Λιάς Θεσπρωτίας

Συντεταγμένες: 39°45′30″N 20°24′36″E / 39.75833°N 20.41000°E / 39.75833; 20.41000

Λιάς
Λιάς is located in Greece
Λιάς
Λιάς
Διοίκηση
ΧώραΕλλάδα
ΠεριφέρειαΗπείρου
Περιφερειακή ΕνότηταΘεσπρωτίας
ΔήμοςΦιλιατών
Δημοτική ΕνότηταΦιλιατών
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμαΉπειρος
Υψόμετρο650
Πληθυσμός
Μόνιμος48
Έτος απογραφής2021
Πληροφορίες
Ονομασία κατοίκωνΛιώτες
Ταχ. κώδικας46032
Τηλ. κωδικός+30 26640
δεδομένα

Η Λια (αναφέρεται και ως ο Λιάς[1] ή Λειας) είναι ορεινό χωριό του δήμου Φιλιατών του νομού Θεσπρωτίας της περιφέρειας Ηπείρου (Σχέδιο Καλλικράτης). Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2021, ο πληθυσμός της ανέρχεται στους 48 μόνιμους κατοίκους[2].

Γενικά στοιχεία

Ο οικισμός βρίσκεται στο βορειότερο τμήμα του νομού κοντά στην ελληνοαλβανική μεθόριο, σε απόσταση 42 χιλιομέτρων βόρεια των Φιλιατών[3], 65 χλμ. βορειοανατολικά της Ηγουμενίτσας και περίπου 60 χλμ. βορειοδυτικά των Ιωαννίνων στους πρόποδες της Μουργκάνας έναντι του Τσαμαντά, σε υψόμετρο περίπου 650 μ.

Η ονομασία του πιθανότατα προέρχεται από το ξωκκλήσι του προφήτη Ηλία που δεσπόζει στην περιοχή καθώς είναι ορατό από κάθε σημείο του ορίζοντα βρισκόμενο σε ένα αντέρεισμα ύψους περίπου 900 μέτρων επί του όρους Μουργκάνα. Πρόκειται για χωριό, άλλοτε μεγαλοχώρι στη περιοχή του. Λόγω του άγονου εδάφους ήταν συνηθισμένο φαινόμενο η μαζική μετανάστευση του ανδρικού πληθυσμού της Λιας προκειμένου να εξασφαλίσουν τα προς το ζην για τους ίδιους και τις οικογένειές τους[4].

Εκκλησιαστικά η Λια υπάγεται στη Μητρόπολη Παραμυθίας, Φιλιατών, Γηρομερίου και Πάργας και η κεντρική της εκκλησία είναι αφιερωμένη στην Αγία Τριάδα (κτίσμα του 1908[5]). Τα σημαντικότερα θρησκευτικά πανηγύρια του χωριού είναι αφιερωμένα στον Προφήτη Ηλία, την Αγία Μαρίνα και την Αγία Τριάδα[6].

Ιστορικά στοιχεία

Αρχαιότητα

Στη θέση «Καστρί», που βρίσκεται σε ένα αντέρεισμα της Μουργκάνας, ανάμεσα στα σημερινά χωριά Λιας και Βαβούρι, έχουν εντοπιστεί τα ερείπια ενός αρχαίου τειχισμένου οικισμού (κάστρου). Ο οικισμός φαίνεται ότι επιβίωσε (ή αναβίωσε) και στην αυτοκρατορική περίοδο, οπότε υπαγόταν διοικητικά στη ρωμαϊκή αποικία της Φωτικής. Η θέση του ήταν εξαιρετικά στρατηγική, καθώς ασκούσε έλεγχο σε δρόμο που οδηγούσε από το Βουθρωτό στη Μολοσσία μέσω Θεσπρωτίας[7].

Τουρκοκρατία

Ο σύγχρονος οικισμός φαίνεται να ιδρύθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα[8], κυρίως από αγρότες και κτηνοτρόφους προερχόμενους από τον Μαχαλά του Δελβίνου και το Σκαμνέλι του Ζαγορίου[9][10]. Σύμφωνα με τοπικές πηγές, ο Κοσμάς ο Αιτωλός επισκέφθηκε δύο φορές το χωριό στο πλαίσιο των περιοδειών του: πρώτα το 1773 και έπειτα το 1779[11]. Κατά την Επανάσταση του 1821, καταγράφεται η συμμετοχή ενός κατοίκου της Λιας στο σώμα του Κωνσταντίνου Λαγουμιτζή[12].

Τη δεκαετία του 1860 ξεκίνησε η αντιπαράθεση των κατοίκων της Λιας και άλλων χωριών της Μουργκάνας με τους μουσουλμάνους αγάδες των οικογενειών Σέικο και Ντέμι, οι οποίοι επιθυμούσαν να μετατρέψουν τα χωριά της περιοχής από αυτοδιοικούμενες κοινότητες σε τσιφλίκια τους. Ως αποτέλεσμα των πιέσεων, αρκετές οικογένειες της Λιας αναγκάστηκαν να μετοικήσουν σε γειτονικά χωριά, καθώς και στη Θεσσαλία[13].

Το 1874, σύμφωνα με την έκθεση του επισκόπου Παραμυθιάς Άνθιμου, στη Λια ζούσαν 180 οικογένειες, ενώ ο οικισμός διέθετε ελληνικό αλληλοδιδακτικό σχολείο στο οποίο φοιτούσαν 45 μαθητές. Οι ανάγκες του σχολείου καλύπτονταν από τις εισφορές της κοινότητας, τα έσοδα της τοπικής εκκλησίας και τη χορηγία της επισκοπής[14] και μερικά χρόνια αργότερα, σύμφωνα με τον συγγραφέα Ιωάννη Λαμπρίδη, το σχολείο ενίσχυε οικονομικά η μονή του Αγίου Γεωργίου στον Τσαμαντά[15]. Το 1876 αρκετοί κάτοικοι της Λιας αντιμετώπισαν διώξεις εξαιτίας των πιέσεων ισχυρών μουσουλμάνων αγάδων από τις Φιλιάτες: συγκεκριμένα ένας απεβίωσε στις φυλακές Ιωαννίνων και τέσσερις εξορίστηκαν από τις αρχές, ενώ οι υπόλοιποι απελευθερώθηκαν με τη μεσολάβηση του Οικουμενικού Πατριαρχείου[16][17]. Κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας το χωριό αποτελούσε κατά το ήμισυ τσιφλίκι αγάδων, είχε πληθυσμό περίπου 1500 κατοίκων και διέθετε ελληνική αστική σχολή και τετρατάξιο παρθεναγωγείο, στα οποία φοιτούσαν συνολικά 180 μαθητές και μαθήτριες[18].

Το χωριό, όπως και η υπόλοιπη Θεσπρωτία, περιήλθε στην Ελλάδα μέσω των Βαλκανικών Πολέμων. Κατά τις παραμονές και τη διάρκεια των Βαλκανικών, κάτοικοι της Λιας συμμετείχαν στο αντάρτικο σώμα του, συντοπίτη τους, Ιωάννη Παπακώστα ή Τζων Κώστα[19].

Σύγχρονη εποχή

Την περίοδο της Μικρασιατικής Εκστρατείας σκοτώθηκαν στα πεδία των μαχών οκτώ Λιώτες[20]. Μερικά χρόνια αργότερα, το χωριό διέθετε δημοτικό σχολείο, τηλεφωνείο και αστυνομικό σταθμό. Επιπλέον αριθμούσε 814 κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνταν κυρίως με τη μικροκτηνοτροφία και τη γεωργία[21]. Κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο σκοτώθηκαν δύο στρατιώτες από τη Λια, ενώ ισάριθμοι ήταν και οι ανάπηροι πολέμου[22].

Στην Κατοχή λόγω της δυσπρόσιτης θέσης του, το χωριό αναδείχτηκε σε κέντρο των ανταρτών του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και πολλοί κάτοικοί του συμμετείχαν ενεργά στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις τάξεις κυρίως της συγκεκριμένης οργάνωσης[4][23] και δευτερευόντως του ΕΔΕΣ[23]. Τον Απρίλιο του 1944, στο πλαίσιο ευρύτερης κοινής επιχείρησης με Τσάμηδες δοσίλογους, τα γερμανικά στρατεύματα πυρπόλησαν τη Λια και παράλληλα σκότωσαν τέσσερις κατοίκους που αιχμαλώτισαν επί τόπου[24]. Σύμφωνα με μεταγενέστερο απολογισμό, η απελευθέρωση βρήκε 58 από τις 115 οικίες του χωριού κατεστραμμένες[25].

Στα χρόνια του Εμφυλίου Πολέμου που ακολούθησαν, η Λια αποτέλεσε μαζί με την υπόλοιπη περιοχή της Μουργκάνας προπύργιο των δυνάμεων του ΔΣΕ. Για τη συγκεκριμένη περίοδο, το χωριό είναι γνωστό κυρίως για την εκτέλεση πέντε ή δεκαεπτά ατόμων από ανταρτοδικείο του ΔΣΕ. Τα συγκεκριμένα άτομα εκτελέστηκαν λόγω της εμπλοκής τους στη φυγάδευση άμαχου πληθυσμού προς τις κυβερνητικές δυνάμεις. Στους φυγάδες συγκαταλέγονταν αρκετά ανήλικα, τα οποία με αυτόν τον τρόπο απέφυγαν το λεγόμενο «παιδομάζωμα» ή «παιδοσώσιμο», ενώ η όλη ιστορία έγινε παγκόσμια γνωστή μέσω του βιβλίου «Ελένη» και της ομώνυμης ταινίας του Νίκου Γκατζογιάννη, ενός από τα παιδιά που διέφυγαν αλλά και γιου ενός από τους εκτελεσθέντες (συγκεκριμένα της Ελένης Γκατζογιάννη στην οποία αναφέρεται και το βιβλίο)[4][26][27]. Ενόψει της ήττας και της εκδίωξης του ΔΣΕ από την περιοχή της Μουργκάνας τον Σεπτέμβριο του 1948, οι κάτοικοι της Λιας ακολούθησαν υποχρεωτικά την υποχώρηση των ανταρτών, καταλήγοντας στα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης[4][28]. Συνολικά, στη διάρκεια του Εμφυλίου σκοτώθηκαν 25 κάτοικοι του χωριού, τόσο ένοπλοι των δύο πλευρών όσο και άμαχοι[29].

Μεταπολεμικά, η πλειοψηφία των εκπατρισμένων επέστρεψε το 1954 στην Ελλάδα[30] και στην απογραφή του 1961 η Λια αριθμούσε 304 κατοίκους[31]. Ωστόσο τις επόμενες δεκαετίες συνεχίστηκε η μείωση του πληθυσμού. Τη δεκαετία του 1960 πραγματοποιήθηκε η σύνδεση του χωριού με τα δίκτυα ηλεκτρισμού και ύδρευσης και αργότερα ακολούθησαν διάφορα έργα υποδομών και ανάπλασης[32].

Διοικητικά, μετά την ενσωμάτωσή της στο ελληνικό κράτος, η Λια υπήχθη στην επαρχία Φιλιατών. Από το 1997 έως το 2010, σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της χώρας αποτελούσε έδρα κοινότητας του δήμου Φιλιατών. Από την 1η Ιανουαρίου 2011 αποτελεί ιδία έδρα της ομώνυμης τοπικής κοινότητας, της δημοτικής ενότητας Φιλιατών, του ομώνυμου καλλικρατικού δήμου.

Αξιοθέατα-πολιτισμός

Aξιοθέατα του χωριού είναι ο ναός του Αγίου Δημητρίου που αποτελεί κτίσμα του 18ου αιώνα[5][33], ο ναός της Αγίας Παρασκευής, ο οποίος στο παρελθόν διέθετε τρία έργα του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου[34][35], το γεφύρι της Γκούρας και η ομώνυμη πετρόκτιστη βρύση[36]. Έτερα σημεία ενδιαφέροντος είναι η αναπαλαιωμένη οικία της οικογένειας Γκατζογιάννη[37] και το Μουσείο Υφαντή, το οποίο διαθέτει έργα των Θεόφιλου και Σ. Σόρογκα[38][39].

Απογραφές πληθυσμού

Απογραφή 1895 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011
Πληθυσμός 874[40] 814[21] 787[41] 65[42] 304[31] 143[43] 165[44] 141[45] 81[45] 62[2]

Πρόσωπα

Παραπομπές

  1. ↑ Σπύρου Λ. Χαραμόπουλου, Ιστορικό οδοιπορικό του χωριού Λια Θεσπρωτίας, Εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 2007, σελ. 11.
  2. ↑ 2,0 2,1 Αθήνα,  21  Απριλίου 2023 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ Αριθ. Πρωτ.:  2846 / Β4 – 461 Σελ. 49, γραμμή 2317 
  3. ↑ «Λια». filiates.gr. Δήμος Φιλιατών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Νοεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2017. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Κωνσταντίνα Μπαδά, Ο θάνατος της Ελένης στον Εμφύλιο. Η μνήμη και το γεγονός, η μνήμη ως Ιστορία, στο: Χατζητάκη Χρυσούλα - Καψωμένου (επιμ.) , Eλληνικός Παραδοσιακός Πολιτισμός. Λαογραφία και Ιστορία, Συνέδριο στη μνήμη της Άλκης Κυριακίδου - Νέστορος ( 6- 8 Nοεμβρίου 1999), Θεσσαλονίκη 2001, Παρατηρητής, σ. 230 - 240.
  5. ↑ 5,0 5,1 Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 89.
  6. ↑ «Πανηγύρια». mourgana.gr. Μουργκάνα. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2017. 
  7. ↑ [1] Δ. Κ. Σαμσάρης, Η ρωμαϊκή αποικία της Φωτικής στη Θεσπρωτία της Ηπείρου (Ιστορικογεωγραφική και επιγραφική συμβολή), Γιάννινα 1994, σελ. 91-92.
  8. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 19-20.
  9. ↑ Χρήστος Δ. Λάζος, Έλληνες στα λαϊκά απελευθερωτικά κινήματα, Αιόλος, Αθήνα 2001, σελ. 161.
  10. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 18-21.
  11. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 22.
  12. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 23-24.
  13. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 25-26.
  14. ↑ Χαράλαμπος Φούκης, Η βασική εκπαίδευση στη Θεσπρωτία (ύστερη τουρκοκρατία, 1854 - 1913), Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδακτορική Διατριβή, Ιωάννινα 2008, σελ. 194 - 195.
  15. ↑ Ιωάννης Λαμπρίδης, Περί των εν Ηπείρω αγαθοεργημάτων, Τύποις Γεωργίου Κιούση, Εν Αθήναις 1880, τόμος Α', σελ. 56.
  16. ↑ Γιώργος Κ. Γκίκας, Η πατρίδα μου η Ήπειρος. Περιπλάνηση στα ιστορικά μονοπάτια της Ηπείρου, εκδόσεις Αρμός, 2013, σελ. 375.
  17. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 26-27.
  18. ↑ Φούκης, 2008, σελ. 603.
  19. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 33-39.
  20. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 47.
  21. ↑ 21,0 21,1 Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος ΙΕ΄, σελ. 886.
  22. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 47-48.
  23. ↑ 23,0 23,1 Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 48.
  24. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 52-55.
  25. ↑ Έκθεσις των γενομένων ζημιών εν γένει Ηπείρου από της κηρύξεως του Ελληνο-ιταλικού πολέμου (28-10-40) μέχρι της τελικής απελευθερώσεώς της, Οκτώβριος 1944, Βιβλιοθήκη Ηπειρωτικής Εταιρείας Αθηνών, Αθήνα 1987, σελ. 159.
  26. ↑ Μαγκλίνης, Ηλίας (8 Ιανουαρίου 2017). «Η ιστορία μιας μάνας, μιας χώρας». kathimerini.gr. Η Καθημερινή. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2017. 
  27. ↑ Νίκος Μαραντζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ). 1946 - 1949, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2010, β΄ έκδοση, σελ. 181.
  28. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 72.
  29. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 68-71.
  30. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 83.
  31. ↑ 31,0 31,1 Αποτέλεσμα απογραφής πληθυσμού - κατοικιών της 19 Μαρτίου 1961 (PDF). Αθήναι: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος. 1964. σελ. 149. 
  32. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 83, 86.
  33. ↑ «Μεταβυζαντινή περίοδος (1453 - 1830)». mourgana.gr. Μουργκάνα. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2011. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2017. 
  34. ↑ Βασίλη Κραψίτη, Σύγχρονοι Ηπειρώτες ευεργέτες (1913-1986), εκδόσεις του συλλόγου «Οι φίλοι του Σουλίου», Αθήνα, 1987, σελ. 224-225.
  35. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 92-94.
  36. ↑ Χαραμόπουλου, 2007, σελ. 92.
  37. ↑ Μάγρα, Ηλιάνα (25 Αυγούστου 2023). «Η «Κ» στο χωριό Λια: 75 χρόνια από τον μαρτυρικό θάνατο της «Ελένης»». kathimerini.gr. Η Καθημερινή. Ανακτήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2024. 
  38. ↑ «Ανεκτίμητοι θησαυροί στο ιδιότυπο Μουσείο Υφαντή -Σε χωριουδάκι πλάι στα ελληνοαλβανικά σύνορα». iefimerida.gr. iefimerida. 11 Αυγούστου 2018. Ανακτήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2024. 
  39. ↑ Πουρνάρα, Μαργαρίτα (14 Αυγούστου 2018). «Ένα νέο μουσείο ανθίζει σαν μικρό λουλούδι, στα βράχια της Ηπείρου». kathimerini.gr. Η Καθημερινή. Ανακτήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2024. 
  40. ↑ Μιχάλης Κοκολάκης, Η τουρκική στατιστική της Ηπείρου στο Σαλναμέ του 1895, Τετράδια Εργασίας, τεύχος 18, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Αθήνα 2008, σελ. 270.
  41. ↑ Χαρίτωνος Κ. Λάμπρου, Οι Τσάμηδες και η Τσαμουριά, Αθήναι 1949, σελ. 9.
  42. ↑ Βασίλειον της Ελλάδος, Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951, Εν Αθήναις, 1955, σελ. 80.
  43. ↑ Ελληνική Δημοκρατία - Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος,Αποτέλεσμα απογραφής πληθυσμού - κατοικιών της 14ης Μαρτίου 1971, Αθήναι 1980, σελ. 119.
  44. ↑ Ελληνική Δημοκρατία-Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Αποτελέσματα απογραφής πληθυσμού-κατοικιών της 5ης Απριλίου 1981, τόμος Ι (Πληθυσμός κατά γεωγραφικές και διοικητικές διαιρέσεις), Αθήνα 1994, σελ. 298.
  45. ↑ 45,0 45,1 «Απογραφές 1991 και 2001». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιουνίου 2006. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2006. 
  46. ↑ Παγκόσμιο Συμβούλιο Ηπειρωτών Εξωτερικού
  47. ↑ Βασίλη Κραψίτη, 1987, σελ. 136-138.
  48. ↑ «Κώστας Τσαντίνης». mourgana.gr. Μουργκάνα. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιανουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2017. 
  49. ↑ «Κώστας Τσαντίνης». biblionet.gr. BiblioNet. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2017. 

Διαβάστε επίσης

  • Kourelis, Κ. (2020). Three Elenis: Archaeologies of the Greek American Village. Journal of Modern Greek Studies 38:1 (2020), 85-108.