Ιερές συντομογραφίες

Οι ιερές συντομογραφίες (λατινικά: nomina sacra και στον ενικό nomen sacrum, μτφ. ιερές ονομασίες) είναι συντμήσεις τίτλων, λέξεων και ονομασιών οι οποίες χρησιμοποιούνται συχνά στα χριστιανικά θρησκευτικά κείμενα, ειδικά στα ελληνικά χειρόγραφα της Αγίας Γραφής, με τους συμβολισμούς να συνοδεύονται από μια οριζόντια γραμμή πάνω από τη σύντμηση 2 ή παραπάνω γραμμάτων. Στην πιο δημόσια χρήση τους τα μονογράμματα αυτά εμφανίζονται συνήθως σε αγιογραφίες.^[1]^[2]

Η πρακτική αυτή εφαρμόζεται και στην κοπτική, παλαιονουβική, και κυριλλική γραφή, καθώς και στη λατινική, αρμενική και γοτθική.

Ιστορία

Η χρήση των *ιερών ονομασιών* εφαρμόζεται και στην αγιογραφία. Εικονογραφία όπου ο Ιησούς Χριστός αναγράφεται ως ΙΣ ΧΣ, Αγία Σοφία, Κωνσταντινούπολη

Παραλλαγή συντομογραφίας του ονόματος Ιησούς Χριστός, ως χριστόγραμμα

Περιγραφή

Μεσαιωνικό χριστόγραμμα της δυτικής Ευρώπης για τον Ιησού Χριστό

Η χρήση τους συναντάται στα πρώιμα χριστιανικά σε μορφή παλαιογραφικών κώδικων από τον 2ο αιώνα, και η πρακτική αυτή φαίνεται πως προϋπήρχε, χωρίς να είναι γνωστό το πότε ξεκίνησε ακριβώς. Κατά την αρχική τους μορφή αποτελούνταν από συνολικά μόνο 4 ή 5 λέξεις οι οποίες ονομάζονταν θείες ονομασίες (λατινικά: nomina divina) και αντιστοιχούσαν στις λέξεις για Ιησούς, Χριστός, Κύριος, Θεός, και πιθανώς και το Πνεύμα, ενώ αργότερα επεκτάθηκε και σε άλλες λέξεις.^[3]

Σε κάποιες αρχικές μορφές, χρησιμοποιούνταν μόνο τα 2 πρώτα γράμματα, π.χ. ΙΗ για Ἰησούς και ΧΡ για Χριστός. Η μορφή που επικράτησε μεταγενέστερα είναι της σύντμησης, όπου συνήθως χρησιμοποιείται το πρώτο και το τελευταίο γράμμα της αναπαριστώμενης λέξεως καθώς κάνει δυνατή την διάκριση για το εάν πρόκειται για ονομαστική ή κτητική πτώση.

Προέλευση

Οι εκτιμήσεις των ειδικών ποικίλουν ως προς την πηγή της πρακτικής αυτής. Κάποιες αναφορές κάνουν λόγο για υιοθέτηση της πρακτικής κατά τα πρότυπα του εβραϊκού τετραγράμματου στα ελληνικά κείμενα της Αγίας Γραφής. Μια παρόμοια περίπτωση εμφανίζεται και όταν στις γραφές ο Ιησούς αναφέρει πως είναι το άλφα και ωμέγα (ΑΩ).^[4] Ωστόσο μια πολύ πιθανή πηγή φαίνεται να είναι το ελληνικό σύστημα αρίθμησης όπου τα γράμματα του αλφαβήτου χρησιμοποιούνται ώστε να δηλώσουν αριθμούς, καθώς και γίνεται χρήση των γραμμών πάνω από τα γράμματα για κάποιες τιμές όπως π.χ. ΙΗ (18).^[5]

Ονοματοδοξία

Κατά τον 19ο αιώνα στην Ρωσική ορθόδοξη εκκλησία εμφανίστηκε μια ξεχωριστή περίπτωση και διαφορετική μορφή αντιμετώπισης των ιερών ονομασιών, συγκεκριμένα αυτής του Θεού, η οποία έγινε γνωστή ως ονοματοδοξία (Имяславие, ιμγιασλάβιε). Κατά τη δοξασία αυτή το ίδιο το όνομα και η αναγραφή του Θεού δεν είναι απλώς ιερά αλλά αποτελούν ενσάρκωση του ίδιου του Θεού αυτά καθ'αυτά. Η κίνηση αυτή καταδικάστηκε ως αιρετική από το Οικουμενικό πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και το πατριαρχείο Μόσχας, ωστόσο εξαπλώθηκε και στις ρωσικές μονές του Αγίου Όρους, και ως επακόλουθο το 1913 υπήρξε εισβολή Ρώσων στρατιωτών στη μονή Αγίου Παντελεήμονος συνοδεία Ρώσου επισκόπου προκειμένου να συλλάβουν τους αιρετικούς μοναχούς. Το θρησκευτικό αυτό κίνημα εξακολουθεί να βρίσκεται σε ισχύ στη Ρωσία.^[6]^[7]^[8]

Μονογράμματα

Λέξη	Ονομαστική	Κτητική
Θεός	ΘΣ ή ΘC	ΘΥ
Κύριος	ΚΣ ή ΚC	ΚΥ
Ἰησοῦς	ΙΣ ή ΙC	ΙΥ
Χριστός	ΧΣ ή ΧC	ΧΥ
Υἱός	ΥΣ ή ΥC	ΥΥ
Πνεῦμα	ΠΝΑ	ΠΝΣ ή ΠΝC
Δαυὶδ	ΔΑΔ
Σταυρός	ΣΤΣ ή CTC	ΣΤΥ ή CTY
Μήτηρ	ΜΗΡ	ΜΗΣ
Θεοτόκος	ΘΚΣ ή ΘΚC	ΘΚΥ
Πατήρ	ΠΗΡ	ΠΡΣ ή ΠΡC
Ἰσραήλ	ΙΗΛ
Σωτήρ	ΣΗΡ	ΣΡΣ ή CΡC
Ἄνθρωπος	ΑΝΟΣ ή ΑΝΟC	ΑΝΟΥ
Ἱερουσαλήμ	ΙΛΗΜ
Οὐρανός	ΟΥΝΟΣ ή ΟΥΝΟC	ΟΥΝΟΥ

Χειρόγραφα πριν το 300^[9]

Χειρόγραφο στα ελληνικά	Χρονολόγηση	Συντομογραφίες
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 1 (Πάπυροι της Οξυρρύγχου / P. Oxy. 2)	~250	ΙΥ ΙΣ ΧΥ ΥΥ ΚΥ ΠΝΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 4 (Suppl. Gr. 1120)	150–225	ΘΣ ΘΥ ΚΥ ΚΣ ΠΝΙ ΠΝΟΣ ΠΝΑ ΧΣ ΙΥ ΙΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 5 (P. Oxy. 208 + 1781)	~250	ΙΗΝ ΙΗΣ ΠΡ ΠΡΑ ΠΡΣ ΘΥ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 9 (P. Oxy. 402)	~250	ΘΣ ΧΡΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 12 (P. Amherst. 3b)	~285	ΘΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 13 (P. Oxy. 657 + PSI 1292)	225–250	ΘΣ ΘΝ ΘΥ ΘΩ ΙΣ ΙΝ ΙΥ ΚΣ ΚΥ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 15 (P. Oxy. 1008)	200–300	ΚΩ ΚΥ ΧΥ ΑΝΩΝ ΑΝΩ ΠΝΑ ΘΝ ΚΜΟΥ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 16 (P. Oxy. 1009)	250–300	ΘΥ ΙΥ ΧΩ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 17 (P. Oxy. 1078)	~300	ΘΩ ΠΝΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 18 (P. Oxy. 1079)	250–300	ΙΗ ΧΡ ΘΩ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 20 (P. Oxy. 1171)	200–250	ΠΝΣ ΚΝ ΘΥ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 22 (P. Oxy. 1228)	200–250	ΠΣ ΠΝΑ ΠΡΣ ΠΡΑ ΙΗΣ ΑΝΟΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 24 (P. Oxy. 1230)	~300	ΠΝΑ ΘΥ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 27 (P. Oxy. 1395)	200–250	ΘΥ ΚΩ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 28 (P. Oxy. 1596)	255–300	ΙΣ ΙΝ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 29 (P. Oxy. 1597)	200–250	ΘΣ ΘΝ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 30 (P. Oxy. 1598)	200–250	ΚΥ ΚΝ ΘΩ ΙΗΥ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 32 (P. Rylands 5)	150–200	ΘΥ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 35 (PSI 1)	~300	ΚΣ ΚΥ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 37 (P. Mich. Inv. 1570)	~260	ΚΕ ΙΗΣ ΠΝΑ ΙΗΣΥ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 38 (P. Mich. Inv. 1571)	~225	ΧΡΝ ΠΝΑ ΚΥ ΙΗΝ ΙΗΥ ΠΝΤΑ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 39 (P. Oxy. 1780)	200–300	ΠΗΡ ΠΡΑ ΙΗΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 40 (P. Heidelberg G. 645)	200–300	ΘΣ ΘΥ ΘΝ ΙΥ ΧΩ ΧΥ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 45 (P. Chester Beatty I)	~250	ΚΕ ΚΣ ΚΝ ΚΥ ΣΡΝΑΙ ΙΗ ΙΥ ΙΗΣ ΠΡ ΠΡΣ ΠΡΑ ΠΡΙ ΘΥ ΘΝ ΘΩ ΘΣ ΠΝΙ ΠΝΣ ΠΝΑ ΥΝ ΥΕ ΥΣ ΥΩ ΣΡΝ ΧΡ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 46 (P. Chester Beatty II + P. Mich. Inv. 6238)	175–225	ΚΕ ΚΝ ΚΥ ΚΩ ΚΣ ΧΡΩ ΧΡΥ ΧΡΝ ΧΝ ΧΣ ΧΩ ΧΥ ΧΡΣ ΙΗΥ ΙΗΝ ΙΗΣ ΘΩ ΘΥ ΘΝ ΘΣ ΠΝΑ ΠΝΙ ΠΝΣ ΥΙΥ ΥΙΝ ΥΙΣ ΥΝ ΣΤΡΕΣ ΣΤΡΝ ΣΤΡΩ ΣΤΡΟΣ ΣΤΡΟΥ ΕΣΤΡΟΝ ΕΣΤΡΑΙ ΕΣΤΑΝ ΣΤΟΥ ΑΙΜΑ ΑΝΟΥ ΑΝΟΝ ΑΝΟΣ ΑΝΩΝ ΑΝΟΙΣ ΠΡΙ ΠΗΡ ΠΡΑ ΠΡΣ ΙΥ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 47 (P. Chester Beatty III)	200–300	ΘΥ ΘΣ ΘΝ ΘΩ ΑΘΝ ΚΣ ΚΕ ΚΥ ΕΣΤΡΩ ΠΝΑ ΧΥ ΠΡΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 48 (PSI 1165)	200–300	ΥΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 49 (P. Yale 415 + 531)	200–300	ΚΩ ΘΥ ΘΣ ΙΥ ΠΝ ΧΣ ΧΥ ΧΩ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 50 (P. Yal 1543)	~300	ΙΛΗΜ ΠΝΑ ΑΝΟΣ ΘΣ ΘΥ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 53 (P. Mich. inv. 6652)	~250	ΠΡΣ ΙΗΣ ΠΕΡ ΚΝ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 64 (Gr. 17)	~150	ΙΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 65 (PSI XIV 1373)	~250	ΧΥ ΘΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 66 (P. Bodmer II + Inv. Nr. 4274/4298	150–200	ΚΣ ΚΥ ΚΕ ΘΣ ΘΝ ΘΥ ΘΩ ΙΣ ΙΝ ΙΥ ΧΣ ΧΝ ΧY ΥΣ ΥΝ ΥΩ ΠΝΑ ΠΝΙ ΠΝΣ ΠΗΡ ΠΡΑ ΠΡΣ ΠΡΙ ΠΕΡ ΠΡΕΣ ΑΝΟΣ ΑΝΟΝ ΑΝΟΥ ΑΝΩΝ ΑΝΩ ΑΝΟΙΣ ΑΝΟΥΣ ΣΡΩ ΣΡΟΝ ΣΡΟΥ ΣΡΘΗ ΣΡΑΤΕ ΣΡΩΣΩ ΕΣΡΑΝ ΕΣΡΘΗ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 69 (P. Oxy. 2383)	~200	ΙΗΝ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 70 (P. Oxy. 2384 + PSI Inv. CNR 419, 420)	250–300	ΥΝ ΙΣ ΠΗΡ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 72 (P. Bodmer VII and VIII)	200–300	ΙΥ ΙΗΥ ΙΗΝ ΧΡΥ ΧΡΝ ΧΡΣ ΧΡΩ ΘΥ ΘΣ ΘΝ ΘΩ ΠΡΣ ΠΑΡ ΠΤΡΑ ΠΡΙ ΠΝΣ ΠΝΑ ΠΝΑΙ ΠΝΙ ΠΝΤΙ ΚΥ ΚΣ ΚΝ ΚΩ ΑΝΟΙ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 75 (P. Bodmer XIV and XV)	175–225	ΙΣ ΙΗΣ ΙΥ ΙΗΥ ΙΝ ΙΗΝ ΘΣ ΘΝ ΘΥ ΘΩ ΚΣ ΚΝ ΚΥ ΚΩ ΚΕ ΧΣ ΧΝ ΧΥ ΠΝΑ ΠΝΣ ΠΝΙ ΠΝΟΣ ΠΝΤΑ ΠΝΑΣΙ ΠΝΑΤΩΝ ΠΡΣ ΠΗΡ ΠΡΑ ΠΡΙ ΠΡΟΣ ΠΡ ΥΣ ΥΝ ΥΥ ΙΗΛ ΙΛΗΜ ΣΡΟΝ ΣΤΡΟΝ ΣΡΩΘΗΝΑΙ ΑΝΟΣ ΑΝΟΝ ΑΝΟΥ ΑΝΟΙ ΑΝΩΝ ΑΝΩ ΑΝΟΥΣ ΑΝΟΙΣ ΑΝΕ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 78 (P. Oxy 2684)	250–300	ΚΝ ΙΗΝ ΙΗΝ ΧΡΝ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 90 (P. Oxy 3523)	150–200	ΙΗΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 91 (P. Mil. Vogl. Inv. 1224 + P. Macquarie Inv. 360)	~250	ΘΥ ΘΣ ΠΡΣ ΧΡΝ ΙΗΝ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 92 (P. Narmuthis 69.39a + 69.229a)	~300	ΧΡΩ ΚΥ ΘΥ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 100 (P. Oxy 4449)	~300	ΚΥ ΚΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 101 (P. Oxy 4401)	200–300	ΥΣ ΠΝΑ ΠΝΙ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 106 (P. Oxy 4445)	200–250	ΠΝΑ ΠΝΙ ΧΡΣ ΙΗΝ ΙΗΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 108 (P. Oxy 4447)	175–225	ΙΗΣ ΙΗΝ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 110 (P. Oxy. 4494)	~300	ΚΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 111 (P. Oxy 4495)	200–250	ΙΗΥ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 113 (P. Oxy. 4497)	200–250	ΠΝΙ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 114 (P. Oxy. 4498)	200–250	ΘΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 115 (P. Oxy. 4499)	225–275	ΙΗΛ ΑΥΤΟΥ ΠΡΣ ΘΩ ΘΥ ΑΝΩΝ ΠΝΑ ΟΥΝΟΥ ΟΥΝΟΝ ΚΥ ΘΝ ΑΝΟΥ ΟΥΝΩ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 121 (P. Oxy. 4805)	~250	ΙΣ ΜΗΙ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 162 (P. Oxy 847)	~300	ΙΗΣ ΙΣ ΠΡΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 171 (PSI 2.124)	~300	ΚΣ ΙΗΣ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 189 (P. Berlin 11765)	~200	ΑΝΟΣ ΠΝΑ ΚΥ ΚΩ ΙΛΗΜ ΘΩ ΙΣΗΛ
P {\displaystyle {\mathfrak {P} 220 (MS 113)	~300	ΚΝ ΙΥ ΙΝ ΧΥ ΘΥ

Παραπομπές

↑ Bruce Metzger, Manuscripts of the Greek Bible, pp.36-37
↑ Text of the Earliest New Testament Greek Manuscripts - Philip Comfort and David Barrett (1999) pp.34-35
↑ S. D. Charlesworth, "Consensus standardization in the systematic approach to nomina sacra in second- and third-century gospel manuscripts", Aegyptus 86 (2006), pp. 37-68.
↑ Colin H. Roberts, Manuscript, Society, and Belief in Early Christian Egypt (1979), p. 37.
↑ Larry Hurtado, "The Origin of the Nomina Sacra: A Proposal", JBL 117 (1998), pp. 655-673.
↑ «In the name of the Name». The Economist. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2017.
↑ «A Note on the Heresy of Name-Worship (Ρωσική ορθόδοξη εκκλησία στην Βρετανία)». orthodoxengland.org.uk. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2017.
↑ «A Time Line of the Orthodox Church in the 20th and 21st Centuries (Παλαιοημερολογίτικη ορθόδοξη εκκλησία στην Ελλάδα)». genuineorthodoxchurch.com. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2017.
↑ All nomina sacra and dates of manuscripts taken from Text of the Earliest New Testament Greek Manuscripts - Philip Comfort and David Barrett (1999)

Δείτε επίσης

Χριστόγραμμα

Σχετική βιβλιογραφία

Don C. Barker, "P.Lond.Lit. 207 and the origin of the nomina sacra: a tentative proposal", Studia Humaniora Tartuensia 8.A.2, 2007, 1–14.
Philip Comfort and David Barrett. Text of the Earliest New Testament Greek Manuscripts (1999).
Philip Comfort, Encountering the Manuscripts: An Introduction to New Testament Paleography and Textual Criticism, Broadman & Holman Publishers, 2005, pp. 199–253.
Larry W. Hurtado, The Earliest Christian Artifacts: Manuscripts and Christian Origins, Cambridge 2006, pp. 95–134.
Bruce M. Metzger. Manuscripts of the Greek Bible (1981).
A.H.R.E. Paap, Nomina Sacra in the Greek Papyri of the First Five Centuries, Papyrologica Lugduno-Batava VIII (Leiden 1959).
Ludwig Traube. Nomina Sacra. Versuch einer Geschichte der christlichen Kürzung, Munich 1907.

[1] Bruce Metzger, Manuscripts of the Greek Bible, pp.36-37

[2] Text of the Earliest New Testament Greek Manuscripts - Philip Comfort and David Barrett (1999) pp.34-35

[3] S. D. Charlesworth, "Consensus standardization in the systematic approach to nomina sacra in second- and third-century gospel manuscripts", Aegyptus 86 (2006), pp. 37-68.

[4] Colin H. Roberts, Manuscript, Society, and Belief in Early Christian Egypt (1979), p. 37.

[5] Larry Hurtado, "The Origin of the Nomina Sacra: A Proposal", JBL 117 (1998), pp. 655-673.

[6] «In the name of the Name». The Economist. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2017.

[7] «A Note on the Heresy of Name-Worship (Ρωσική ορθόδοξη εκκλησία στην Βρετανία)». orthodoxengland.org.uk. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2017.

[8] «A Time Line of the Orthodox Church in the 20th and 21st Centuries (Παλαιοημερολογίτικη ορθόδοξη εκκλησία στην Ελλάδα)». genuineorthodoxchurch.com. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2017.

[9] All nomina sacra and dates of manuscripts taken from Text of the Earliest New Testament Greek Manuscripts - Philip Comfort and David Barrett (1999)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]