۆفیزم's Chella. ، کە ماوەی ٤٠ ڕۆژە بۆ پاشەکشە و ڕۆژووگرتن،^{[rs ٧]} ھەروەھا پەیوەندی بە فێستیڤاڵی وەرگەڕانی خۆری زستانەوە نییە.^{[ژێدەر پێویستە]} خواردن ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە فۆڕمی ئێستای ئاھەنگەکاندا. لە زۆربەی ناوچەکانی ئێران خێزانە فراوانەکە کۆدەبنەوە و چێژ لە ژەمێکی ئێوارەی خۆش وەردەگرن. جۆرەھا میوە و گۆشتی شیرینی کە بە تایبەتی ئامادەکراون یان ھەڵگیراون بۆ ئەم شەو پێشکەش دەکرێن. خۆراکە ھاوبەشەکانی ئاھەنگەکە بریتین لە ھەروەز، ھەنار، گوێز و میوەی وشککراوە.^[٢] ئەم شتانە و زۆر شتی تر بە شێوەیەکی باو لەسەر دادەنرێت کۆرسیێک، کە خەڵک لە دەوری دادەنیشن. لە ھەندێک ناوچەدا داب و نەریتە کە لە کاتی مەراسیمی شەوی چەلێدا چل جۆری خواردنی خواردن پێشکەش بکرێت.^{[ژێدەر پێویستە]}

شەوی چەلێ بۆ کوردانی خوراسان گرنگییەکی تایبەتی ھەیە. لەم شەوەدا ئەو خێزانانەی دەیانویست تازەگەرییەک بۆ کوڕەکەیان و کوڕەکەش تا ئێستاش لە دەستبەسەردایە، دیاری زێڕ و زیو و جل و بەرگی بووک و خواردنی ڕۆژانە دەدەنە ماڵی بووک. ناوی ئەم خەڵاتە شێڤچەلێگییە. یارییە ئاگرینەکان و یاریکردن بە ئاگر یەکێکە لە تایبەتمەندییەکانی ئەم شەو.^[٣]

• ویکی فارسی
• ویکی ئینگلیزی

1. ^ ^{ئ ا} ئاگادارکردنەوەی ئاماژە: <ref> tag with name Culture cannot be previewed because it is defined outside the current section or not defined at all.
2. ^ ^{ئ ا} ئاگادارکردنەوەی ئاماژە: <ref> tag with name EIr_FestivalsI cannot be previewed because it is defined outside the current section or not defined at all.
3. ^ ^{ئ ا ب پ} ئاگادارکردنەوەی ئاماژە: <ref> tag with name EIr_Sada cannot be previewed because it is defined outside the current section or not defined at all.
4. ^ ^{ئ ا} ئاگادارکردنەوەی ئاماژە: <ref> tag with name CHI_Festivals cannot be previewed because it is defined outside the current section or not defined at all.
5. ^ ئاگادارکردنەوەی ئاماژە: <ref> tag with name Razi cannot be previewed because it is defined outside the current section or not defined at all.
6. ^ ئاگادارکردنەوەی ئاماژە: <ref> tag with name FO_Chella cannot be previewed because it is defined outside the current section or not defined at all.
7. ^ ئاگادارکردنەوەی ئاماژە: <ref> tag with name EIr_Chella2 cannot be previewed because it is defined outside the current section or not defined at all.

ویکیمیدیا کامنز میدیای پەیوەندیداری بە شەوی یەڵدا تێدایە.

• دەروازەی ئەفغانستان
• دەروازەی ئێران
• دەروازەی جوگرافیا
• دەروازەی گەردوون