Σημαία της Ελλάδας

Ελλάδα

Ονομασία	Γαλανόλευκη, Κυανόλευκη
Χρήση	Εθνική σημαία και σύμβολο
Υιοθετήθηκε	22 Δεκεμβρίου 1978 (Σημαία της θαλάσσης 1822–1978, Εθνική σημαία 1969–70, 1978 έως σήμερα)
Σχεδιασμός	Εννέα παράλληλες λωρίδες λευκές και κυανές. Λευκός σταυρός μέσα σε ένα κυανό τετράγωνο στο πάνω προσίστιο μέρος.

Η σημαία της Ελλάδας περιέχει εννέα ισοπαχείς, οριζόντιες και εναλλασσόμενες λευκές και κυανές παράλληλες λωρίδες, καθώς και ως καντόνι (άνω προΐστιο μέρος) έναν λευκό Σταυρό μέσα σε ένα κυανό τετράγωνο. Οι εννέα λωρίδες δεν έχουν κάποια επίσημη σημασία, η πιο διαδεδομένη λαϊκή θεωρία αναφέρει ότι αντιστοιχούν στις συλλαβές της ιστορικής φράσης «Ελευθερία ή Θάνατος», όπως παράλληλα και στα γράμματα της λέξης «Ελευθερία», αλλά δεν υπάρχουν βάσιμες πηγές για να στηρίξουν αυτόν τον ισχυρισμό. Ο Σταυρός συμβολίζει την επικρατούσα θρησκεία της Ελλάδος, την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Το κυανό και λευκό συμβολίζουν τα χρώματα του Ελληνικού ουρανού και θάλασσας.^[1]

Ιστορία

Σταυρός και θρησκευτικός συμβολισμός

Βυζαντινή εποχή και γενικότερο υπόβαθρο

Σημαίες και λάβαρα με το σύμβολο του σταυρού χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου.^[2]

Το ναυτικό του Θέματος Ελλάδος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, το οποίο ιδρύθηκε το 690 και δρούσε στο Αιγαίο, στο Κρητικό και στο Λιβυκό Πέλαγος, χρησιμοποιούσε ποικίλες κυανές σημαίες με λευκούς σταυρούς, καθώς και σημαίες με πέντε λευκές και τέσσερις κυανές λωρίδες.

Η Δυναστεία των Δουκών (1059-1087) είχε ως έμβλημα έναν λευκό σταυρό σε ένα κυανό πλαίσιο, πανομοιότυπο με μεταγενέστερες ελληνικές σημαίες.

Τουρκοκρατία

Στη μεταβυζαντινή εποχή σημαίες με το σύμβολο του σταυρού είχαν χρησιμοποιηθεί από τους Έλληνες σε διάφορες εποχές και κατά τόπους σε περιπτώσεις εξεγέρσεων. Δημοτικά τραγούδια των αρματολών του 17ου και 18ου αιώνα αναφέρουν ότι αυτοί είχαν φλάμπουρα με τον σταυρό.

Για παράδειγμα, δημοτικό του μικρού Χορμόπουλου (1683) αναφέρει:^[3][4]

Είν' ο Σουμήλας πώρχεται μαζί με τον Μεϊντάνη.
Και το μικρό Χορμόπουλο το χιλιοπαινεμένο
Πού'νε καμάρι των Κλεφτών καμάρι των Αγράφων,
Φέρουν τα φλάμπουρα ανοιχτά με το Σταυρό στη μέση.

Επίσης, το δημοτικό του Νικολού Τζουβάρα (1770), αρματολού της Λάμαρης:

Ρωτάτε για το Νικολό, τον καπετάν Τζιουβάρα,
Πού'ταν στο Λούρο αρματωλός, στο Καρπενήσι κλέφτης
Είχε φλάμπουρο όμορφο, κόκκινο και γαλάζιο,
Με το Χριστό, με το Σταυρό και με την Παναγία.

Η σημαία με λευκό σταυρό σε μπλε φόντο υψώθηκε από το στόλο που με αρχηγό τον Γιάννη Σταθά και υπαρχηγό τον Νικοτσάρα πραγματοποιούσε επιδρομές σε παράλια του βόρειου Αιγαίου το 1807.^[5] Αυτή ευλογήθηκε και υψώθηκε το 1807 στη Μονή Ευαγγελιστρίας στη Σκιάθο. Σε αυτή ο ηγούμενος Νήφων όρκισε τους οπλαρχηγούς Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Ανδρέα Μιαούλη, Παπαθύμιο Βλαχάβα, Γιάννη Σταθά, Νικοτσάρα, τον Σκιαθίτη διδάσκαλο του Γένους Επιφάνιο-Στέφανο Δημητριάδη, τους Λαζαίους, τον Αναστάσιο Καρατάσο, τον Λιόλιο Ξηρολειβαδίτη, τον Νικόλαο Τσάμη και πολλούς άλλους. Οι καπεταναίοι είχαν συγκεντρωθεί στο Μοναστήρι για να σχεδιάσουν τις επόμενες κινήσεις τους για την Επανάσταση. Παραλλαγή της ήταν η σημαία του Παπαφλέσσα, φτιαγμένη από το μπλε εσωτερικό του ράσου του και την φουστανέλα ενός συμπολεμιστή του.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Σημαίες της Ελληνικής Επανάστασης και Α΄ Εθνοσυνέλευση

Το πρώτο έτος της Ελληνικής Επανάστασης δεν υπήρχε ενιαία διοίκηση και το κάθε στρατιωτικό σώμα έφερε τη δική του σημαία. Οι επαναστατικές σημαίες είτε ήταν τρίχρωμες (άσπρο-μαύρο-κόκκινο) με τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας (όπως π.χ. τον φοίνικα που αναγεννιέται από τις στάχτες του ή την άγκυρα κ.ά.), τα οποία είχαν όλες οι σημαίες των νησιών, είτε ακολουθούσαν τα μπαϊράκια και τα φλάμπουρα των αρματολών φέροντας σταυρό μαζί με αγίους ή τον αετό, ενώ πολλά χωριά εξεγέρθηκαν υπό το λάβαρο της εκκλησίας της ενορίας τους.^[6]

Το 1822 πραγματοποιήθηκε η Α´ Εθνική Συνέλευση στην Επίδαυρο, η οποία ψήφισε το Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος, το πρώτο ελληνικό σύνταγμα. Στις παραγράφους ρδ' και ρε' του Προσωρινού Πολιτεύματος συναντάται η πρώτη απόφαση για τη μορφή της ελληνικής σημαίας, με την οποία καθιερώθηκαν το κυανό και το λευκό ως χρώματα της σημαίας και ανατέθηκε στο Εκτελεστικό Σώμα να προσδιορίσει τη μορφή της.

Σύμφωνα με μια θεωρία θέλησαν να αποφύγουν το κόκκινο και το πράσινο, χρώματα δηλαδή που συνδέονταν με τον ισλαμισμό και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ενώ παράλληλα σύμφωνα με άλλη θεωρία, η επιλογή των χρωμάτων έγιναν για να συμβολίζει το γαλάζιο της θάλασσας του Αιγαίου και το λευκό των κυμάτων. Πάντως η πιο διαδεδομένη θεωρία για το πλήθος των λωρίδων, είναι ότι συμβολίζουν τις συλλαβές της φράσης «ελευθερία ή θάνατος», οι πέντε κυανές τις συλλαβές «Ε-λευ-θε-ρί-α» και οι τέσσερις λευκές «ή θά-να-τος». Οι θεωρίες για την επιλογή των χρωμάτων και το συμβολισμό των λωρίδων κρίνονται συχνά βέβαια ως λαϊκοί θρύλοι και ρομαντισμοί. Ωστόσο, γεγονός είναι πως πολλές από τις σημαίες της επανάστασης έφεραν μία από τις φράσεις «Ελευθερία ή Θάνατος», «Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ», ή «ΝΙΚΗ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ».

Στις 15 Μαρτίου 1822 εκδόθηκε η απόφαση 540 του εκτελεστικού, υπογεγραμμένη από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, πρόεδρο του. Το διάταγμα όριζε για τις σημαίες ότι:

α) των μεν κατά γην δυνάμεων η σημαία, σχήματος τετραγώνου, θα είχεν εμβαδόν κυανούν, το οποίο θα διηρείτο εις τέσσαρα ίσα τμήματα από άκρων έως άκρων του εμβαδού

β) η δε κατά θάλασσαν σημαία θα ήτο διττή' μία διά τα πολεμικά και άλλη διά τα εμπορικά πλοία. Και της μεν διά τα πολεμικά πλοία το εμβαδόν θα διηρείτο ες εννέα οριζόντια παραλληλόγραμμα, παραμειβομένων εις αυτά των χρωμάτων λευκού και κυανού' εις την άνω δε προς τα έσω γωνίαν τούτου του εμβαδού εσχηματίζετο τετράγωνον κυανόχρουν, διηρημένον εν τω μέσω δι' ενός σταυρού λευκοχρόου. Της δε διά τα εμπορικά πλοία διωρισμένης το εμβαδό θα ήτο κυανούν' εις την άνω προς τα έσω γωνίαν τούτου του εμβαδού εσχηματίζετο ωσαύτως τετράγωνον λευκόχρουν και διηρημένον εν τω μέσω δι' ενός σταυρού κυανοχρόου.

Σύμφωνα με κείμενο στο ιστορικό αρχείο της Εθνικής Βιβλιοθήκης Αθηνών υπ' αριθμόν 8711, η πρώτη σημαία που υψώθηκε στα Καλάβρυτα:^[7]

…έφερεν άνωθεν σταυρόν, με γραμμάς κάτωθεν αυτού 16, κατά το σύνθημα της Εταιρείας των Φιλικών, και με την επιγραφήν ή ελευθερία ή θάνατος. Κατόπιν δε ο Ν. Σολιώτης έλαβε προσφερθείσαν αυτώ παρά της μονής Αγίας Λαύρας την χρυσοκέντητων επί των Χριστιανών αυτοκρατόρων σημαίαν της μονής, φέρουσα εξ ενός την Ανάστασιν και ετέρωθεν τον άγιον Γεώργιον. Σώζονται δε ως παρακαταθήκαι μετά τον Αγώνα παρά του Σολιώτου εις τη ρηθείσαν μονήν αμφότεραι αυταί αι σημαίαι.

Σημαία του ανεξάρτητου κράτους

Επί Όθωνα προστέθηκαν στη σημαία του στρατού ξηράς και του πολεμικού ναυτικού τα βασιλικά παράσημα. Η εμπορική σημαία ορίστηκε να είναι σαν την σημαία του πολεμικού ναυτικού, χωρίς τα παράσημα.

Το 1862 με την κατάλυση της βασιλείας του Όθωνα, αφαιρέθηκαν απ' τις σημαίες τα βασιλικά παράσημα. Επί Γεωργίου Α΄ προστέθηκε στις σημαίες στρατού και πολεμικού ναυτικού το βασιλικό στέμμα. Το 1864, ορίστηκε η σημαία του πεζικού να φέρει στο κέντρο της εικόνα του Αγίου Γεωργίου, προστάτη του πεζικού. Στις 31 Μαΐου 1914 εκδόθηκε βασιλικό διάταγμα που όριζε με ακρίβεια τη μορφή των σημαιών, χωρίς να μεταβάλλει τα βασικά χαρακτηριστικά που ήδη είχαν. Ορίστηκε επίσης σημαία που θα χρησιμοποιείται από υπουργεία, πρεσβείες, δημόσιες ή δημοτικές υπηρεσίες και φρούρια. Ακόμη όρισε ότι η σημαία του εμπορικού ναυτικού είναι και η εθνική σημαία, αυτή δηλαδή που επιτρεπόταν να υψώνουν και οι ιδιώτες. Στις 25 Μαρτίου 1924 τα Υπουργεία Στρατιωτικών και Ναυτικών αφαίρεσαν τα στέμματα από τις σημαίες, εκτελώντας το ψήφισμα της Δ΄ Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης στην Αθήνα «Περί ανακηρύξεως τής Δημοκρατίας».

Στις 20 Φεβρουαρίου 1930 νέο διάταγμα για τη μορφή της Σημαίας, όριζε ότι η κλίμακα της εθνικής σημαίας είναι 2:3. Η επίσημη σημαία είναι «κυανούν ορθογώνιο, με αναλογίες διαστάσεων επίσης 2:3, το οποίο διαιρείται σε τέσσερα ίσα ορθογώνια δι' ορθίου λευκού σταυρού, του οποίου αι κεραίαι έχουσι πλάτος ίσον προς το 1/5 του πλάτους της σημαίας». Η επίσημη σημαία ορίστηκε να χρησιμοποιείται από υπουργεία πρεσβείες, δημόσιες ή δημοτικές υπηρεσίες και φρούρια και η εθνική σημαία από πολεμικά και εμπορικά πλοία, ναυτικά και λιμενικά καταστήματα και ιδρύματα, από τα προξενεία και από τους ιδιώτες. Το διάταγμα όριζε ακόμη η σημαία του πεζικού να χρησιμοποιείται από τα συντάγματα πεζικού και ευζώνων, και στον ιστό της να φέρει υπερκείμενη σταυροφόρο χρυσή σφαίρα με εμπρός τον αριθμό του συντάγματος και πίσω το γράμμα Π.

Στις 10 Οκτωβρίου του 1935 επαναφέρθηκαν τα στέμματα στις σημαίες με το ψήφισμα της Ε΄ Εθνικής Συνέλευσης στην Αθήνα «Περί καταργήσεως τής αβασιλεύτου Δημοκρατίας». Το 1967, η Χούντα των Συνταγματαρχών αφαίρεσε το στέμμα από τις σημαίες, και το 1969 με νέο ψήφισμα καταργήθηκε η σημαία του πεζικού και καθιερώθηκε ως επίσημη σημαία εκείνη του Ναυτικού. Στις 18 Αυγούστου του 1970, η αναλογία της σημαίας μετατράπηκε από 2:3 σε 7:12. Μετά τη Μεταπολίτευση, ο Νόμος 48/1975^[8] και το Προεδρικό Διάταγμα 515/1975 ρύθμιζαν με λεπτομέρειες τη μορφή και τις διαστάσεις της σημαίας.

Η ελληνική σημαία ήταν απαγορευμένο σύμβολο ειδικότερα κατά την περίοδο της τριπλής Κατοχής της Ελλάδας, γερμανικής, ιταλικής και βουλγαρικής, την περίοδο 1941-1944. Αποτέλεσε σύμβολο Εθνικής Αντίστασης και αγώνα κατά των κατοχικών δυνάμεων. Τον Σεπτέμβριο του 1944 στην Προσοτσάνη, και ενώ η ευρύτερη Ανατολική Μακεδονία βρισκόταν υπό την κατοχή των Βουλγάρων, ο δημοδιδάσκαλος Κωνσταντίνος Καζάνας μαζί με τον Αστέριο Αστεριάδη υπέστειλαν τη βουλγαρική σημαία και ύψωσαν την ελληνική, στην κεντρική πλατεία της πόλης, παρά την τρομοκρατία και τις απειλές των κατακτητών. Το γεγονός είναι μοναδικό για ολόκληρη την κατακτημένη Ευρώπη καθώς επρόκειτο για την υποστολή της σημαίας του κατακτητή υπό το φως της ημέρας και την έπαρση της εθνικής σημαίας.^[9][10][11]

Ο Νόμος 851/21-12-1978 (ΦΕΚ 233 τ. Α΄) «Περί εθνικής Σημαίας, των Πολεμικών Σημαιών καί του Διακριτικού Σήματος τού Προέδρου τής Δημοκρατίας» καθόριζε την επίσημη εθνική σημαία που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα, καθώς και τις τεχνικές και τυπικές προδιαγραφές της. Η κλίμακα της σημαίας άλλαξε πάλι σε 2:3, όπως φαίνεται από τις διαστάσεις που προβλέπονται (π.χ. 432:648 ή 90:135). Στα πλαίσια του άρθρου 9, καταργήθηκαν οι διατάξεις των προηγούμενων ετών (1967, 1969, 1971, 1973, 1975). Η επίσημη σημαία, ίδια με τη σημαία του στρατού ξηράς, καταργήθηκε με αυτόν το νόμο και αντικαταστάθηκε πλήρως από την εθνική σημαία, η ανάρτηση της οποίας γίνεται πάνω σε λευκό κοντό, στην κορυφή του οποίου υπάρχει (σε συγκεκριμένες περιπτώσεις) λευκός σταυρός.

Το 1980, το Προεδρικό Διάταγμα 348/17-4-1980 (ΦΕΚ 98 τ. Α΄), καθόριζε με λεπτομέρειες τις προδιαγραφές για τις πολεμικές σημαίες. Η σημαία της Πολεμικής Αεροπορίας φέρει στο κέντρο του σταυρού την εικόνα του Αρχάγγελου Μιχαήλ.

Η ελληνική σημαία εορτάζει και τιμάται στις 27 Οκτωβρίου, παραμονή της επετείου του "Όχι". Δίπλα στην κρατική σημαία της Κυπριακής Δημοκρατίας συχνά συναντάται και η εθνική ελληνική σημαία. Σε μερικούς θεσμούς όπως η εκπαίδευση και ο στρατός η παρουσία της ελληνικής σημαίας είναι επίσημη και θεσμοθετημένη.

Εξέλιξη της σημαίας

Η επίσημη σημαία της Ελλάδας, όπως εξελίχθηκε με το πέρασμα του χρόνου.

• 
  1822–1969
• 
  1970–1975
• 
  1975–1978
• 
  1978–σήμερα

Σχεδιαστικά συναφείς σημαίες

Σημαιολογική (vexillological) μελέτη γραφικής συγγένειας (όχι ιστορικής). Οι σημαίες αυτές ανήκουν σε κοινή σχεδιαστική ομάδα, δεν ταυτίζονται σχηματικά.

Σημαίες σχεδιαστικά συναφείς με την πρώτη Σημαία της Ελλάδος

• 
  Σημαία του Γαλλικού Εμπορικού Ναυτικού (1365-1792)
• 
  Ναυτική Σημαία της Γαλλίας (17ος αιώνας: 1 Ιαν 1601 – 31 Δεκ 1700)
• 
  Σημαία του Γαλλικού Βασιλικού Συντάγματος Στρατού (1757-1791)
• 
  Σημαία του Ζβόλε
• 
  Πρώιμη διχαλωτή παραλλαγή της κρατικής και πολεμικής Σημαίας της Σουηδίας. Συνήθης παραλλαγή της Σημαίας της Σουηδικής Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών.
• 
  Σημαία του Κεμπέκ
• 
  Σημαία του Πάρνου
• 
  Σημαία των Σέτλαντ
• 
  Σημαία του Τορίνο
• 
  Η ανεπίσημη Σημαία της Μαρτινίκας
• 
  Σημαία της εξέγερσης της Γιουρίκα (στην Βικτόρια της Αυστραλίας)
• 
  Σημαία της Ιντιανάπολις
• 
  Σημαία της Μασατλάν

Σημαίες σχεδιαστικά συναφείς με την Σημαία της Ελλάδας

• 
  Σημαία της Λιβερίας (1827 – 1847)
• 
  Σημαία της Δημοκρατίας του Μέριλαντ (αφρικανικό κράτος, 1854 - 1857)
• 
  Σημαία της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών (1600 – 1707)
• 
  Σημαία της Ουρουγουάης

Σημαίες σχεδιαστικά συναφείς με την Σημαία της Εξόδου του Μεσολογγίου

• 
  Σημαία της Αγγλίας
• 
  Σημαία της Μασσαλίας
• 
  Σημαία της Φινλανδίας
• 
  Σημαία του Αγίου Γεωργίου, προσωρινή σημαία του φινλανδικού εμπορικού ναυτικού της περιόδου του Κριμαϊκού Πολέμου (1853–56)

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

• Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, τόμος Ε´, σελ. 471
• Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, τόμος 11, σελ. 437
• Μαζαράκης-Αινιάν, Ιωάννης Κ. (1996). Η Ιστορία της Ελληνικής Σημαίας. 11η Ετήσια Διάλεξη Ιστορίας-Αρχαιολογίας. Λευκωσία: Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου. 

Δείτε επίσης

• Κατάλογος Ελληνικών Σημαιών

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Προεδρία της Δημοκρατίας - Σημαία (archive | 1 | 2)
• Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ψηφιακή Σύγκλιση»
• FOTW - National flag of Greece

π • σ • ε Ελλάδα Ιστορία Αρχαία Ελλάδα Βυζαντινή αυτοκρατορία Οθωμανική κυριαρχία Επανάσταση Νεότερη Ελλάδα Γεωγραφία Γεωγραφικά διαμερίσματα Πόλεις Νησιά Κλίμα Λίμνες Βουνά Εθνικοί δρυμοί Ποταμοί Περιβάλλον Σεισμοί Ηφαίστεια Πολιτική Εθνικός ύμνος Εθνόσημο Σημαία Κατάλογος ελληνικών σημαιών Σύνταγμα (Ιστορία) Βουλή Εκλογικό σύστημα Κόμματα Διοικητική διαίρεση Ένοπλες δυνάμεις (Θητεία) Αστυνομία Ανθρώπινα δικαιώματα Οικονομία Κεντρική τράπεζα Χρηματιστήριο Τηλεπικοινωνίες Μεταφορές Ιστορία (οικονομικό θαύμα κρίση) Αγροτικός τομέας Τράπεζες Βιομηχανία Ναυτιλία Λιμάνια Ενέργεια Φορολογία Τουρισμός Εργατικά σωματεία Κοινωνία Γλώσσες (Ελληνικά) Δημογραφία Διασπορά Εκπαίδευση Θρησκεία Υγεία ΜΜΕ (Τηλεόραση  · Ραδιόφωνο  · Εφημερίδες) Μετανάστευση Εγκληματικότητα Μειονότητες Γυναίκα Πολιτισμός Αρχιτεκτονική Λογοτεχνία Μουσική Κινηματογράφος Τέχνη Χοροί Kουζίνα Ονομασίες των Ελλήνων Αθλητισμός Αργίες Κατηγορία · Πύλη