Scaravàś

C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś

Al scarafàś o scaravàś (Blattodea, scarafaggio in italiàn) 'l è 'n insèt ch'al viṿ in tut al mónd a part i pòi e in di pòst ad sóvar di dū-mila mètar. Ch'al bestiulìni chè i s divìdan in piò ad 4.000 spéci e in 6 famìji.

Al blati i èṅ 'd insèt pìcui (da 3 a 8 cm) e cun di culōr anònim (négar, maròṅ). I scarafàś i gh'aṅ du anténi lunghi in sla tèsta fati a fìl. I òć dal vòlti i n gh'ènan minga ma quànd i gh'è i èṅ dimóndi śvilupâ. Al ganàsi i èṅ curti e rubùsti.

Dagnóra tut i scarafàś i èṅ di fitòfag (i màgnan di vegetài faghénd lōr di dan), di unìvur (i màgnan da tut) e di sapròfag (a gh piaś la ròba marsa e ch'la pusa). Sōl na quàlc vòlt i pōlan anc èsar carnìvur.

La gint la batéśa i scarafàś cuma 'd insèt malnét e muśnènt e ch'i faṅ scarésa e schiva.

I scarafàś i pōlan far dū tip ad dan:

• ecunòmic parchè i vàn'n atàc a 'l magnàr faghénd-al dvintàr da butàr via;
• sanitàri parchè i pòrtan sèg di gèrum e di batér.

I scarafàś i pàsan dimóndi da spés par di ambînt minga pulî par spustàr-as (canaléti, tub, lìcit, rusc, etc...) e par cal mutìṿ lè i stràmn'n i gèrm dapartùt. Pò a gh'è anc da dir che cal bèsti lè i gh'aṅ al brut visi ad vumitàr mént'r i èṅ drē a magnàr quèl e anc ad cagàr-'g insìma. Al magnàr acsè cuntaminâ al pōl tacàr dal maladìi a 'l óm cuma l'epatît A, la salmunelóśi, la pòlio, al cagaròt e la malatìa dal legiunàri.

La panaràsa, ciamèda anca 'blàta' (Blattodea) la fà pert ed 'n órdin 'd insêt ch'al cumprènd più 'd 4000 spéci, spartìdi in 6 famìi. El blàti i s caten dapertùt, fòra che in di Pôl e 'd sóv'r ai 2.000 meter 'd altitùdin.