Joseba Sarrionandia

Joseba Sarrionandia
Ffugenw	Sarri
Llais	Sarrionaindia Korrika.webm
Ganwyd	13 Ebrill 1958  Iurreta
Man preswyl	Durango
Dinasyddiaeth	Gwlad y Basg
Alma mater	Prifysgol Deusto
Galwedigaeth	llenor, cyfieithydd, bardd, awdur plant, darlithydd, ieithegydd, awdur ysgrifau
Arddull	barddoniaeth, traethawd
Perthnasau	Telmo Zarra
Gwobr/au	Beterriko Liburua Ohorezko Literatur Aipamena, Kritika Saria euskarazko narratibari, Kritika Saria euskarazko narratibari, Euskadi Awards, Q126725105, Q130742756

Awdur o Wlad y Basg yw Joseba Sarrionandia Uribelarrea (ganwyd 13 Ebrill 1958). Mae wedi ysgrifennu sawl llyfr o gerddi a straeon byrion, yn ogystal â rhai nofelau. Dihangodd o'r carchar yn 1985 a bu'n byw bywyd cudd am 31 mlynedd. Ysgrifennodd a lledaenodd ei weithiau o alltud, o fannau dienw, a llun du a gwyn o fis cyn iddo adael y carchar oedd un o'r ychydig ddelweddau adnabyddadwy ohono. Ddechrau Tachwedd 2016, penododd Sefydliad Etxepare Sarrionandia yn ddarllenydd Basgeg ym Mhrifysgol Habana (Ciwba), a dyna pryd y gwyddys ei fod wedi bod yn byw yn Habana ers sawl blwyddyn. Ychydig ddyddiau'n ddiweddarach, ar Dachwedd 20, am y tro cyntaf ers 31 mlynedd, cyhoeddwyd llun diweddar ohono, mewn cyfweliad a gyhoeddwyd yn gyfamserol mewn pedwar cyhoeddiad Basgeg (Zuzeu, Berria, Gara a Noticias).

Cafodd ei eni yn Lurreta, Bizkaia. Graddiodd mewn Basgeg (Filologia) ym Mhrifysgol Deusto yn Bilbo,^[1] a gweithiodd fel athro Basgeg. Bu'n athro seineg gydag UNED (sefydliad tebyg i'r Brifysgol Agored) yn Bergara a chymerodd ran hefyd ym Mhrifysgol Haf Gwlad y Basg. Cyhoeddwyd rhai o'i weithiau cynharaf mewn cylchgronau megis Zeruko Argia, Anaitasuna, Jakin ac O! Euzkadi. Roedd yn un o aelodau clwb y Pott Banda, ynghyd â Bernardo Atxaga, Manu Ertzilla, Ruper Ordorika, Jon Juaristi, Joxe Mari Iturralde a llawer o lenorion eraill. Daeth yn aelod cynorthwyol o'r Euskaltzaindia, ^[2] ac roedd hefyd yn un o sylfaenwyr y cylchgrawn Ibaizabal. Yn ogystal â chreu gweithiau gwreiddiol, mae hefyd wedi cyfieithu i'r Fasgeg, yn enwedig o lenyddiaeth Saesneg, gan gynnwys cerdd naratif hir Samuel Taylor Coleridge The Rime of the Ancient Mariner, un o gerddi mawr barddoniaeth ramantaidd. Mae hefyd wedi cyfieithu gweithiau awduron gan gynnwys TS Eliot, Manuel Bandeira a Fernando Pessoa.^[3]

Yn 1980, oherwydd ei fod yn aelod o ETA, cafodd ei arestio gan heddlu Sbaen a'i ddedfrydu i 27 mlynedd yn y carchar. Fel y mae'n crybwyll yn ei waith, cafodd ei arteithio am wyth diwrnod yn ystod y carchariad hir hwnnw.^[4] Ers hynny, mae wedi disgrifio realiti bod yn garcharor sawl gwaith yn ei waith. Y flwyddyn honno enillodd nifer o wobrau llenyddol. Ym 1981, cyhoeddodd ei gasgliad cyntaf o gerddi Izuen gordelekuetan barrena. Roedd y llyfr yn atseinio gyda darllenwyr Basgeg, a dylanwadodd yn gryf ar lenorion newydd; roedd ei gerdd gynnar Bitakora kaiera hefyd yn cael ei ystyried yn ryw fath o faniffesto.

Llwyddodd i ddianc o'r carchar ar ddiwrnod San Fermin yn 1985, gan fanteisio ar gyngerdd a roddwyd gan y canwr Imanol y tu mewn i garchar Martuten, wrth iddo a'i gyd-garcharor Iñaki Pikabea guddio mewn uchelseinydd.^[5] Mae Sarri, Sarri, cân enwog gan y band Kortatu yn nodi'r digwyddiad yma. Bu'n byw fel ffoadur (yn ôl deddfau Sbaen, hyd yn oed bod droseddau wedi dod i ben yn statudol^[6]) ac, mewn gwirionedd, bywyd y ffoadur alltud fu prif thema arall ei waith, fel y gwelir, er enghraifft, yn y nofel Lagun Izoztua. Er ei fod yn byw yn ddirgel, parhaodd i gyhoeddi llyfrau^[7] a chydweithiodd â nifer o gerddorion: Mikel Laboa, Ruper Ordorika, Fermin Muguruza a llawer o gerddorion eraill yr anfonodd ei gerddi atynt trwy lythyrau (gweler adran "Rhestr Caneuon" yr erthygl hon). Cyhoeddodd y cwmnïau recordiau Esan Ozenki a Txalaparta yr albwm Hau da ene ondasun guzia ar y cyd, gyda cherddi’r awdur wedi’u gosod i gerddoriaeth.

Ym mis Hydref 2011, dyfarnodd Llywodraeth Gwlad y Basg Wobr Euskadi Literatura am y llyfr Moroak gara behelaino artean?, ond cyhoeddwyd y byddai'n rhaid dal yr arian yn ôl nes i'w sefyllfa gyfreithiol dod yn glir o flaen llys.^[8] Pan ddywedodd Swyddfa'r Erlynydd Cyhoeddus yn Llys Cenedlaethol Sbaen nad oedd achos iddo ateb,^[9] derbyniodd Sarrionandia y wobr ariannol. [[Fitxategi:Sarrionaindia_Korrika.webm|bawd| Recordiad llais o Joseba Sarrionandia yn darllen y neges a ysgrifennwyd ar gyfer Korrika 2017. Iruñea, Ebrill 9, 2017]] Ddechrau Tachwedd 2016, penododd Sefydliad Basgaidd Etxepare Sarrionandia yn ddarllenydd Basgeg ym Mhrifysgol Habana (Ciwba), ar ôl proses ddethol lem, a dyna pryd y daeth yn hysbys ei fod wedi bod yn Habana ers blynyddoedd. Ychydig ddyddiau ar ôl hynny, ar Dachwedd 20, am y tro cyntaf ers 31 mlynedd, cyhoeddwyd llun diweddar ohono, mewn cyfweliad a gyhoeddwyd yn gyfamserol mewn pedwar cyhoeddiad Basgeg (Zuzeu, Berria, Gara a <i>Noticias</i>). Roedd y newyddiadurwr Jose Goitia wedi cynnal y cyfweliad a chymryd y llun ddau ddiwrnod ynghynt.

Ers Ebrill 19, 2021, mae Joseba Sarrionaindia yn byw yng Ngwlad y Basg eto. Fel yr adroddwyd gan wefan lleol ardal Durango, Anboto .org, mae'r awdur yng Ngwlad y Basg yn ymweld â theulu a ffrindiau. Dywedodd wrth y papur newydd wythnosol ei fod wedi gweld bod y wlad wedi newid, a’i fod yn gweld eisiau ei dad ac aelodau eraill o’r teulu a’i ffrindiau a fu farw.^[10][11][12]

Yn 2022 cyhoeddodd y stori gyda darluniau Munduari bira eman zion ontzia (Y cwch a wnaeth gylchdaith o'r byd) gyda'r darlunydd enwog o Giwba, Ares.

Gydag Ines Osinaga, dechreuodd berfformio'r sioe gyngerdd "Olatu arteko txalupa arraroa" (Cwch rhyfedd rhwng y tonnau) yn 2022. ^[13]

• Izuen gordelekuetan barrena. Bilbo, 1981.
• Intxaur azal baten barruan. Eguberri amarauna. Cyhoeddwyd yn Lizarra, 1983.
• Alkohola poemak. Iruñea, 1984. Casgliad o gerddi wedi eu cyfieithu ganddo.
• Marinel zaharrak. Donostia, 1987.
• Gartzelako poemak. Iruñea, 1992.
• Hnuy illa nyha majah yahoo (poemak 1985-1995). Donostia, 1995.
• Hau da ene ondasun guzia. Tafalla, 1999. Disg a llyfr.
• XX. mendeko poesia kaierak: Joseba Sarrionandia. Iruñea, 2002. Casgliad dan olygyddiaeth Koldo Izagirre.
• Hilda dago poesia? Iruñea, 2016. "Ydy barddoniaeth wedi marw?" - casgliad dwyieithog yn y Fasgeg a'r Sbaeneg.
• Gure oroitzapenak. Donostia, 1987, 2018. Disg a llyfr.

• Narrazioak. Donostia, 1983.
• Atabala eta euria. Donostia, 1986.
• Ifar aldeko orduak. Donostia, 1990.
• Han izanik hona naiz. Donostia, 1992.
• Miopeak, bizikletak eta beste langabetu batzuk. Donostia, 1995.
• Lagun izoztua. Donostia, 2001.
• Kolosala izango da. Tafalla. 2003.
• Narrazio guztiak (1979-1990). Donostia, 2011.
• Herejeen alaba. Gan Ander Berrojalbiz a Joseba Sarrionandia. Pamiela, 2017.^[14]
• Munduari bira eman zion ontzia, llyfr gyda darluniau, 2022. Lluniau gan Ares.

  

• Ni ez naiz hemengoa. Pamiela, Iruñea, 1985.
• Marginalia. Elkar, Donostia, 1988.
• Ez gara gure baitakoak. Pamiela, Iruñea, 1989.
• Hitzen ondoeza. Txalaparta, Tafalla, 1997.
• Akordatzen. Txalaparta, Tafalla, 2004.
• Moroak gara behelaino artean?. Pamiela, Iruñea, 2010.
• Lapur banden etika ala politika. Pamiela, Iruñea, 2015.
• Durangoko Azoka 1965-2015. Gerediaga Elkartea, Durango, 2015. Gwaith ar y cyd â Jesus Mari Arruabarrena a Txelu Angoitia.
• Bizitzea ez al da oso arriskutsua?. Pamiela, Iruñea, 2018.
• Airea ez da debalde: Habanako gaukaria. Pamiela, Iruñea, 2019.

• Izeba Mariasunen ipuinak. Elkar, Donostia, 1989.
• Ainhoari gutunak. Elkar, Donostia, 1990.
• Harrapatutako txorien hegalak. Baigorri argitaletxea, Bilbo, 2005. Fersiynau Basgeg a Saesneg.
• Gau ilunekoak. Elkar, Donostia, 2008.
• Munduko zazpi herrialdetako ipuinak. Pamiela, Iruñea, 2008.
• Idazlea zeu zara, irakurtzen duzulako. Xangorin, Donostia, 2010.

• Zitroi ur komikiak: Joseba Sarrionandia komikitan. Gweisg Txalaparta a Napartheid, 2000. Ar y cyd â Koldo Almandoze.

Mae Joseba Sarrionandia hefyd wedi cyfieithu gweithiau sawl awdur , ac mae’n sôn amdanyn nhw'n aml yn ei lyfrau:

• TS Eliot (St. Louis, Missouri, 1888-1965). T. S. Eliot euskaraz. Hordago, Donostia, 1983. Gan gynnwys Lur eremua, cyfieithiad o The Waste Land.
• Alkohola poemak. (Cerddi y beirdd Tsienïeg Li Bai a Du Fu,a cherddi Ffrangeg François Villon ymhlith eraill). Pamiela. 1984.
• Konstantino Kavafis (Alexandria, 1863-1933).
• Fernando Pessoa (Lisboa, 1888-1935). Marinela. Susa, Zarautz, 1985. Cyheoddiad dwyieithog yn y Fasgeg a'r Bortiwgaleg.
• Hamahiru ate. Umore beltzaren antologia. Elkar, Donostia, 1985. Casgliad o hiwmor du, ar y cyd â Mitxel Sarasketa.
• Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak. Pamiela, Iruñea, 1985.
• Hezurrezko xirulak. Elkar, Donostia, 1991.
• Poemas naufragos. Galegoz heldutako poemak. Susa, Zarautz, 1991. Cyhoeddiad dwyieithog yn y Basgeg a'r Galiseg.
• Samuel Taylor Coleridge (Ottery St. Mary, Dyfnaint, 1772-1834). Marinel zaharraren balada. Cyfieithad o The Rime of the Ancient Marriner. Pamiela, Iruñea, 1995.
• Manuel Bandeira (Recife, Pernambuco, 1886-1968). Antologia. Pamiela, Iruñea, 1999.
• Marcel Schwob (Chaville, Senako Gainak, 1867-1905). Haurren gurutzada.
• Dolf Verroen (Delft, Hego Holanda, 1928). Neure neure esklaboa. Elkar, Donostia, 2009.

Mae gweithiau Sarrionandia wedi'u cyfieithu i sawl iaith estron:

Blodeugerddi barddoniaeth

Naratifau

Ni ez naiz hemengoa (Dw i ddim yn dod o'r ardal hon)

• Gyda chylchgrawn Pott.

• Gyda chylchgrawn Zeruko Argia.
• Gyda chylchgrawn Ibaizabal.
• Gyda chylchgrawn Anaitasuna. 14 erthygl, 1976-1980^[16]
• Gyda chylchgrawn Nabarra.
• Gyda chylchgrawn Xaguxarra.

Mae adleisiau o waith Joseba Sarrionandia i'w cael mewn beirniadaeth lenyddol Basgeg^[17][18]. Mae amryw o awduron ei genhedlaeth^[19][20] a rhai o'r cenedlaethau a ddaeth yn ddiweddarach^[21][22][23] wedi sôn amdano droeon.

• Gwobr Ignacio Aldekoa yn 1980 am y stori Maggie, indazu kamamila.
• Gwobr Resurreccion Maria Azkue yn 1980 am Izuen gordelekuetan barrena.
• Cystadleuaeth Stori 1af Cyngor Dinas Bilbao yn 1980 ar gyfer y stori Enperadore eroa.
• Gwobr y Beirniad yn 1986 am Atabala eta euria ac yn 2001 am Lagun izoztua.
• Gwobr Euskadi yn 2011, ym maes traethodau / ysgrifau, am Moroak gara behelaino artean?

Mae cerddi Joseba Sarrionaindia wedi dod yn eiriau llawer o ganeuon: