Озон шăтăкĕ
Озо́н шăтăкĕ — Çĕрĕн озон сийĕнчи озонăн вырăнти концентрацийĕ ӳкни. Ăсчахсем хушшинче анлă сарăлнă теорипе, XX ĕмĕрĕн иккĕмĕш пайĕнче хлор- тата фтор фреонĕсем атмосферăна пăсланнипе антропоген факторĕ озон сийне çӳхетсе çитернĕ, тĕслĕхрен, Пĕтĕм тĕнчери метеорологи организацин докладĕнче çырнă[1]:
2018 çулта Антарктика çийĕнчи озон шăтăкĕн лаптăкĕ вăтамран 22,8 млн тăваткал километр (2010—2017 çулсенче вăтамран 17,4 — 25,6 млн тăваткал километр, 2000—2009 çулсенче — 12,0 — 26,6 млн тăваткал километр, 1990—1999 çулсенче — 18,8 — 25,9 млн тăваткал километр).[2]
Истори
1000 км диаметр пысăкăш таран озон шăтăкне пĕрремĕш 1985 çулта Кăнтăр çурчăмăрĕнче, Антарктида çийĕнче, британ ăсчахĕсем (Шанклин Джон, Фармен Джо, Гардинер Брайан) тупнă, Nature журналĕнче статья вырнаçтарнă. Шăтăк çурла уйăхĕнче килнĕ те раштпав уйăхĕнче çухалнă. Çурçĕр çурчăмăрĕнче Арктикăра кĕркуннепе хĕлле чылай озон мини-шăтаксене асăрханă. Çак шăтăкăн лаптăкĕ 2 млн км² яхăн, 7 талăка çити пурăнать[3].
Асăрхавсем
- ^ Scientific Assessment of Ozone Depletion: 2006 (акăлч.). çăлкуçран архивланă 16 Нарӑс уйӑхӗн 2012. Тĕрĕсленĕ 13 Раштав уйӑхӗн 2007.
- ^ Изменение озоновой дыры по данным НАСА
- ^ Ошибка: не задан параметр Шаблон:Para в шаблоне {публикация}. — Большая российская энциклопедия.
Çав. пекех
- Монреаль протоколĕ
- Тĕнчери озон сийне сыхлав кунĕ
Каçăсем
- Douglass A.R., Newman P. A., Solomon S. The Antarctic ozone hole: An update // Physics Today. — 2014. — Vol. 67. — № 7. — P. 42—48.
Климат улăшăнни |
|
|---|---|
| Тĕп ăнлавсем |
Климатологи • Палеоклиматологи • Тепловой баланс Земли • Ăшă çаврăнăшĕ • Круговорот воды в природе • Солярный климат • Циркуляция атмосферы • Общая циркуляция атмосферы • Пассат • Муссон • Ледник • Ледниковый период • Гляциологи • Палеогляциологи • Термальный максимум • Ледниковая эпоха • Межледниковье • Массовое вымирание • Глобальное затемнение |
| Климат улăшăнăвĕн механизмĕсем |
Вариации солнечного излучения • Кăмрăкамăшĕн геохими циклĕ • Парниковый эффект • Миланкович циклĕсем • Бонд циклĕсем • Событие Хайнриха • Дансгор — Эшгер осцилляцисем |
| Планета ăшăнни |
Вăрмансăрланни • Противодействие изменению климата • Адаптация к глобальному изменению климата • Эль-Ниньо • Модель общей циркуляции • Палеоцен-эоценовый термический максимум • Озон шăтăкĕ • Парник эффекчĕ • Диоксид углерода • Парниковые газы • Межправительственная группа экспертов по изменению климата • Рамочная конвенция ООН об изменении климата • *(Киот протоколĕ) • Парижское соглашение (2015) • Пик нефти • Возобновляемая энергия • Температурный тренд • Повышение уровня моря • Океан йӳçекленни • Копенгагенри консенсус • Ăшă утравĕ • Доул эффекчĕ |
| Планета сивĕнни |
Протерозойское оледенение • Гуронское оледенение • Земля-снежок • Дунайское оледенение • Покровское оледенение • Днепровское оледенение • Предпоследняя ледниковая эпоха • Последняя ледниковая эпоха • Максимум последнего оледенения • Антарктический холодный реверс |
| Климат улăшăнни кайранхи плейстоцен — голоценре |
Малтанхи дриас • Бёллингское потепление • Вăта дриас • Аллерёдское потепление • Кайранхи дриас • Пребореальный период • Бореальный период • (Колебание Мезокко) • Атлантика тапхăрĕ • Суббореальный период (Засуха 5900 лет назад • Пиорское колебание • Засуха 4200 лет назад) • Субатлантика тапхăрĕ: Похолодание среднего бронзового века • Тимĕр ĕмĕрĕнче сивĕтни • Римский климатический оптимум • Климатический пессимум раннего Средневековья (535—536 çулсенче сивĕтни) • Средневековый климатический оптимум • Кĕçĕн пăрлăх тапхăрĕ |
Экологи тата çутçанталăка сыхласси |
|
|---|---|
| Пĕрлехи |
Биологилле продуктивлăх • Бионумайтĕрлĕх • Вилсепĕтӳ • Геоэкологи • Заповедник • Экологи историйĕ • Килтерĕш экологи • Çутçанталăка сыхласси • Тĕреклĕ аталану • Экологилле этика • Экологилле йĕр • Хурт-кăпшанкăсен экологийĕ • Ӳсентăрансен экологийĕ • Экотытăм • Энвайронментализм |
| Ăслăх саккунĕсем |
Хопкинсăн биоклимат саккунĕ • Чикĕлекен фактор саккунĕ • Оптимум саккунĕ • Шелфордăн толерантлăх саккунĕ |
| Глобаллĕ экологилле проблемăсем | Браконьерлăх • Атмосфера вараланни • Грунт вараланни • Океансем вараланни(тинĕс çӳп-çапĕ) • Тăварсăр шыв вараланни • Типĕ çанталăк • глобаллĕ тĕттĕмленӳ • глобаллĕ ăшăту • Вăрмансарлану • Озон шăтĕкĕсем • Пушхирленӳ • Тинĕс шайĕ çĕкленни • Халăх йышлăхĕн проблемисем • Радиоактивлă варалану • Çутăпа вараланни • Пурăнав талккăшĕ фрагментациленни • Шавпа вараланни • Экологиллее катастрофăсем • Электромагнитла варалану |
| Экологилле тивĕç-ирĕк |
RoHS • Вена конвенцийĕ • Рио декларацийĕ • Чĕрчунсем тĕлĕшпе саккунсем • Экологилле тивĕç-ирĕкĕн Раççейри историйĕ • Киото протоколĕ • Çутçанталăк талккăшне çар майĕпе е ыттти хуть те мĕнле тăшманла витерессине чарассин конвенцийĕ • Тавралăха сыхласси тĕлĕшпе тенчери тивĕç-ирĕк • Чĕркĕмĕл тĕлĕшпе Минимата конвенцийĕ • Монреаль протоколĕ • ОВОС (экологилле экспертиза) • Климат улшăнăвĕ тĕлĕшпе ООНăн ĕлкелле конвенцийĕ • Экологилле хăрушсăрлăх • Экологилле криминал • Экоцид |
| Экологилле политика тата экономика |
Антивăтăраслăх • Пластик пакетсемпе кĕрешни • Таврăнакан ресурс • Симĕс хăтлав (пассивлă çурт) • Экологилле эффективлăх индексĕ • Медицина экологийĕ • Органикăлла ялхуçалăхĕ • Индустри экологийĕ • Çӳп-çапа пайлани (Каяша майлаштарни) • Социаллă экологи • Стабиллĕ хула • Тĕреклĕ транспорт • Экодизайн • Экологилле культура • Экологилле туризм |
| Альтер-энергетика |
Биохуткăç • Çил энергетики • Таврăнакан энерги • Геотермаллĕ энергетика • Хĕвел энергетики • Тулăм энергетики |
| Акцисем |
Тăватпăрах! • Çĕр сехечĕ • Экологи çулĕ Раçсейре • Климат тĕлĕшпе шкулти страйк |
| Экологие моделлени |
БИОС-3 • Биосфера-2 |
Варалани |
|
|---|---|
| Варалакансем |
Мусор • Радиациллĕ каяшсем • Йывăр металсем • Космосри мусор • Тĕтĕм |
| Атмосферăна варалани |
Йӳçĕклĕ çумăр • Сывлăш пахалăхĕн индексĕ • Моделирование атмосферного рассеивания • Планета тĕттĕмленни • Планета дистилляциленни • Планета ăшăнни • Сывлăш пахалăхĕ • Озон шăтăкĕ • Смог • Вог • Парник газĕсем |
| Шыва варалани |
Эвтрофикаци • Гипокси • Сточные воды • Пресноводный экологический показатель качества • Океансене варалани • Тинĕсри мусор • Океан йӳçни • Нефте тăкса варалани • Карап варалани • Çиелтен юхни • Шыва ăшăпа варалани • Хулари юхан каяш шывĕ • Шыври чирсем • Шыв вараланăвĕн класĕсем • Застойная вода |
| Тăпрана варалани |
Биоремедиаци • Гербицидсем • Пестицидсем |
| Радиаци экологийĕ |
Актиноидсем çутçанталăкра • Тавра хутлăхĕн радиацийĕ • Аркану продукчĕсем • Радиоаципе варалани • Плутоний çутçанталăкра • Пайăрка чирĕ • Радий çутçанталăкра • Уран çутçанталăкра • |
| Урăхла вараланисем |
Биоаккумуляци • Биомагнификаци • Визуальные загрязнения • Çутăпа варалани • Ăшăпа варалани • Шавпа варалани • Электромагнитпа варалани |
| Вараланине хирĕçле мероприятисем |
Юхан каяш шыва тасатни • Каяшсене тирпелени • Экологи мониторингĕ |
| Патшалăхсем хушшинчи килĕшӳсем |
Монреаль протоколĕ • Киот протоколĕ • Стокгольм конвенцийĕ • Международная конвенция по предотвращению загрязнения с судов (МАРПОЛ 73/78) • Конвенция по предотвращению загрязнения моря сбросами отходов и других материалов • Бухарест конвенцийĕ |
| Çав. пекех |
Контаминант • Ксенобиотик • Персистентность • Какосфера • COVID-19 падемийĕ экологие витĕмлени |