Χατούν

Το Χατούν είναι ένας τίτλος του θηλυκού αντίστοιχου ενός Χαν ή ενός Χαγάνου των Τουρκικών Χαγανάτων και στην επακόλουθη Μογγολική Αυτοκρατορία.

Ετυμολογία και ιστορία

Πριν από την έλευση του Ισλάμ στην Κεντρική Ασία, η Χατούν ήταν ο τίτλος της βασίλισσας της Μπουχάρα. Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια του Ισλάμ, «Χατούν, είναι τίτλος Σογδιανής καταγωγής που φέρουν οι γυναίκες και οι γυναίκες συγγενείς των Γκιοτούρκων και των επόμενων Τούρκων ηγεμόνων».^[1]

Σύμφωνα με τον Μπρούνο ντε Νίκολα στο Γυναίκες στο Μογγολικό Ιράν: Οι Χατούν, 1206–1335, η γλωσσική προέλευση του όρου «χατούν» είναι άγνωστη, αν και πιθανώς παλαιοτουρκικής ή σογδιανής προέλευσης. Ο ντε Νίκολα δηλώνει ότι πριν από την εξάπλωση των Μογγόλων στην Κεντρική Ασία, το χατούν σήμαινε «κυρία» ή «ευγενής» και βρίσκεται σε ευρεία χρήση στα μεσαιωνικά περσικά και αραβικά κείμενα.^[2]

Ο Πίτερ Μπέντζαμιν Γκόλντεν παρατήρησε ότι ο τίτλος Χατούν εμφανίστηκε μεταξύ των Γκιοτούρκων ως τίτλος για τη σύζυγο του χαγάνου και δανείστηκε από τη σογδιανή xwāten «σύζυγος του ηγεμόνα». Νωρίτερα, ο Βρετανός ανατολίτης Τζέραρντ Κλάουσον (1891–1974) όρισε το xa:tun ως "κυρία και άλλα παρόμοια" και λέει ότι "δεν υπάρχει εύλογη αμφιβολία ότι έχει ληφθεί από τη Σογδιανή xwt'yn (xwatēn), στη Σογδιανή xwt'y («κύριος, ηγεμόνας») και xwt'yn «σύζυγος του άρχοντα ή του ηγεμόνα»), «που είναι ακριβώς η έννοια του xa:tun στην πρώιμη περίοδο».^[3]^[4]

Σύγχρονη χρήση

Στα Ουζμπεκικά, τη γλώσσα που ομιλείται στη σύγχρονη Μπουχάρα, στο Ουζμπεκιστάν, η λέξη γράφεται xotin και αναφέρεται απλώς σε οποιαδήποτε γυναίκα. Στα τούρκικα γράφεται hatun. Η γενική τουρκική λέξη για τη γυναίκα, kadin, είναι διπλό που προέρχεται από την ίδια προέλευση.^[5]

Σημαντικές Χατούν

Σάρα Χατούν, μητέρα του Ουζούν Χασάν
Κουτλούγκ Σαμπάγκ Χατούν, βασίλισσα αντιβασιλέας του Δεύτερου Τουρκικού Χαγανάτου
Μπόρτε, σύζυγος του Τζένγκις Χαν
Τορεγκέ Χατούν, σύζυγος του Ογκεντέι Χαν, αντιβασιλέα της Μογγολικής Αυτοκρατορίας
Εμπουσκούν, σύζυγος του Μουτουκάν
Μπορακτσίν, σύζυγος του Μπατού Χαν
Ογκούλ Κάιμις, σύζυγος του Γκουγιούκ Χαν
Τσάμπι, σύζυγος του Κουμπλάι Χαν
Ντοκούζ Χατούν, σύζυγος του Χουλεγκού Χαν
Γκιουρτζού Χατούν, σύζυγος του Καϊχοσρόη Β΄
Μπουλουκχάν Χατούν, σύζυγος του Αμπάκα Χαν
Κοκετζίν/Μπαϊράμ έγκι, σύζυγος του Τζεντζίν
Μπουλουγκάν, σύζυγος του Τεμούρ Χαν
Νταγί Χατούν, σύζυγος του Νταρμαμπάλα
Ραντνασίρι, σύζυγος του Αγιουρμπαργουάντα Χαν
Δέσποινα Χατούν, σύζυγος του Ουζούν Χασάν
Σαμούρ Χατούν, κόρη του Έλμπεγκ Χαν
Μαντουκχάι Χατούν, σύζυγος του Νταγιάν Χαν
Ερκετού Χατούν, σύζυγος του Αλτάν Χαν
Σιέντα Μομένα Χατούν, κόρη του Γκιγιασουντίν Μαχμούντ Σαχ
Ανού Χατούν, σύζυγος του Σενγκέ καιι του Γκαλντάν Μποσουγκτού Χαν
Μομίνε Χατούν, μητέρα of Αταμπέγκ Τζαχάν Παχλαβάν
Ραμπιά Μπαλά Χατούν, σύζυγος του Σουλτάνου Οσμάν Α΄
Γκιουλτσιτσέκ Χατούν, σύζυγος του Σουλτάνου Μουράτ Α΄
Ντεβλέτ Χατούν, σύζυγος του Σουλτάνου Βαγιαζήτ Α΄
Γκιουλφέμ Χατούν, παλλακίδα του Σουλτάνου Σουλεϊμάν Α΄ ο Μεγαλοπρεπή
Τζανφεντά Χατούν, ακόλουθος της Νουρμπανού Σουλτάν
Σεμσιρουχσάρ Χατούν, παλλακίδα του Σουλτάνου Μουράτ Γ΄
Μελικέ Μαμά Χατούν, Σαλτουκίδα γυναίκα κυβερνήτης (βασίλεψε μεταξύ 1191 και 1200)
Νενέ Χατούν, Τουρκική λαϊκή ηρωίδα
Χαλιμέ Χατούν, σύζυγος του Ερτογρούλ Γαζή

Βαλιδέ χατούν

Η Βαλιδέ χατούν ήταν ο τίτλος που κατείχε η «νόμιμη μητέρα» ενός κυβερνώντος σουλτάνου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πριν από τον 16ο αιώνα.

Στις αρχές του 16ου αιώνα, ο τίτλος χατούν για τη μητέρα του σουλτάνου, τις πριγκίπισσες και τη βασική σύζυγο του σουλτάνου αντικαταστάθηκε από το "σουλτάν" και άρχισαν να το χρησημοποιούν μαζί με τα δικά τους ονόματα. Αυτή η χρήση υπογραμμίζει την οθωμανική αντίληψη για την κυριαρχία ως οικογενειακό προνόμιο.^[6] Κατά συνέπεια, ο τίτλος βαλιδέ χατούν μετατράπηκε επίσης σε βαλιδέ σουλτάν.

Κατάλογος των βαλιδέ χατούν

Όνομα	Πατρικό όνομα	Καταγωγή	Σύζυγος	Έγινε βαλιδέ	Έπαψε να είναι βαλιδέ	Θάνατος	Σουλτάνος
Νιλουφέρ Χατούν	Χολοφίρα ή Ελένη	Ελληνική	Ορχάν	Μάρτιος 1362 άνοδος του γιού της	1363		Μουράτ Α΄ (γιος)
Γκιουλτσιτσέκ Χατούν	Μαρία	Ελληνική	Μουράτ Α΄	16 Ιουνίου 1389 άνοδος του γιού της	π. 1400		Βαγιαζήτ Α΄ (γιος)
Ντεβλέτ Χατούν	Ντεβλέτ	Τουρκική	Βαγιαζήτ Α΄	5 Ιουλίου 1413 άνοδος του γιού της	26 Μαϊου 1421 θάνατος του γιού της	1422	Μωάμεθ Α΄ (γιος)
Εμινέ Χατούν	Εμινέ	Ογούζοι Τούρκοι	Μωάμεθ Α΄	26 Μαϊου 1421 πρώτη άνοδος του γιού της	Άυγουστος 1444		Μουράτ Β΄ (γιος)
Εμινέ Χατούν	Εμινέ	Ογούζοι Τούρκοι	Μωάμεθ Α΄	September 1446 δεύτερη άνοδος του γιού της	1449		Μουράτ Β΄ (γιος)
Χιουμά Χατούν	Χατούν ή Στέλλα	ταλική, Ελληνική ή Σλαβική	Μουράτ Β΄	Άυγουστος 1444 πρώτη άνοδος του γιού της	Σεπτέμβριος 1446		Μωάμεθ Β΄ (γιος)
Μάρα Δέσποινα Χατούν	Μάρα	Σερβική	Μουράτ Β΄	1457 επιστροφή στην Οθωμανική αυλή μετά από πρόσκληση του Μωάμεθ	3 Μαϊου 1481 θάνατος του θετού γιού της		Μωάμεθ Β΄ (θετός γιος)
Γκιουλμπαχάρ Χατούν	Εμινέ	Ποντιακή ή Αλβανική	Μωάμεθ Β΄	3 Μαϊου 1481 άνοδος του γιού της	1492		Βαγιαζήτ Β΄ (γιος)

Παραπομπές

↑ Mernissi, Fatima (1993). The Forgotten Queens of Islam. University of Minnesota Press. σελ. 21.
↑ De Nicola, Bruno (2017). Women in Mongol Iran: The Khatuns, 1206-1335. Edinburgh University Press. σελ. 2. ISBN 9781474415477.
↑ Peter Benjamin Golden (1998), "Turks and Iranians: An historical sketch" in Johanson, Lars· Csató, Éva Ágnes (2015). The Turkic Languages. Taylor & Francis. ISBN 978-1-136-82534-7. , page 5
↑ Clauson, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press. σελίδες 602–603. ISBN 978-0-19-864112-4.
↑ Clauson, p. 602.
↑ Peirce, Leslie P. (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. New York: Oxford University Press, Inc. ISBN 0-19-507673-7.

[FM-1] Mernissi, Fatima (1993). The Forgotten Queens of Islam. University of Minnesota Press. σελ. 21.

[2] De Nicola, Bruno (2017). Women in Mongol Iran: The Khatuns, 1206-1335. Edinburgh University Press. σελ. 2. ISBN 9781474415477.

[3] Peter Benjamin Golden (1998), "Turks and Iranians: An historical sketch" in Johanson, Lars· Csató, Éva Ágnes (2015). The Turkic Languages. Taylor & Francis. ISBN 978-1-136-82534-7. , page 5

[4] Clauson, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press. σελίδες 602–603. ISBN 978-0-19-864112-4.

[5] Clauson, p. 602.

[6] Peirce, Leslie P. (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. New York: Oxford University Press, Inc. ISBN 0-19-507673-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]