Βίος και πολιτεία του γάτου Μουρ
 Εξώφυλλο γερμανικής έκδοσης του 1855 | |
| Συγγραφέας | Ε. Τ. Α. Χόφμαν |
|---|---|
| Τίτλος | Lebens-Ansichten des Katers Murr |
| Γλώσσα | Γερμανικά |
| Ημερομηνία δημοσίευσης | 1818 |
| Μορφή | μυθιστόρημα |
 Σχετικά πολυμέσα | |
| δεδομένα () | |
Βίος και πολιτεία του γάτου Μουρ μαζί με την αποσπασματική βιογραφία του αρχιμουσικού Γιοχάνες Κράισλερ σε τυχαία άχρηστα χαρτιά (γερμανικά: Lebens-Ansichten des Katers Murr nebst fragmentarischer Biographie des Kapellmeisters Johannes Kreisler in zufälligen Makulaturblättern) είναι σατιρικό μυθιστόρημα του Ε. Τ. Α. Χόφμαν που εκδόθηκε το 1819-1821 σε δύο τόμους. Ένας προγραμματισμένος τρίτος τόμος δεν ολοκληρώθηκε ποτέ καθώς ο συγγραφέας πέθανε το 1822.[1]
Το κείμενο αναφέρει ότι είναι η αυτοβιογραφία ενός γάτου που ονομάζεται Μουρ ο οποίος έχει μάθει να γράφει. Ωστόσο, ανάμεσα στην αυτοβιογραφία του Μουρ, υπάρχουν σελίδες της βιογραφίας ενός άλλου χαρακτήρα, του Γιοχάνες Κράισλερ, και οι δύο διαφορετικές ιστορίες αναπτύσσονται έντεχνα παράλληλα συνδυάζοντας το αστείο και το τραγικό.
Η αυτοβιογραφία του γάτου είναι μια παρωδία του μυθιστορήματος μαθητείας και σάτιρα για την άνετη αστική τάξη και τον καθωσπρεπισμό που ενσαρκώνει ο γεμάτος αυτοπεποίθηση γάτος. Ο Γιοχάνες Κράισλερ είναι ο αρχετυπικός ρομαντικός ήρωας, μια ευαίσθητη καλλιτεχνική ιδιοφυΐα που απομακρύνεται από τον κόσμο επειδή η συμβατική κοινωνία δεν έχει θέση για αυτόν.[2]
Το μυθιστόρημα είναι από τα πιο αξιόλογα της εποχής του ρομαντισμού στη γερμανική λογοτεχνία.
Σύνθεση
Στο μυθιστόρημα εμφανίζεται ο ίδιος ο γάτος Μουρ ως συγγραφέας που γράφει τη βιογραφία του για τις επόμενες γενιές γάτων. Όπως προειδοποιεί από τις πρώτες γραμμές ο φανταστικός εκδότης του βιβλίου, δυστυχώς ο γάτος χρησιμοποίησε χαρτί ήδη γραμμένο, δηλαδή ένα χειρόγραφο του κυρίου του δάσκαλου Άμπραχαμ με τη βιογραφία του αρχιμουσικού Γιοχάνες Κράισλερ. Λόγω ενός υποτιθέμενου λάθους ή αμέλειας των στοιχειοθετών, η ιστορία της ζωής του ορθολογιστή, αξιοπρεπούς και φιλόδοξου γάτου μπλέκεται με τη βιογραφία του ρομαντικού και ονειροπόλου μουσικού (alter ego του συγγραφέα) με έναν περίεργο τρόπο. Με αυτό το μυθιστόρημα, ο Χόφμαν δημιούργησε ένα αριστούργημα ως προς τη μορφή και τη σύνθεση στο οποίο καταφέρνει να αφηγηθεί δύο σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητες ιστορίες παράλληλα, μπλέκοντας έξυπνα τα δύο νήματα της πλοκής μεταξύ τους.[3]
Η βιογραφία του γάτου είναι σε πρώτο πρόσωπο και καταχωρημένη χρονολογικά. Όμως, τα παρεμβαλόμενα κείμενα της βιογραφίας του αρχιμουσικού έχουν πολυάριθμες αλλαγές οπτικής γωνίας και είναι αποσπασματικά και ανακατεμένα, καθώς ο αδέξιος γάτος έκοβε απρόσεκτα τα φύλλα του χειρογράφου. Ακόμη, πολλά υπονοούνται και παραμένουν άλυτα και ο αναγνώστης βρίσκεται αντιμέτωπος με το καθήκον να ανασυνθέσει την ιστορία του. Η ασυνήθιστη μορφή του μυθιστορήματος προμηνύει τους πειραματισμούς της σύγχρονης πεζογραφίας.[4]
Υπόθεση
Η ιστορία του γάτου Μουρ
Ο δάσκαλος Άμπραχαμ είναι οργανοποιός και τεχνίτης-αλχημιστής με μαγικές ικανότητες στην αυλή του πρίγκιπα Ειρηναίου. Ένα βράδυ βρίσκει ένα μικρό γατάκι στο ποτάμι και το παίρνει σπίτι. Είναι ο γάτος Μουρ, που σύντομα αναπτύσσει εξαιρετικά ασυνήθιστες δεξιότητες: μαθαίνει κρυφά να διαβάζει και να γράφει, μελετά τα βιβλία του κυρίου του και αρχίζει να γράφει.[5]
Η χρονολογική περιγραφή των εμπειριών του από τη γέννησή του έως τη στιγμή της συγγραφής περιέχει πολυάριθμα λεπτομερή σχόλια και προβληματισμούς για την «εκπαίδευση του αναγνώστη». Παρέχοντας μια υποτιθέμενη συνταγή για το «πώς να εκπαιδεύσετε τον εαυτό σας για να γίνετε σπουδαίος γάτος», ο Μουρ εξετάζει κριτικά την εκπαίδευση και διακωμωδεί τα μοτίβα του μυθιστορήματος μαθητείας, με κυριότερο μυθιστόρημα εκείνης της εποχής κυρίως Τα χρόνια της μαθητείας του Βίλχελμ Μάιστερ του Γκαίτε. Ο Μουρ μελετά συστηματικά, αυτοαποκαλείται «άνθρωπος των γραμμάτων», μαθαίνει ακόμη γαλλικά και λατινικά (του αρέσει να παραθέτει λατινικά ρητά αλλά συνήθως λανθασμένα).
Ο Μουρ βιώνει μια «διδακτική» παιδική φιλία με το κανίς Πόντο, που δεν έχει πνευματικά ενδιαφέροντα αλλά κοινωνική εμπειρία: μια μέρα ο Μουρ χάνεται και αβοήθητος δεν μπορεί πια να βρει τον δρόμο για το σπίτι. Ο μεγάλος κόσμος αποδεικνύεται επικίνδυνος: πεινάει, βασανίζεται από παιδιά και τον κυνηγούν άγρια σκυλιά. Τελικά κρύβεται σε μια κρυψώνα και κλαίει. Ευτυχώς, ο Πόντο τον βρίσκει και τον φέρνει πίσω στο σπίτι.
Ο Μουρ μπλέκεται σε μια ερωτική περιπέτεια με τη γάτα Μιμίνα που αποδεικνύεται άπιστη και του «διαμορφώνει την προσωπικότητα».
Ο φίλος του Μούκιος τον απομακρύνει από τον κόσμο των στενόμυαλων «Φιλισταίων» συστήνοντάς τον στην παρέα των «φοιτητών γάτων» με τους οποίους ο Μουρ ξενυχτάει, δοκιμάζει τις δυνάμεις του σε αγώνες ποτού (γατοποτού) και μονομαχίες τιμής στις οποίες άλλοτε αναδεικνύεται νικητής και άλλοτε τις τρώει και επιστρέφει δαρμένος στον κύρη του που τον φροντίζει με αγάπη. Όταν η παρέα διαλύεται, ο Μουρ αλλάζει τις απόψεις του και προσπαθεί να μετακινηθεί σε κύκλους της ανώτερης κοινωνίας (των σκύλων), αλλά δεν τα καταφέρνει. Ο δάσκαλος Άμπραχαμ ξεκινά για ένα μεγάλο ταξίδι, έτσι φέρνει τον Μουρ στον φίλο του, τον αρχιμουσικό Γιοχάνες Κράισλερ.
Στο τέλος, ο φανταστικός εκδότης ενημερώνει τους αναγνώστες για τον θάνατο του γάτου Μουρ και επιφυλάσσεται για έναν τρίτο τόμο που θα περιείχε το τέλος της ιστορίας του Γιοχάνες Κράισλερ, που δεν γράφτηκε ποτέ λόγω του θανάτου του συγγραφέα.[6]
Μέσω της μεταφοράς των ανθρώπινων εμπειριών στο περιβάλλον του γάτου, αυτά τα αποσπάσματα χαρακτηρίζονται από χιουμοριστική διάθλαση. Ο Χόφμαν τα χρησιμοποιεί για να σατιρίσει διάφορες πολιτιστικές τάσεις και λογοτεχνικά φαινόμενα της εποχής του καθώς, ως παρωδία της έννοιας του «συγγραφέα», ο Μουρ επισημαίνει προβληματικές πτυχές της συγγραφής, της αυθεντικότητας, της αξιοπιστίας και της ταυτότητας.[7]
Η ιστορία του αρχιμουσικού Γιοχάνες Κράισλερ
Ο πρίγκιπας Ειρηναίος, στην αυλή του οποίου μένει ο δάσκαλος Άμπραχαμ, κάποτε κυβερνούσε ένα μικρό πριγκιπάτο το οποίο ενσωματώθηκε σε ένα μεγαλύτερο. Ο Ειρηναίος εγκαταστάθηκε στα κτήματά του και επειδή ήταν αρκετά πλούσιος, συνέχισε τη ζωή του με τον ίδιο τρόπο όπως πριν, με υπουργούς, αυλή κ.λπ. Έχει δύο παιδιά: την πριγκίπισσα Χεντβίγια και τον καθυστερημένο πρίγκιπα Ιγνάτιο. Η προσωπικότητα με τη μεγαλύτερη επιρροή στην αυλή είναι η χήρα σύμβουλος Μπέντζον, η οποία θέλει να παντρέψει την κόρη της Γιούλια, που είναι φίλη με τη Χεντβίγια, με τον Ιγνάτιο.
Ένας μυστηριώδης ξένος
Μια μέρα η Γιούλια και η Χεντβίγια περπατούν στο πάρκο. Ακούνε έναν περίεργο άγνωστο νέο άνδρα να τραγουδάει στην κιθάρα, μετά την πετάει θυμωμένος στους θάμνους και εξαφανίζεται. Η Γιούλια βρίσκει την κιθάρα και αρχίζει να τραγουδάει. Τότε ο άγνωστος επιστρέφει και συμπεριφέρεται τόσο περίεργα που τα δύο κορίτσια φεύγουν τρέχοντας γιατί νομίζουν ότι είναι τρελός. Η σύμβουλος Μπέντζον τις καθησυχάζει: γνωρίζει τον ξένο, δεν είναι άλλος από τον μουσικό Γιοχάνες Κράισλερ. Δεν είναι τρελός, απλά λίγο εκκεντρικός. Ο Κράισλερ ήταν αρχιμουσικός στην αυλή του Μεγάλου δούκα, αλλά δεν αισθάνονταν άνετα και έχει καταφύγει στον δάσκαλο Αβραάμ, τον οποίο γνώριζε από την παιδική του ηλικία. Με τη μεσολάβηση του Άμπραχαμ, ο Κράισλερ έχει προσληφθεί στην αυλή του πρίγκιπα Ειρηναίο ως αρχιμουσικός. Στο μέλλον, παραδίδει μαθήματα μουσικής στις δύο κοπέλες, και οι δύο αναπτύσσουν αισθήματα για τον παράξενο μουσικό.
Η σκηνή στο πάρκο
Ο πρίγκιπας Ειρηναίος επιλέγει για σύζυγο της Χεντβίγιας τον Ιταλό πρίγκιπα Έκτορα, του οποίου ο πατέρας, όπως και ο Ειρηναίος, έχασε τη γη του. Ο Έκτορας δεν γνωρίζει την πριγκίπισσα, αλλά όταν βλέπει το πορτρέτο της, την ερωτεύεται και ταξιδεύει για να την παντρευτεί. Ο Ειρηναίος δίνει έναν χορό προς τιμήν του πρίγκιπα, αλλά μετά από μερικούς χορούς η Χεντβίγια σε ένα όραμα βλέπει τον Έκτορα ως δράκο, καταρρέει εξαντλημένη και δεν θέλει πια να τον ξαναδεί.
Ο Άμπραχαμ προειδοποιεί τον Κράισλερ, ο οποίος είναι ερωτευμένος με τη Γιούλια, ότι ο Έκτορας πιθανότατα θα παντρευτεί τη Χεντβίγκα αλλά ταυτόχρονα στοχεύει τη Γιούλια, η οποία είναι αθώα και μπορεί εύκολα να παρασυρθεί. Ο Κράισλερ είναι εκτός εαυτού, αλλά ο Άμπραχαμ ξέρει τι να κάνει και του δίνει ένα μέσο άμυνας ενάντια στον πρίγκιπα: ένα μικρό πορτρέτο ενός άνδρα. Ο Κράισλερ δεν έχει ιδέα τι είναι η εικόνα, αλλά το αποδέχεται.
Όταν ο Έκτορας προσπαθεί να αποπλανήσει τη Γιούλια στο πάρκο το ίδιο βράδυ, ο Κράισλερ εμφανίζεται και δείχνει το πορτρέτο στον πρίγκιπα, που φεύγει τρομαγμένος. Λίγο αργότερα, ο Κράισλερ περπατούσε μόνος στο πάρκο και ακούστηκε ένας πυροβολισμός. Το αιματοβαμμένο καπέλο του μουσικού βρίσκεται το επόμενο πρωί, ο ίδιος έχει εξαφανιστεί χωρίς ίχνη - όπως και ο πρίγκιπας.
Η απόδραση στο μοναστήρι
Λίγο αργότερα, ο δάσκαλος Άμπραχαμ λαμβάνει ένα γράμμα από τον Κράισλερ και μαθαίνει ότι εκείνο το βράδυ στο πάρκο, ένας άγνωστος πυροβόλησε τον μουσικό, αυτός μαχαίρωσε τον αντίπαλό του και τράπηκε σε φυγή. Την επόμενη μέρα συνάντησε έναν παλιό φίλο, τον Βενεδικτίνο μοναχό Ιλάριο που τον οδήγησε στο μοναστήρι. Εκεί πλέον κρύβεται ο Κράισλερ, συνθέτει μουσική για τους μοναχούς και είναι απόλυτα ικανοποιημένος. Μια μέρα, όμως, ενώ αναπολεί τη Γιούλια, ο ηγούμενος του προτείνει να ενταχθεί στο τάγμα ως μοναχός, γιατί έτσι κι αλλιώς δεν θα έβρισκε ευτυχία στην αγάπη. Αυτή η πρόβλεψη τον συνταράζει αλλά απορρίπτει την πρόταση του ηγούμενου, χωρίς να αναφέρει τον έρωτά του για τη Γιούλια.
Η επιστροφή του πρίγκιπα Έκτορα
Ένα βράδυ που η Γιούλια είναι μόνη στο δωμάτιό της, ο πρίγκιπας Έκτορας εμφανίζεται ξαφνικά και της εξομολογείται τον έρωτά του. Ωστόσο, εκείνη αντιστέκεται και ο Έκτορας φεύγει. Το επόμενο πρωί ο πρίγκιπας Ειρηναίος ενημερώνεται ότι ένας άγνωστος έχει εισβάλει στο κάστρο τη νύχτα και τώρα κρύβεται στο περίπτερο. Ο Ειρηναίος αρχικά πιστεύει ότι υπάρχει εξέγερση, γρήγορα όμως γίνεται φανερό ότι ο άγνωστος είναι ο πρίγκιπας Έκτορας. Η πριγκίπισσα τον υποδέχεται θερμά, αλλά αυτός έχει το βλέμμα του στη Γιούλια.[3]
Ο παράξενος μοναχός
Ο Κράισλερ μαθαίνει από τον Ιλάριο ότι ένας νέος μοναχός, ο αδελφός Κυπριανός, αναμένεται στο μοναστήρι. Τα πράγματα ήταν αρκετά φιλελεύθερα εδώ μέχρι τώρα και ο Ιλάριος φοβάται ότι ο ασκητής Κυπριανός θα αλλάξει τη ζωή στο μοναστήρι. Όταν ο Κράισλερ βλέπει τον μοναχό, τον αναγνωρίζει: είναι ο άνθρωπος στο πορτρέτο που του έδωσε ο δάσκαλος Άμπραχαμ για να αποκρούσει τον Έκτορα - μόνο που ο Κυπριανός φοράει στολή αξιωματικού.
Το επόμενο πρωί, ο ηγούμενος λέει στον μουσικό ότι πρέπει να φύγει από το μοναστήρι: Ο αυστηρός αδελφός Κυπριανός θα απαγορεύσει τη μουσική στο μοναστήρι, οπότε δεν υπάρχει πλέον χώρος για τον συνθέτη. Ο Κράισλερ θυμωμένος αντιμετωπίζει τον Κυπριανό. Όταν περιγράφει τη μουσική ως αμαρτία, ο Κράισλερ εικάζει ότι ακόμη και ο αυστηρός μοναχός δεν μπορεί να είναι εντελώς απαλλαγμένος από αμαρτίες. Του δείχνει το πορτρέτο και ο Κυπριανός καταρρέει. Στη συνέχεια διηγείται το παρελθόν του: είναι αδερφός του πρίγκιπα Έκτορα και, όπως και αυτός, ζούσε ως αξιωματικός στη Νάπολη. Εκείνη την εποχή είχε κάθε λογής έρωτες. Στη συνέχεια όμως γνώρισε την όμορφη Άντζελα, εγκατέλειψε την παλιά ζωή του και την παντρεύτηκε. Αλλά ο αδελφός του σύντομα πλησίασε την Άντζελα και ο Κυπριανός ζήλευε τόσο πολύ που τη δηλητηρίασε. Την ίδια μέρα ο Έκτορας τον τραυμάτισε βαριά με το στιλέτο. Ως εκ θαύματος, ο Κυπριανός σώθηκε, αλλά η Άντζελα πέθανε.
Ο Κράισλερ μαθαίνει από τον ηγούμενο γιατί και τα δύο αδέρφια τρομοκρατήθηκαν τόσο πολύ όταν είδαν το πορτρέτο: το είχαν φυλάξει σε ένα κουτί που περιείχε στοιχεία για τις πράξεις τους.
Ο Κράισλερ λαμβάνει ένα γράμμα από τον δάσκαλο Άμπραχαμ: Η Χεντβίγια και ο Έκτορας πρόκειται τώρα να παντρευτούν - και η Γιούλια πρόκειται να παντρευτεί τον πρίγκιπα Ιγνάτιο. Έτσι ο Άμπραχαμ τον παροτρύνει να επιστρέψει γρήγορα. Του λέει ότι ετοιμάζεται γιορτή για την ονομαστική γιορτή της πριγκίπισσας. Ωστόσο, η γιορτή τελειώνει απότομα λόγω καταιγίδας. Εκείνο το βράδυ ο δάσκαλος Άμπραχαμ βρίσκει το μικρό γατάκι...[8]
Σχόλια
- Με τον γάτο που σκέφτεται και δρα σαν άνθρωπος, ο Ε.Τ.Α. Χόφμαν συνεχίζει την παράδοση των μύθων του Αισώπου, του Λα Φονταίν και του Σαρλ Περώ. Ο ίδιος ο Μουρ αποκαλεί τον ήρωα του παραμυθιού Ο Παπουτσωμένος Γάτος λογοτεχνικό πρόγονό του, ο οποίος ήταν οικείος στους συγχρόνους του από το ομώνυμο θεατρικό έργο (1797) του Λούντβιχ Τηκ και την επεξεργασία των αδελφών Γκριμ που είχε εκδοθεί το 1812.
- Εκτός από τους λογοτεχνικούς προκατόχους, ο γάτος Μουρ είχε επίσης ένα πραγματικό πρότυπο: τον ομώνυμο γάτο του Χόφμαν. Όταν πέθανε στις 30 Νοεμβρίου 1821, ενώ ο συγγραφέας τελείωνε το έργο του, ο Χόφμαν έστειλε στους φίλους του αγγελία θανάτου, που σώζεται μέχρι σήμερα. Το ίδιο το μυθιστόρημα τελειώνει παρόμοια με την αγγελία θανάτου του γάτου Μουρ.
- Ο Ε.Τ.Α. Χόφμαν αρχικά χρησιμοποιούσε το όνομα Γιόχαν Κράισλερ ως ψευδώνυμο με το οποίο υπέγραφε μουσικές κριτικές σε εφημερίδες.
- Η φιγούρα του Γιόχαν Κράισλερ εμφανίζεται ήδη σε ένα προηγούμενο έργο του συγγραφέα, το Κραϊσλεριάνα (1814) και ο ρομαντικός ήρωας είναι μια αυτοπροσωπογραφία του συγγραφέα, μουσικού και συνθέτη Ε.Τ.Α. Χόφμαν: η παιδική ηλικία και η νεότητα του Γιόχαν Κράισλερ παρουσιάζει σαφείς παραλληλισμούς με τη βιογραφία του συγγραφέα. Ο Χόφμαν αντιμετώπισε επίσης μια οδυνηρή εμπειρία παρόμοια με τον ανεκπλήρωτο έρωτα του Κράισλερ για τη Γιούλια: το 1811 ερωτεύτηκε παράφορα μια μαθήτριά του στη μουσική, τη 15χρονη Γιούλια Μαρκ. Οι γονείς της, που ήθελαν να αποτρέψουν πάση θυσία μια σχέση με τον 35χρονο και παντρεμένο άντρα, αναζήτησαν γρήγορα άλλον σύζυγο για την κόρη τους. Το 1812 η Γιούλια παντρεύτηκε έναν έμπορο του Αμβούργου. Ο Χόφμαν δεν μπόρεσε να ξεπεράσει αυτή την απογοήτευση για το υπόλοιπο της ζωής του. [9]
- Το στοιχείο του υπερφυσικού εμφανίζεται στο πρόσωπο του δασκάλου Άμπραχαμ, ο οποίος ασχολείται με την αλχημεία και κάνει πειράματα στο εργαστήριό του.[6]
Μετάφραση στα ελληνικά
- Βίος και πολιτεία του γάτου Μουρ, μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου, εκδόσεις Ερατώ, 1997, 2014 [10]
Παραπομπές
- ↑ . «goodreads.com/book/The_Life_and_Opinions_of_the_Tomcat_Murr».
- ↑ . «englishstudens.com/review-the-life-and-opinions-of-the-tomcat-murr/».
- ↑ 3,0 3,1 . «getabstract.com/de/zusammenfassung/lebens-ansichten-des-katers-murr/».
- ↑ . «universalis.fr/encyclopedie/le-chat-murr/».
- ↑ . «shereadsnovels.com/the-life-and-opinions-of-the-tomcat-murr-by-eta-hoffmann/».
- ↑ 6,0 6,1 . «periou.gr/Βίος και πολιτεία του γάτου Μουρ».
- ↑ . «etahoffmann.staatsbibliothek-berlin.de/portfolio-item/lebensansichten-des-katers-murr/».
- ↑ . «archive.org/Life And Opinions Of The Tomcat Murr».
- ↑ . «interlude.hk/e-t-a-hoffmann/».
- ↑ . «politeianet.gr/books/hoffmann-eta-hoffmann-ernst-theodor-amadeus-erato-bios-kai-politeia-tou-gatou-mour».