Anguciana

Anguciana
Errioxako udalerria
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Errioxa
Alkatea	Jorge Loyo Mendoza
Izen ofiziala	Anguciana
Posta kodea	26210
INEk ezarritako kodea	26013
Herriburua	Anguciana
Geografia
Koordenatuak	42°34′31″N 2°54′09″W / 42.575277777778°N 2.9025°W / 42.575277777778; -2.9025
Azalera	5 km²
Altuera	473 m
Mugakideak	Haro, Nafarruri eta Zihuri
Demografia
Biztanleria	427 (2024) −8 (2023)
197 (%46,1)   (%55,3) 236
Dentsitatea	85 bizt/km²
Informazio gehigarria
Ordu eremua	UTC+01:00
Matrikula	LO
anguciana.es

Anguciana Espainiako iparraldeko udalerri eta herri bat da, Errioxako ipar-mendebaldean kokatua. Haroko barruti judizialaren mende dago. 2005ean, 349 biztanle zituen.

1093ko eskritura batean aipatzen da urte horretan hil zela Lope jauna, Bizkaiko, Gipuzkoako, Arabako eta Naiarako jauna, eta bere jabetzak bere seme-alabei eman zizkiela. Horien artean dago Tota andrea, Angucianako andrea Errioxan, Lope Gonzalez Arzamendiko jaunarekin ezkondua.

1121ean, Lopitz Harokoa Alvarezek, Lope Íñiguezen alabak, Angucianako andreak, Naiarako Santa María la Real monasterioari eman zion Cihurin zuen herentzia osoa, eta baita «post mortem nostram, casam nostram quae est in Angunciana sicut tenuimos et habuimus in vita nostra» ere. Diego Lopitz I.a Harokoak, Totaren anaiak, sinatu du eskritura. «Regnante rege Aldefonso in Castella, et in Alava, et in Pampilona, et in Aragone, et i Ribacurta» idatzi zen. Alfontso I.a Nafarroakoa da, Alfontso Borrokalaria deitua.

XIV. mendetik aurrera, Salcedotarren jaurerria izan zen, eta Tiron ibaiaren zubitik gertu dagoen Dorre Gotorrean bizi izan ziren. Dorre horretatik, gaur egun, gezileihoren bat eta hegoaldeko sarrera kontserbatzen dira. Jaurerria Henrike III.a Gaztelakoak eman zion Juan Alfonso de Salcedori 1394ko martxoaren 8ko pribilegioagatik, Joan I.a Gaztelako jaunari (bere aita) bere gorpuaren zaintzan egindako zerbitzu asko eta onak aintzat hartuz eta ordainduz. Bestalde, 1397ko otsailaren 12an baimena eman zion leku horretan etxe sendo eta hain betea egiteko, Erregeak berak bere buruarentzat egin zezakeen bezala.

1790. urtean, Errioxako Ekonomiako Errege Elkartearen herri sortzaileetako bat izan zen Anguciana. Elkarte hori XVIII. mendean sortu zen, ilustrazioaren idealen arabera.

1846 eta 1850 artean argitaratutako Pascual Madozen Espainiako eta itsasoz haraindiko haren jabetzetako hiztegian, eta 1846an argitaratutako Angel Casimiro de Govantesen Errioxako hiztegian, Angunciana herria ageri da.

Pascual Madozek 1846 eta 1850 artean argitaratutako Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar liburuan dioenez, Angucianak ehun etxe zituen orduan, herriko jaunarentzako jauregi batekin. Udalerri horretan, bi sexuetako 80-90 haur eta maisu bat joaten ziren eskolara. 50 upeltegi zeuzkan haitz batean eta garbitoki batean. Sektore ekonomiko nagusia gari, garagar, ardo, lekale eta barazkien nekazaritza zen, eta behi-, txerri-, ardi- eta ahuntz-aziendak eta laborantzarako beharrezko mularra zituen. Ardoa egiteko hamabost dolare edo prentsa eta irin-errota ere bazituen. Euskal probintzietara eta Santander eta Burgosko mendietara ardoa esportatzean lortutako diru-sarreren zati bat zuen, baita ehungintzako, koloniazko eta itsasoz haraindiko produktuen inportazioetan lortutakoa ere.6

XVI. mendeko Gaztelako Koroaren populazio-erroldan oker agertzen da Anguiana izenarekin, guztira 61 bizilagunekin, 305 biztanle.

XIX. mendeko zentsuetan, Oreca ageri da. Oreca Herrerako Bernardo Gurasoena izan zen, eta gaur egun Anguciana auzoa da, Tiron ibaiaren ezkerraldean, Cihurirako errepidean.

1840ko Logroñoko probintzia eratzeko erroldak "106 bizilagun, 474 arima" jasotzen ditu.

40ko hamarkadaz geroztik, udalerriak biztanleak galdu zituen, eta 70eko hamarkadako exodoa gehitu behar zaio horri. Baina udalerria izan da, proportzionalki, azken urteotan Errioxan hazkunde demografiko handiena izan duen udalerrietako bat. 112 biztanle irabazi ditu ( % 34), eta hazkunde hori bereziki handia izan zen 2005-2006 aldian (93 biztanle).

2010eko urtarrilaren 1ean 510 biztanle zeuden, 281 gizon eta 229 emakume.

Tokiko ekonomia beti zereal eta mahastien nekazaritzan oinarritu den arren; azken urteotan populazioak gorakada industriala jasan du zurez eta metalez egindako arotzeria txikiekin. Baina, batez ere, ureztaketan eta galdaragintzan diharduten enpresa pare batekin. Azken hori eskualdeko industriarik garrantzitsuenetako bat bihurtu da, langile kopuruari eta teknologiari erreparatuta.

Angucianako alkateak 20.000 €jaso ditu prestazio ekonomiko gisa udalburu gisa egindako lanagatik, dedikazio partzialeko erregimenean (ISPA 2021) .9

Salcedotarren dorre gotorra

Arkitektura militarraren erakusgarri ona, gotiko estiloko dorrea 1397an eraiki zuen Juan Alfonso de Salcedok, Tiron ibaiaren zubiaren ondoan, Gaztelako Enrike III .ak Angucianako jaurerria eman ondoren koroari emandako zerbitzuengatik eta gotorlekua eraikitzeko baimena eman ondoren (garai hartan nahitaezkoa zen).

Harlanduz egina dago. Oinplano angeluzuzena du. Goialdea almenaz eta matakanez errematatuta dago, baina horien bigarren maila duela gutxi gehitutako bat da. Jatorrizko eraikineko gezileiho batzuk kontserbatzen dira. Bere hormetan, duela gutxi ojiba- eta gezileiho-leihate ezberdinak egin dira, hainbat solairutan banatuta egoteaz gain.

1920an Peruko frantziskotarren komunitate bati saldu zioten, eta ikastetxe bat jarri zuten bertan. Ondoren, partikular batek erosi zuen.

Egoera onean dago.

San Martin eliza

Elizaren eraikuntza XVI. mendearen hasieran hasi zen. Lehen ataleko bi kaperak, dorrearen behealdea, portada eta burualdearen eraberritzea, XVII. mendekoak dira. Bigarren ataleko kapera XVIII. mendekoa da. XIX. mendearen gainerakoa, XX. mendeko dorrearen goiko gorputzak izan ezik.

Tirón ibaiaren gaineko zubia

Santa María de Oreca baseliza

Sortzez Garbiaren baseliza edo Esklabotzaren baseliza

Hilerriaren ondoan dago, XVIII. mendekoa. Habearte bakarra du, eta burualde angeluzuzena.

• Manuel Pablo de Salcedo y Ortes de Velasco, Juan Alfonso de Salcedoren ondorengoa eta bere gazteluko hamahirugarren jauna; Gaztelako Errege Ganberakoa izan zen.

• José Salcedo, Manuel Pabloren anaia, Toledoko Errege Berrien kapilau nagusia izan zen XVIII. mendean.

• Julián Cantera Orive, Errioxako historialaria eta La batalla de Clavijo lanaren egilea; 1972an hil zen.

• Apirilak 29: San Petri Veronakoa martiria. Sortzez Garbiaren ermitarako prozesioa Sortzez Garbiaren Ama Birjinarekin. Ontzitxoa, zurrakapotea eta gazta banatzen dira.

• Abuztuak 24: San Bartolome eta eskerroneko ekintza.

Artikulu hau Errioxako geografiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.