Botere betearazle

Botere betearazlea gobernuari dagokion boterea da. Boterean gobernuburua eta presidenteak, gobernuburuordeak eta ministroak parte hartzen dute. Funtzio nagusiak estatuak politika zuzentzea eta legeak betetzen direla bermatzea ditu.

Komunitate politiko baten gobernua formalki bideratu behar duten erakundeez osatua dago botere betearazlea, hau da, botere betearazlearen erakundeek berek neurri handiagoan edo txikiagoan hartutako erabaki lotesleak aplikatzen dituena da botere betearazlea. Botere betearazlearen egiturak, egitekoek eta izaerak aldaketa handia bizi izan dute denboraren joanean. Egiturari dagokionez, gaurko egunean, gobernuburua zuzenean edo zeharka hautatzen den arabera, sistema presidentzialista (Estatu Batuetan eta, neurri apalagoan, Frantzian) eta kabinete-sistema (Britainia Handian eta Europako herrialde gehienetan) dira bi forma nagusiak; horrenbestez, aldatu egin da botere betearazlearen jatorri tradizionala, izan ere, oinordetza eskubidea, kooptazioa eta indarraren erabilera baliatzen ziren botere betearazlea osatzeko. Egungo botere betearazleen egitekoei dagokienez, funtziook sendotu egin dira gaurko egunean, eta horien artean aipagarri dira ordezkaritza eta integrazio izaerako funtzioak, aitzindaritza, lege erabakien eta gauzatze erabakien hartzea, eta erabaki eta gauzatze organo menpekoen gaineko, hots, Administrazioaren gaineko kontrol eta ikuskaritza lanak. Azkenik, botere bete arazlearen izaerari dagokionez, arauturiko prozedurak onartuta erantzukizun politiko eta funtzionala instituzionalizaturik, gaurko egunean botere betearazlea da botererik garrantzitsuena eta nagusia Estatuko botereen eskema klasikoan, Legebiltzarreko botere legegilearen eta botere judizialaren kaltetan.

Botere betearazlearen egitura

Tipologiak

Gobernuburua hautatzeko prozedura da botere betearazlearen egitura zehazteko lehen irizpidea. Horren arabera, bi sistema bereizten dira, batetik sistema presidentzialista, Estatu Batuetan, Frantzian, Latinoamerikan eta Afrikako herrialde frantses-eledunetan ezarria, eta, bestetik, kabinete-sistema, jatorriz Ingalaterrakoa, Europako ia herrialde guztiek bere egin dutena, ingelesez mintzo ziren herrialde guztietan eta garai bateko kolonia askotan ezarria, baita herrialde totalitario askotan ere, batez ere Sobietar Batasun ohian eta ekialdeko Europako herrialdeetan. Sistema presidentzialista batean herriak hautatzen du presidentea, eta honek botere betearazlearen kargu gorena beteko du epe jakin batean, legebiltzarraren aurrean erantzukizunik ez duela. Aitzitik, kabinete sistema batean lehen ministroa eta bere kabinetea dira botere legegilearen aurrean erantzukizuna dutenak, izan ere, botere legegileak botazio baten bidez ematen die formalki botere betearazlea eta, aldi berean, aurkako botazio baten bidez, edozein unetan egotzi ditzake beren karguetatik.

Botere betearazlearen egiazko botere motaren arabera, betearazle «sendoak» eta «ahulak» bereizteko aukera ematen duen bigarren tipologia bat aurkezten zaigu.

1. Botere betearazle jakin bat sendoa izango da boterean halako egonkortasunez jarduten duenean eta erabakiak hartzeko eta betearazteko gaitasuna duenean. Halaxe gertatzen da betearazleak alderdiaren laguntza eraginkorra duenean edo konstituzioaren xedapen bereziek betearazlearen egonkortasuna eta independentzia bermatzen dutenean.

1. Botere betearazleak ahulak dira alderdi asko daudenean edo barne-diziplinarik ez dagoenean, izan ere, faktore horiek oztopo dira betearazlea ganbaretan gehiengo diziplinatu batean berma dadin; egoera hau sarri gertatzen da alderdi askotariko kabinete-sistemetan, halakoetan zailak izaten baitira gobernu koalizioak. Honenbestez, alderdi askok edo alderdi ahulek osaturiko botere betearazleak ahulak izan ohi dira, eta botere betearazle sendoak alderdi bitasunean edo diziplina handiko alderdien sisteman oinarritu ohi dira.

Bestalde, erabakiak hartzeko prozesuaren arabera, botere betearazlea kolore-bakarra edo askotarikoa izan daiteke, pertsonala edo kolegiatua, askea edo mugatua. Botere betearazlea muturreko egoera bien arteko segida batean kokatu ohi da, izan ere, nola erregimen autokratikoek berezko duten betearazle «kolore-bakarra-pertsonalaskea» hala idealismo demokratikoak berezko duen gobernu «askotarikoa-kolegiatu-mugatua» ez dira demokrazia liberalen praktikan gauzatzen. Gure garaiko sistema politiko guztietako botere betearazleek aurkezten dute sei kategoria horietatik adierazleren bat.

Tipologiak tipologia, esan beharra dago botere betearazlearen egituran eta funtzionamenduan homogeneizazio bat bilatzen duten joera batzuk nabari direla herrialde guztietan, Estatuaren botere sistemaren baitan betearazleak dituen funtzioak eta izaera nagusia sendotzeko xedean.

• Hasteko, nola sistema presidentzialistetan hala kabinete sistemetan, hautaketa eta alderdia dira botere betearazlearen berme nagusiak. Horrenbestez, kabinete-sistema batean gehiengoa duen alderdiaren burua bihurtzen da lehen ministro eta, diziplina handiko alderdiaren laguntza izanez gero, nekez egotziko dute kargutik; hortaz, lehen ministroak legegilearen aurrean teknikoki erantzukizun osoa duen arren, sistema presidentzialista bateko botere betearazlearen buruak duen immunitate bera du praktikan.

• Gisa berean, gehiengoan oinarrituriko hauteskunde-sistemaren hedadura zabala eta herrialde demokratiko guztietako konstituzioetan eta legeetan egiten ari diren aldaketak, botere legegilearen gainetik botere betearazlearen nagusitasuna sendotzeko bideratzen dira. Kasurik deigarriena botere betearazlearen eta botere legegilearen arteko harremanen zehaztapen berria da, izan ere, gobernuaren aldeko ekintzetara mugatzen dira Legebiltzarraren egitekoak, aurrerago ikusiko dugun bezala.

• Bukatzeko, Estatuaren Administrazioa deituriko organoen barne-funtzionamendua gero eta estuago kontrolatzen eta ikuskatzen du botere betearazleak, oso modu bertsuan herrialde demokratiko orotan.

Botere betearazlearen eta legebiltzarraren arteko harremana

Bi dira botere betearazlearen eta botere legegilearen arteko harremanaren lotuneak: legeen aldarrikapenaren gaia bata eta gobernuaren ekintzaren gaineko kontrolaren gaia, bestea. Kasu bietan eta egungo harreman motaren arabera, nabaria da botere betearazlearen aldeko desoreka.

Legeen aldarrikapenari dagokionez, lege orokorrak prestatzeko egitekoa, legebiltzarraren ardura dena, mugatuta dago bi bidetatik; batetik, legebiltzarra dagoeneko ez da legeak aldarrikatzeko eskuduntza duen organo politiko bakarra, Gobernuak lege dekretuak, askok eta askotan legebiltzarrak berak aldarrikaturiko lege arrunten balio bera dutenak, aldarrikatzeko ahalmena baitu; bestetik, botere legegileak onartutako lege orokorren arautegi zehatza garatzeko ahalmena du botere betearazleak eta, horrenbestez, botere handiagoa erdiesten du, izan ere, arautegien eta xehetasun arauen bidez legeak garatzeko fase honetan, ondorengo erabaki politikoetan zuzeneko eragina baitu, zehazten da botere legegilearen sendotasuna. Azken batean, herrialde gehientsuenetan, berez Gobernuak osatzen du oinarrizko gorputz legegilea, erraz gainditzen baitu Legebiltzarrak aldarrikaturiko lege kopurua.

Bi baldintza historikok ahalbideratu dute legeak egiteko ahalmenaren esku aldatzea.

1. Batetik, Gobernuak arauak zehazteko ahalmena izateak legezkotasun zentzuzkoaren eta juridikoaren arrazoiari, tresna eta teknika arloetan eraginkortasuna erdiesteari, erantzuten dio. Legebiltzarreko tramitea zaharkitua geratu da unean uneko egoerara egokitzeko legeak (arau orokorren zehaztapen juridikoa) aldarrikatzeko orduan, eta, horrenbestez, gobernuaren esku geratzen da arauak aldarrikatzeko egitekoa.

1. Bestetik, legegintza Gobernuaren esku egoteak zentzuzko politika bati erantzuten dio. Legebiltzarraren aurrean, talde desberdinen arteko muturreko adostasun faltak (legeen balioa eta izaera zalantzan jartzera irits daitezkeen muturreko adostasun faltak) aurkezten diren organoaren aurrean, behar-beharrezkoa da legeak adostasun politiko falta hauek aurkezteko aukerarik ematen ez duen organo batez hornitzea.

Hortaz, gobernua bihurtzen da arauak garatzeko «betearazle», Legebiltzarrean guztiz ezinezkoa litzatekeena; ondorioz, lege orokorrak egitera, hau da, geroago organo betearazleak garatuko dituen legeak egitera, mugatzen da Legebiltzarra.Gobernuaren ekintzaren gaineko kontrolari dagokionez, horretarako dauden mekanismoek (besteak beste, konfiantza galdea; zentsura mozioa; galderak, interpelazioak eta kontrol bilkurak; ikerketa batzordeak) ahalmen txikia dute organo betearazlearen jardueretara hurbiltzeko eta, kasurik hoberenean, botere betearazlea iritzi publikoaren aurrean higatzeko erabili ohi dira batez ere.

Hala eta guztiz ere, botere betearazlearen eta botere legegilearen arteko harremanetan izan den aldaketarik handiena, legebiltzarrak Administrazioaren erabakietan sarrera izateko modurik ez izatean datza, izan ere, eraginkortasun teknikoa eta arrazionaltasun administratiboa erdiestearren Gobernuarekiko loturarik gabe aurkezten da Administrazioaren funtzioa. Antolamenduaren ikuspuntutik, hainbat zirkulu zentrokideren inguruan osatzen da botere betearazlea; zirkulu hauek nahiko malgutasunez eta autonomiaz horniturik daude politikoki betearazlearen kargu gorenen menpe egon daitezen, eta ez Legebiltzarraren kanpotiko ikuskatze lanen menpe.

Honenbestez, gobernuburua inguratzen duten zirkulu zentrokideetako lehena, gobernuburuaren aholkulari pertsonalez eta koordinazio agenteez osaturiko zirkulu hurbila da; bigarrena koordinazio jakinetarako organismoez osaturik dago, eta hauen egitekoak gainditu egiten dute sailaren edo ministerioaren funtzioa (ekonomiaren plangintza, nazioaren segurtasuna, energia atomikoa, espazio programak, administrazioaren antolamendu berria eta abar); politikaren jarraibideaz eta funtzioaren aldetik ondo zehazturik dauden gobernuaren jardueren administrazioaz (kanpo arazoak, merkataritza, lana, defentsa eta abar) arduratzen diren ministroen kabineteak osatua da hirugarren zirkulua; eta laugarrena gero eta gehiago diren erakunde independenteez edo ia independenteez osatuta dago, eta hauek arauak emateko edo ikuskatzeko ardurak dituzte, batzuek zerbitzu publikoak erabili edo kontrolatzen dituztela (telebista, erakunde eta organismo autonomoak bezalako erakunde publikoak, gizarte segurantzaren institutua eta abar). Zirkulu hauek guztiak, Estatuaren Administrazioaren aurrean botere betearazlearen ekintzak fronte guztietatik babesten dituztenak (aholkularitza, erabakien hartzea, kontrol politikoa eta abar), legebiltzarraren kontrol lanetatik aske geratu ohi diren funtzioak dira.

Botere betearazlearen funtzioak

Sistema politikoak batez ere interesak eta aukerak erabaki bihurtzeko mekanismotzat hartzen diren neurrian, gaurko egunean botere betearazlea da funtzio publikoen jardule eta erantzule nagusia. Botere betearazlearen lehen funtzioa ekoiztearena da, hiritarren eguneroko bizitzan zuzeneko eragina duten legeak eta erabakiak hartzearena.

Bestalde, gizarte eta presio-talde nagusiak bateratu eta ordezkatzen ere egiten duenez, badu, halaber, integrazio izaerako egiteko bat. Gisa berean, erabaki politikoen organo zentrala denez, badu hirugarren funtzio funtsezko bat, hots, botere betearazlearen ekintzak aztertu, aholkatu eta burura eramaten dituen Administrazioaren erakunde guztiak ikuskatzearena eta kontrolatzearena.

Bestalde, hori guzti hori ez litzateke posible gobernuak laugarren eta azken funtzio bat beteko ez balu, gizartearen aurreko aitzindaritzarena alegia; izan ere, funtzio hori ezinbestekoa da sistema politiko modernoen funtzionamenduari begira.

Erabakiak hartzea

Teoria politikoak ekintza legegileak eta ekintza betearazleak bereizten ditu tradizioz, baina bereizketa formal hau dagoeneko ez da egokia.

• Lehenik, arestian adierazi bezala, botere betearazleak burura eraman ditzake normalean botere legegileari esleituriko funtzioak.

• Bigarrenik, eskura dauzka botere independente batzuk, esate baterako, kanpo politikan eta defentsan.

• Hirugarrenik, legeak egiteko ahalmena eskuz aldatuta, menpekoak izanik ere, botere legegile handiak eman zaizkio betearazleari.

• Bukatzeko, botere legegileak aldarrikatzen dituen legeak betearazleak itxuraturiko, prestaturiko eta proposaturiko legeak dira eta, horrenbestez, ekimenaren eskubideaz jabetzen da betearazlea.

Prozesu legegileak gero eta alde bakarrekoa izateko joera du.

Legeak aldarrikatzearekin batera, betearazleak sustatu, erabaki eta jardun egin behar du. Horretarako, aldez aurretik ondo hausnartu behar ditu bere ekintzak eta modu egoki batez prozesatu behar du eskura duen informazio kopuru mugagabea.

Ondorioz, azkar egin du gora informazio, ikerketa, koordinazio eta kontsultarako erakundeen kopuruak, batez ere betearazlea sailetan eta ministerioetan banatzeko usadiozko antolamenduan lekurik ez duten gobernu-ekintza berrien kasuan: ekonomiaren plangintza eta ikuskaritza, aurrekontuaren politika prestatzeko koordinazioa, funtzio berriei aurre egiteko egokiak diren egitura berrien sorrerarako berrikuntza administratiboak bideratzea, eta nazioaren segurtasunaren esparruko arazoen azterketa gobernuaren ikuspuntu desberdinetatik.

Horrenbestez, erakunde eta kargu publikoen estratu berri batzuk garatu dira, eta horietara bildu behar dira presidentearen edo lehen ministroaren kabineteak deituak.

Joera unibertsala da, baina bereziki agerikoa da gizarte garatuetan, alegia, industrializazioak arau formal gehiago behar duen gizarteetan. Nazioarteko gatazkek, beren aldetik, agerian utzi dute behin-behineko ekintza premiazkoak koordinatzeko eta prestatzeko beharra. Gisa berean, agerian geratzen da erabakiak hartu baino lehen hausnarketa bermatzeko prozedura berrien garapenaren aldeko joera unibertsal korrelatiboa. Gainera, erabakiak hartzea eskatzen duten gaien kopuru handiak eta informazio eta ezagutza zehatzak edukitzeko beharrak, ezinbesteko egiten du erabakiak hartu baino lehen hausnarketa eta kontsulta prozesuak abiaraztea. Hala eta guztiz ere, hausnarketa eta kontsulta prozedurez gaindi, alderdi pertsonalean ere oinarritzen dira botere betearazlearen agintariak.

Hau da, botere betearazlearen agintaritzaren oinarriak abian jartzen dira arauzko prozeduren arabera jarduteko gaitasunak erabaki jakin bat hartzen duen politikoaren sostengu karismatikoa jasotzen duen unean. Azken batean, gobernu bati eginiko egiazko eskaera zentzuzkoa eta pertsonala da, erabakiak hartzea, legezkotasunarekin ez ezik, sistema politikoaren zilegitasunarekin ere estu loturik dagoen ezaugarri oinarrizkoa baita.

Integrazioa eta ordezkaritza

Botere betearazlearen ordezkaritza eta integrazio-funtzioak izaera bikoitza du, alegia, praktikoa eta zeremoniala. Betearazlea identifikatu egiten da komunitate politikoarekin, eta bera ordezkatzen du lurraldean eta atzerrian. Komunitateko kideen eta estatuaren artean lotura eraginkor batzuk ezartzen ditu. Sistema politiko batzuetan arduradun politikoa ez den irudi baten esku dago egiteko sinbolikoa eta ordezkaritza lana, erregearen edo errepublikako presidentearen esku alegia. Beste kasu batzuetan, batez ere sistema presidentzialistetan, pertsona bakar baten eta kargu bakar baten esku geratzen dira nola egiazko funtzioak hala ordezkaritza lanak. Jakina, integraziorako funtzio eraginkorrak dira komunitatea eta zeremonia burua elkartzen duten egiazko loturen egonkortasuna baldintzatzen dutenak. Funtzio integratzailetzat ulertzen ditugu interesen eta aukeren ordezkaritza eta horien araberako erabakiak hartzea. Hauxe da, azken batean, arrakastaren azken froga: betearazlea alderdiarekin lotzen du eta legegilea herriarekin. Funtzio integratzaile hau garatu ahal izateko, betearazleak bere egin behar ditu aitzindaritza politikoa, erabakien hartzea eta erabakiak betearaztea.

Administrazioaren gaineko ikuskaritza eta kontrola

Hausnarketaren (gorputz legegilea) eta legeak betearaztearren (botere betearazlea) arteko bereizketa klasikoari ezin euts dakiokeen arren, egia ere bada botere betearazlea hitzez hitz betearazteko tresna izaten jarraitzen duena. Ikuskatu eta kontrolatu egiten ditu menpeko erakundeak oro.

Hala eta guztiz ere, zehatz adierazteko, burokraziaren esferaren baitara biltzen da betearazlea. Betearazlearen erabakiak orokorrak dira eta hedadura globala dute: administrazio publikoen eta menpeko hainbat erakunderen esku dago erabaki horiek xehe-xehe betearaztea. Halaz ere, botere betearazlea da gobernuaren makina antolatzeko eta berriro ere antolatzeko arduradun nagusia. Ministerioak eta beste erakundeak sortu eta antolatu ditzake, funtzionario publikoak sustatzeko eta funtzionario horiez hornitzeko arauak ezar ditzake, eta menpeko erabakiak hartzeko prozedurak zehazta ditzake. Gisa honetan, exekuzio bidegabe baten kasuan, betearazleari eskatu behar zaizkio azken erantzukizunak; baina, argi dago, gero eta argiago, erabaki burokratikoak hartzeko prozedurak zehazteko orduan botere betearazleak ez duela bere gain hartzen erabaki horien betetze edo ez betetzearen aurreko zuzeneko erantzukizuna.

Izan ere, lana banatu egin da betearazlearen eta burokraziaren artean, bere osotasunean hartua, egitekoen eta funtzioen ebaluazioetan eta ardura irizpideetan isla garbia duena.

Aitzindaritza

Aitzindaritza da botere betearazlearen nukleoa eta, halaz ere, ez da beti ondo ulertzen fenomeno hau. Bestelakoa da sistematik sistemara eta alditik aldira. Lider batek gai izan behar du antolatzeko, hausnartzeko, erabakiak hartzeko eta erabaki horiek burura eramateko, baina, aldi berean, konfiantza, estimua eta sostengua erdietsi behar ditu. Karisma da, leialtasun berezia edo herri lilura eragiten duen aitzindariaren ezaugarri pertsonal xarmagarria, aitzindaritzaren osagai ezinbestekoa. Liderraren alderdi hau estu loturik dago jarrera jakin bat hartzeko gaitasunarekin edo iritzi bat zalantzarik gabe adierazteko gaitasunarekin.

John Stuart Mill jaunak zioen bezala, «botere betearazlearen parte handi bat borondatean datza. Iritzi bat duen pertsona bakar batek soilik interesak dituzten 95 lagunen adinako gizarte boterea ordezkatzen du».

Ezaugarri zentzudunak eta karismatikoak nahasten baditugu, honako hauek bete behar ditu aitzindaritzak:

• ziurtatu egin behar du komunitatearekiko ordezkaritza eta identifikazioa;
• aurreikusi egin behar ditu arazo arruntak eta iradoki egin behar ditu soluzio politikoak;
• lortu egin behar du, betearazlearen esparruan, funtzionario leialez talde sendo bat, eta
• erdietsi egin behar du herritarren sostengua.

Horrenbestez, errealitatea aldatzeko ekintza jakin eta garrantzitsu batzuk burutu behar ditu botere betearazleak. Eskakizun eta aukera berriei sarrera egitean edo soluzioak proposatzerakoan botere betearazleak bere laguntza sareak antola ditzake, eta indar politikoen egitura jakin baten baitan jarduten duen arren, beste egitura bat eman eta erreferentziazko talde berriak sor ditzake sostengua erdiestearren.

Botere betearazlearen mugak eta ardurak

Botere betearazlearen hazkundeak eta ekimen politikoaren eta erabakiak hartzearen garrantzi gero eta handiagoak, batetik egungo mugei buruzko eztabaida sakona eskatzen dute eta, bestetik, botere betearazlearen ardura instituzionalizatzeko moduari buruzkoa. Botere betearazleari jartzen zaizkion mugak nahiko eskasak direna da ondorio nagusia.

Esan beharra dago, lehenik, egon badaudela prozedura, konstituzio eta lege izaerako muga batzuk, botere betearazlearen inguruak mugatzen dituztenak eta, erantzukizunari begira, eskuarki sistema demokratiko orotan oinarri bat ezartzen dutenak. Dagoeneko adierazi dugu kabineteak gorputz legegilearen aurrean, hau da, legebiltzarrek onartutako lege orokorrek merezi duten begirunearen aurrean, duen erantzukizuna. Sistema presidentzialistetan, betearazlearen buruak ganbararen aurrean zuzeneko erantzukizunik ez duen sistemetan alegia (esate baterako, Estatu Batuetan eta, neurri apalagoan, Frantzian), muga dira botereen banaketa, ikuskaritza judiziala, legebiltzarreko botazioak eta, gune batzuetan, legeak betearazteko eskubideen jardueran ganbaretako batek edo besteak zuzeneko lotura izatea. Gobernuak, neurri batean, mugatuta dauzka bere ekintzak legeen baitan. Gainera, eta hau datu garrantzitsua da, ezin du Estatuaren dirua bere nahien arabera erabili: Estatuaren Aurrekontuen Lege Orokorra da arauzko tresna funtsezko bat, herrialde demokratiko orotan legebiltzarraren esku egon ohi dena.

Estatuaren Administrazioaren aurrean duen neurri bateko eragina da botere betearazlearen bigarren muga. Ildo honetatik, elkarren kontra dauden bi joera hautematen dira herrialde gehienetan: batetik, gobernuaren jardueraren eta Administrazioarenaren arteko bereizketaren fenomeno gero eta nabariagoa; bestetik, Estatuaren administrazioaren baitan bideragarria den eta desiragarria den burokratizazio mailari buruzko eztabaida.

Oro har, Administrazioa, hau da, Estatuaren aparatu burokratikoa, legebiltzarraren kontrolpetik eta, zenbaitetan, botere judizialaren kontrolpetik aske samar geratu ohi da. Estatuaren Administrazioaren autonomia hau botere betearazlearen jardueraren ikusmolde teknizista eta funtzionalaren ondorioa da, izan ere, administrazioak formazko eta arauzko aginduen arabera jardun behar baitu. Hau da, joera honen arabera, estatuaren administrazioa edozein ideologiari bizkar ematen dioten eta kontzepzio arrazionalista garbia duten kideez osatuta egongo da, eta estatuaren ekintza handiak sustatuko ditu legebiltzarrera biltzen diren ideologietatik aske. Hala eta guztiz ere, joera hau guztiz kontrakarrean dago gobernutik beretik Administrazioaren burokrazia haren interes betearazlearen arabera erabiltzeko joeraren aurrean izan ere, Estatuaren egitura administratiboko kargu publikoen politizazio maila mailarik gorenera eramateko ahaleginak egiten ditu bere programa politikoa gauzatu ahal izateko.

Hortaz, estatuaren administrazioa eta burokrazia proiektu politiko jakin baten zerbitzura erabiltzeko gaitasunak zehazten du botere betearazlearen muga.

Azken batean, eta hauxe da botere betearazlearen hirugarren muga, «erantzukizun politikoa» zertan den definitzeko orduan datza gobernuaren eragin maila zehazteko zailtasuna. Botere berearazlearen buruzagitza gorena betetzen duen aitzindariaren gaineko kontrol «politikoak» ahaleginak egiten ditu bere egitekoekin komunitate baten itxaropenak eta nahiak neurri bateraino islatuko dituzten helburuen eta xede politikoen sintesia lortzeko. Helburu politikoen planteamenduetan urrutiegira jotzeak jarraitzaileengandik bereiztea dakar, eta pasibo geratzeak berriz sostengua agertu dezaketenen interesak eta nahiak zapuztea. Eraginkorra izateko eta, aldi berean, onespena eta sostengua jasotzeko, botere betearazleak adostu egin behar ditu bere ekintzak sisteman nagusi diren interes eta nahiekin.

Arestian adierazi bezala, oso zabalak izan daitezke ekimenaren eta ekintza askatasunaren mugak: horiek aurkitzea da, hain zuzen ere, aitzindaritzaren egiteko bat.

Baina erdiesten ez badu, edo kalkulu errakuntza bat egiten badu, besteen gaitzespena edo arbuioa jaso dezake. Honek guzti honek esan nahi du aitzindaritza politikoaren esparrua, botere berearazlearen jardunean, ekiteko bide malgua eta zabala eskaintzen duen esparrua dela, kontrolatzen zaila dena eta, horrexegatik hain zuzen ere, muga eraginkorra ezartzeko modurik hoberena eta, zenbaitetan baita bakarra ere, hauteskundeak egitea dela gobernuan aitzindariak txandaka ari daitezen.

Oinarrizko bi elementutan aurkitzen dugu botere betearazlearen erantzukizun politikoaren mamia, eta elementu horietan herrialde bateko programa eta aukera ideologikoak egiazta daitezke: alderdi sistema eta aldizkako hauteskundeak dira elementu horiek. Alderdia, aldi berean, aitzindariak boterera heltzeko eta bere politika garatzeko eskura duen tresna bat da eta, gainera, aitzindaria bera kontrolatzen duen aparatua da, alderdiaren laguntzarik gabe aitzindariak ezingo lukeelako urratsik egin.

Alderdiaren laguntza edo onespena duen artean, botere betearazlea, teorian, ahalguztiduna da sistema politiko orotan, prozeduretan halako mugak dituen arren. Alderdiaren babesa galtzeak boterea galtzea dakar. Izan ere, betearazlearen burua alderdiaren burua eta gatibua da aldi berean. Alderdiaren kontrola gainditzeko modu bakarra herrira jotzea da, baina egoera hau ez da demokrazia modernoetan gertatzen, oso garestia delako eta iritzi publikoan errezeloak eragiten dituelako.

Hauteskundeetarako deiak zehazten du erantzukizun politikoaren bigarren moldea.

Gizarte demokratikoetan, oinarrizko askatasunak errespetatzen diren gizarteetan, hauteskundeak dira tresnarik eraginkorrenak kontrolatzeko eta, azken batean, betearazleari erantzukizunak eskatzeko; izan ere, hautesleek politika jakin bat onartzeko edo gaitzesteko aukera dute, eta lehian ageri diren aitzindarien eta alderdien artean beren hautua egiteko aukera dute. Aitzitik, sistema totalitarioetan betearazleak alderdiaren aurrean baino ez du erantzun behar.

Demokrazietan botere betearazleak azken batean hiritarren borondate baketsuari erantzuten dio, eta modu horretan, saihestu egiten dira herri bortizkeria, talde matxinada edo kolpe militarrak.

Joerak eta perspektibak

Izugarri hazi da botere betearazlearen esku uzten diren erabakiak hartzeko prozesuen kopurua. Betearazlearen egitekoak burura eraman ahal izateko erabateko oreka egon behar du aitzindaritzaren eta ezagutza tekniko, informazio eta ebaluazio, espezializazio eta koordinazioaren artean.

Egitura politikoak behar bezala egokitu behar dira inguruaren eskaera berrietara.

Urteen joanean, batez ere Lehen Mundu Gerraz geroztik, besteak beste ezaugarri hauek izan ditu betearazlearen egokitze prozesuak: funtzioak beste batzuen esku uztea, despolitizazioa eta organo administratibo berrien antolamendua.

Funtzioak beste batzuen esku uzteak esan nahi du erabakiak hartzeko ahalmena menpeko erakunde edo instituzioen esku uzten dela. Ahalegin guztiak egin dira botere betearazlea arintzeko, eta menpeko gorputz eta erakundeei baimen bereziak eman zaizkie erabakiak eurek har ditzaten.

Arazo jakin batzuk eztabaida politikoaren edo betearazlearen jardueraren esparrutik kanpora uzteko prozesuari esaten zaio despolitizazio.

Negoziazio kolektiboa, aldez aurretik adostutako bizitza kostuaren indizearen araberako soldaten zehaztapena, nazionalizaturiko industriei begira antolaturiko korporazio publikoen ezarpena eta batzorde arauemaileak horiek dira prozesu honetan ematen diren praktika arruntenak.

Bukatzeko, jarduera berriak kontrolatzeko arazoari aurre egitearren, ezinbestean sortu behar izan dira kargu eta erakunde berriak, eta hauek presidentearen edo lehen ministroaren agindupean egoten dira.

Funtzio berrien ugaltzeak eta funtzio horiek betetzeko antolatutako egitura administratibo berrien hazkundeak zeharo aurrez aurrekoak diren bi joera ekarri dute berekin batera: kontzentrazioa eta barreiadura.

Kontzentrazioa inperatibo politikoa eta konstituzionala da. Izaera kolegiatuko botere betearazleetan ere erabakiak pertsona bakar batek hartzen ditu gero eta gehiago.

Botereen ugaltzeak, erakundeen ugaltzeak eta betearazlearen baitara pilatzen diren egitekoen banaketa gero eta handiagoak, soilik hein batean azaltzen dute prozesu hau, eta prozesua sendotu egiten da, neurri handi batean, babesa eta estrategia kontuan hartzen badira. Forma instituzionalizatu batzuek, Segurtasunerako Nazio Kontseiluaren batzorde iraunkorrak esaterako, seguru asko oso kide gutxiz osaturiko batzorde mugatuen sorrera eragingo dute. Gobernu krisiak eta krisi horiei aurre egiteko sorturiko egitura malguak, botere betearazlearen erabakiak hartzeko prozesuko alderdi iraunkor bihurtu dira dagoeneko.

Baina, aldi berean, erabakia zenbat eta garrantzitsuagoa izan, orduan eta aleatorioagoa da, erabakia hausnarketa eta kontsulta prozesu konplexu baten baitan hartzen baita eta prozesu konplexu horretan egiteko oso espezializatuak dituzten erakundeek eta pertsonek parte hartzen baitute.

Hau da, erabakia oso kontzentratuta edo soilik pertsonala dela ematen duen arren, gero eta barreiatuago eta burokratizatuago ageri da. Botere betearazlearen baitan, era informal batez instituzionalizatu da botereen banaketa jakin bat, hierarkia handieneko kideen jarduteko eta erabakiak hartzeko gaitasunari mugak jartzearren. Aitzindari nagusia beti dago elkarrengandik urruntzen diren ikuspuntuen, kontrajartzen diren informazioen eta, arazoa edozein dela ere, bat ez datozen ebaluazioen aurrean. Eta erabakiak gero eta gehiago errutinazko eta burokratiko bihurtzen direnez, botere betearazlea, baita mailarik gorenetan ere, ad hoc konpromiso batzuetara mugatuta geratzen da, eta mugi ezinik gera liteke. Erabakiak hartzeko kontzentrazioaren eta ohiturak eragindako barreiadura eta inpertsonaltasunaren arteko liskar honek irtenbide bat eskatzen du botere betearazleak aitzindaritza era eraginkor batez garatu ahal izan dezan.

Erreferentziak

Kanpo estekak