Urdd y Deml

Knights Templar; Cyd-Filwyr Tlawd Crist a Theml Solomon; Pauperes commilitones Christi Templique Salomonici Hierosolymitanis;
	Baner y Temlwyr mewn brwydrau
Gweithredol	t. 1119 – t. 22 March 1312
Teyrngarwch	y Pab
Math	Urdd filwrol Gatholig Rufeinig
Rôl	Amddiffyn pererinion Cristnogol yn Jerwsalem (ardal); Milwyr ymosod
Maint	15,000–20,000 aelod ar ei hanterth, gyda 10% ohonynt yn farchogion
Pencadlys	Bryn y Deml, Jerwsalem, Teyrnas Jerwsalem
Llysenw(au)	Urdd Teml Solomon; Urdd Crist;
Noddwr	Sant Bernard o Clairvaux
Arwyddair/Arwyddeiriau	Non nobis, Domine, non nobis, sed Nomini tuo da gloriam; (Cymraeg: Nid i ni, Arglwydd, nid i ni, ond i'th enw ro ogoniant);
Dillad	Mantell wen gyda chroes Demlwyr goch
Masgod(au)	Dau farchog yn marchogaeth ar un ceffyl
Cyrchau milwrol	Y Croesgadau, gan gynnwys: Gwarchae Shaizar (1138); Gwarchae Damascus (1148); Gwarchae Ascalon (1153); Brwydr Lake Huleh (1157); Brwydr Montgisard (1177); Brwydr Marj Ayyun (1179); Brwydr Cresson (1187); Brwydr Hattin (1187); Gwarchae Jerwsalem (1187); Gwarchae Safed (1188); Gwarchae Acre (1190–1191); Brwydr Arsuf (1191); Gwarchae Bryn Tabor (1217); Brwydr Fariskur (1219); Brwydr Mansurah (1221); Brwydr Legnica (1241); Brwydr La Forbie (1244); Brwydr Mansurah (1250); Brwydr Fariskur (1250); Gwarchae Safed (1266); Cwymp Tripoli (1289); Gwarchae Acre (1291); Cwymp Ruad (1302); Y Reconquista, gan gynnwys: Soure (1144); Tomar (1190); Navas de Tolosa (1212); Alcácer do Sal (1217); Majorca (1228); Burriana (1233);
Cadlywyddion
Yr Uchel Feistr cyntaf	Hugues de Payens
Yr Uchel Feistr olaf	Jacques de Molay

Urdd filwrol Gatholig Ffrengig oedd Cyd-Filwyr Tlawd Crist a Theml Solomon (Lladin: Pauperes commilitones Christi Templique Solomonici), hefyd a elwir yn y Temlwyr a Marchogion y Deml (Ffrangeg: Ordre du Temple). Hi oedd un o'r urddau milwrol cyfoethocaf yng Nghristnogaeth y Gorllewin. Sefydlwyd yr urdd t. 1119 er mwyn amddiffyn pererinion ar hyd y daith i Jerwsalem, gyda'i phencadlys ar Fryn y Deml. Bodolodd yr urdd am fron i ddwy ganrif yn ystod yr Oesoedd Canol.

Sefydlwyd yr Urdd yn dilyn y Groesgad Gyntaf yn 1096, gyda'r bwriad o sicrhau diogelwch y pererinion o Ewrop oedd yn teithio i Jerwsalem wedi i'r Cristnogion feddiannu'r ddinas yn ystod y Groesgad. Cydnabuwyd yr Urdd yn swyddogol gan yr Eglwys Gatholig tua 1129, a chynyddodd ei haelodaeth a'i grym yn gyflym. Bu gan farchogion yr Urdd ran amlwg yn y Croesgadau. Heblaw'r marchogion, roedd nifer fawr o aelodau eraill.

Wedi i'r Cristnogion golli Jerwsalem, dechreuodd cefnogaeth i'r Urdd edwino. Manteisiodd Ffylip IV, brenin Ffrainc, oedd mewn dyled i'r Urdd, ar hyn, a phwysodd ar y Pab, Pab Clement V, i weithredu yn eu herbyn. Yn 1307, cymerwyd llawer o aelodau'r Urdd yn Ffrainc i'r ddalfa. Arteithiwyd llawer ohonynt nes iddynt arwyddo cyffesion, a dienyddiwyd nifer trwy eu llosgi. Yn 1312, cyhoeddodd y Pab fod yr Urdd yn cael ei dirwyn i ben.

Cyfeiriadau

↑ Burman 1990, t. 45.
↑ Barber 1992, tt. 314–26
By Molay's time the Grand Master was presiding over at least 970 houses, including commanderies and castles in the east and west, serviced by a membership which is unlikely to have been less than 7,000, excluding employees and dependents, who must have been seven or eight times that number.

Cedwir eu henw yn enw pentref Tredeml yn Sir Benfro.

[FOOTNOTEBurman199045-1] Burman 1990, t. 45.

[quantity-2] Barber 1992, tt. 314–26
By Molay's time the Grand Master was presiding over at least 970 houses, including commanderies and castles in the east and west, serviced by a membership which is unlikely to have been less than 7,000, excluding employees and dependents, who must have been seven or eight times that number.

[1]

[2]