Josef

Josef

judaismoko, islameko profeta


Vizier (en) Itzuli

Bizitza
JaiotzaHarran, K.a. 1562
Herrialdeabaliorik ez
BizilekuaHebron valley (en) Itzuli
Antzinako Egipto
Judea
Talde etnikoaIsraelita
HeriotzaAntzinako Egipto, K.a. 1452 (109/110 urte)
Hobiratze lekuaJoseph's Tomb (en) Itzuli
Patriarken haitzuloa
Familia
AitaJakob
AmaRakel
Ezkontidea(k)Asenath ( Zulaikha ) (en) Itzuli
Seme-alabak
Anai-arrebak
Hezkuntza
HizkuntzakCanaanite (en) Itzuli
Jarduerak
Jarduerakdream interpreter (en) Itzuli eta Funtzionarioa
Santutegia
Irailaren 4
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioabaliorik ez

Josef (hebreeraz: יוֹסֵף‎, lit.: «hark gehituko du»[1]; hebreera estandarrez: Yōsef, tiberieraz: Yōsēp̄ edo יְהוֹסֵף[2][3], lit. «Jaunak gehituko du»; hebreera estandarrez: Yəhōsef; tiberieraz: Yо̆hōsēp̄[4]; arabieraz: يوسف‎, Yūsuf; antzinako grezieraz: Ἰωσήφ, Iōsēph) Bibliako «Hasiera» liburuko pertsonaia garrantzitsua da. Jakoben eta Rakelen bi semeetatik lehena izan zen (Jakoben hamabigarren ondorengoa eta hamaikagarren semea). Bere istorioak Israelek Egipton izandako egonaldiaren azalpen gisa kontatzen da. Jakob patriarkaren seme kuttuna da, eta bere anaia jeloskorrek esklabotzat saltzen dute Egipton, non, azkenean, espetxeratua izango den. faraoiaren ametsak zuzen interpretatu ondoren, ordea, Egiptoko bigarren aginte-buru izatera igoko da, eta, gosete batean, Egipto salbatzen du. Jakoben familiak Egiptora bidaiatzen du gosetetik ihes egiteko, eta, haren bidez, Goshen eremutan finkatzeko baimena ematen zaie (Niloko deltaren ekialdeko aldea).

Istorioaren konposizioa K.a. VII. mendearen eta K.a. V. mendearen hirugarren laurdenaren arteko aldiari dagokio, hau da, jakintsuek «Genesiaren liburua» datatzen duten garaia, gutxi gora behera[5]. Tradizio errabinikoan, «Mashiach ben Yosef» izeneko bigarren Mesias baten arbasotzat hartzen da, Mashiach ben David-ekin batera gaizkiaren indarren aurka gerra egingo duena eta Jainkoaren eta Israelen etsaien aurka borrokan hilko dena[6].

Etimologia

Bibliak bi azalpen eskaintzen ditu Yōsēf izenari buruz: Lehenik eta behin, «āsaf (hebreeraz: אָסַף)»/sp/ errotik, «kendu» hitzarekin alderatzen da: «Eta haurdun gelditu, eta seme bat izan zuen; eta esan zuen: Jainkoak kendu dit nire laidoa» («Genesis 30:23»)[7]; Orduan, Yōsēf/ysp/ antzeko erroarekin identifikatzen da, «gehitu» esan nahi duena (hebreeraz: יֹסֵף): «Eta Josef izena eman zion, eta esan zuen: Jaunak beste seme bat gehitu dit». («Genesis 30:24»)[8][9].

Jaiotza eta gaztaroa

Diego Velázquez, Josefen tunika, 1630. Eskorial monasterioa, Madril.

Josef, Jakobek izandako hamabi semeetatik, hamaikagarrena izan zen, eta bere ama Rakel izan zen. Bibliako testuak dio Jakobek gehien maite zuen emaztea zela. Horregatik, Jakobek, Israel ere deituak, beste semeak baino gehiago maite zuen Josef, eta horrek anaien inbidia eragin zuen. Josefek, berriz, anaien gainetik jasorik agertzen ziren ametsak zituen, eta etorkizuneko gertaerak aurresaten zituen. Gustukoena zuen, eta Jakobek, hirugarren patriarka hebrearrak, bere ondorengoa izatea nahi zuen, beraz, bereizi, eta koloretako tunika bat egin zion, eta horrek are gehiago haserretu zituen bere anaiek, eta, orduan, mendeku hartzeko aukera bilatu zuten. Behin, anaiek beren dendetatik urrun zegoen leku batera eraman zituzten animaliak bazkatzera.

Denbora igaro eta ez zirela itzultzen ikusita, Jakobek Josef bidali zuen haien bila eta ondo zeudela egiaztatzera. Haren anaiek, Josef zetorrela urrunetik ikusita, hiltzeko asmoa izan zuten. Ruben, nagusia, ez zela ideia ona konbentzitzen saiatu zen, baina, Josef iritsi zenean, hutsik zegoen ur putzu batera bota zuten hura, eta gordeta eduki zuten harekin zer egin erabaki arte. Hurrengo egunean, Egiptorako merkatari-karabana bat igaro zen leku hartatik, eta Josefen anaiek esklabo gisa saldu zieten. Jakobengana itzultzean, gezurra esan zioten patriarkari: Josefen tunika besterik ez zutela aurkitu, zeina, arkume-odolean sartuta, otso batek erasotu zuela sinestarazi zioten. Jakobek, atsekabetuta, negar egin zuen bere seme maitearen heriotzagatik. Horrela abiatu zen Josef Kanaandik Egiptora iristeko.

Egiptoko bizitza

Potifarren morroi

Joseforen lanetatik abiatzen den tradizioaren arabera, hiksoen garaian kokatzen du, Josef saldu eta Potifar izeneko funtzionario baten etxera eraman zuten garaian. Hark etxeko administrazioa eman zion. Bibliako kontakizunaren arabera, Potifarren emaztea Josef limurtzen saiatu zen. Horretarako, bere logelara deitu, eta sexu-harremanak izatea proposatu zion; hebrear gazteak, ordea, ezetz esan zion, eta gelatik irten zen gainjantzia bertan utzita. Potifarren emazteak, bere helburua lortu ez zuenez, hartaz baliatzen saiatu zen, eta, froga gisa, gainjantzia erakutsi zuen. Potifarrek, beraz, espetxera bidali zuen Josef.

Kopariaren eta okinaren ametsen interpretazioa

Kartzelan, Josefek faraoiaren koparia eta okina aurkitu zituen. Biek hala biek amets misteriotsuak izan zituzten, eta Josefek kontatzeko eskatu zien haiek interpretatzeko gai zela esanez.

Kopariak bere ametsetan hiru mahats-mordo zukutzen zituela faraoiaren kopan kontatu zion, eta Josefek interpretatu zuen handik hiru egunera errugabetzat joko eta bere postua berreskuratu zuela. Ondorioz, faraoiari bere alde hitz egiteko eskatu zion.

Orduan, okinak bere ametsa interpretatzeko eskatu zion, zeinetan hegaztiek ogiz betetako hiru saskiren edukia jaten baitzuten. Josefek azaldu zion handik hiru egunera exekutatuko zutela eta hegaztiek bere gorpua jango zutela.

Handik hiru egunera, faraoiaren urtebetetzea zen, eta hark oturuntza bat antolatu zuen bere morroi guztientzat; bere postua itzuli zion kopariaren buruari, baina okina zintzilikarazi zuen («Génesis 40:20-22»). Guztia Josefek esandakoaren arabera bete zen. Hala ere, koparia, bere burua aske ikustean, Josefez ahaztu zen.

Faraoiaren ametsen interpretazioa

Albaren Biblia, eskuizkribu sefardía, biblia hebraikoa erromantzera itzulita, 1422-1433, 49.or.: Josefek Faraoiaren ametsak interpretatzen ditu Egipton. Inskripzioa: «Josefen irudia, bere roketea laukitan landua».
José—Faraoiaren ale-biltegien ikuskatzailea, olioa, 1873 (Lawrence Alma Tadema).
Josef Egipton bizi da, hemeretzigarren mendeko akuarela, James Jacques Tissot. New Yorkeko judu museoa.

Bi urteren buruan, faraoiak amestu zuen Niloko ibaiertzetan zegoela, itsasertzean bazkatzen zuten zazpi behi lodi ateratzen zirela uretatik; ondoren, uretatik beste zazpi behi igotzen ziren, meheak, eta lehenbizikoak jaten zituzten batere gizendu gabe. Faraoia esnatu egin zen orduan, baina, berriz ere loak hartzean, gari-kanabera batetik pikorrez betetako zazpi kanabera-mutur ateratzen zirela egin zuen amets, baina, haien atzean, beste zazpi kai-mutur zeuden, hutsak eta basamortuko haizeak erreta, eta aurrekoak jaten zituzten. Hurrengo egunean, faraoia bere ametsengatik atsekabetuta zegoen; Egiptoko jakintsuak kontsultatuta, inork ez zituen haiek interpretatzen jakin izan.

Orduan, koparia Josefez oroitu zen, eta kartzelan gertatutakoa kontatu zion faraoiari. Hartaz, faraoiak Josefi dei egiteko agindu zuen. Kartzelatik atera zutenean, ilea moztu eta arropa berriak eman zizkioten faraoiaren aurrean agertu aurretik. Hark esan zion: «Amets bat izan dut, eta inork ez daki interpretatzen; zuri buruz, berriz, amets bat entzun bezain laster interpretatzen duzula entzun dut». Josefek erantzun zion: «Ez, nik ez; Jainkoa izango da aldeko erantzuna emango diona faraoiari». Faraoiak, orduan, Josefi esan zion: «Hau da nire ametsa; ni ibaiaren ertzean nengoen, eta ibaitik zazpi behi lodi eta eder igo, eta ibaiertzeko soroetan bazkatzen jarri ziren, eta, hara non, beste zazpi behi, gaizto, itsusi eta mehe igo ziren, Egiptoko lur osoan hain gaiztoak sekula ikusi ez nituen bezalakoak, eta behi gaizto eta itsusiak lehengo zazpi behi lodi eta ederrak jan zituzten, eta haien sabelean sartu ziren jakin gabe nola, zeren, haien itxura, hasierakoa bezain txarra izaten jarraitzen baitzuen. Eta esnatu egin nintzen. Ametsetan ere, gari-kanabera batetik pikorrez betetako zazpi kai-mutur ateratzen zirela ikusi nuen, baina, haien ondoren, beste zazpi kanabera-mutur zeuden, hutsak eta basamortuko eguzki-haizeak erreta, eta zazpi gari-kanabera horiek aurreko ederrak jaten zituzten. Igarleei kontatu diet, eta inork ez du azalpenik ematen jakin izan».

Josefek esan zion faraoiari: «Faraoiaren ametsa bakarra da. Jainkoak zer egingo duen jakinarazi dio faraoiari. Zazpi behi ederrak zazpi urte dira, eta zazpi gari-kanabera ederrak zazpi urteko aberastasuna eta oparotasuna dira. Besteren atzetik igo ziren beste zazpi behi mehe eta gaiztoak beste zazpi urte dira, eta eguzki-haizeak erretako zazpi gari-kanabera lehorrak zazpi urteko gosetea da. Hauxe diot faraoiari: Jainkoak zer egingo duen erakutsi diola. Zazpi urteko oparotasuna izango dute Egiptoko lurralde osoan, eta zazpi urteko eskasia etorriko da haien atzetik, zeinak Egiptoko lurreko oparotasun guztia ahantzaraziko duen, eta goseak lurra kontsumituko du. Eskasia dela eta, ez da ezagutuko lurrean ugaritasunik, oso handia izango baita. Faraoiari ametsa bi aldiz errepikatzeari dagokionez, kontua da gertaera Jainkoak irmo dekretatu duela eta Jainkoa azkar arituko dela. Orain, bada, faraoiak gizon adimentsu eta jakintsu bat bilatu beharko du, eta jarri Egiptoko lurren buru. Izenda bitza faraoiak intendenteak, lurra bisitatzen dutenak eta oparotasun-urteetan Egiptoko lurreko uztaren bosten bat jasoko dutenak; etorriko diren urte onen produktua bil dezatela eta hirien mantenurako meta dezatela garia faraoiaren eskura, eta gorde bezate Egipton gosez egongo diren zazpi urteko erreserbarako eta lurra ez dadin gosez hil.

Guztiek konforme zirudien Josefen hitzekin, eta faraoiak berak, txundituta, esan zuen: «Zeu izango zara nire etxea gobernatuko duena, eta nire herri guztiak obedituko dizu; zu baino handiagoa tronutik soilik izango naiz». Hori esanda, faraoiak eraztuna kendu, eta Josefi jarri zion, arropa zuriz eta lihoz janzteko agindu zuen; lepoan, urrezko lepokoa jarri zion, eta agindu zuen ezen Josef faraoiaren bigarren gurditxoan igotzean, haren aurrean abrek, erreberentzia esamoldea, oihuka zezaten, eta Zafnat Paneaj dei ziezaioten, zeinak «Jainkoa etorri, eta hura bizitzara etorri zen» esan nahi duen, gutxi gorabehera. Azkenik, faraoiak Asenat eman zion emaztetzat, Potifera Ona elizgizonaren alaba.

Denbora igaro, eta, eskasia iritsi baino lehen, Josefek bi seme izan zituen Asenat emaztearekin. Lehenari Manases deitu zion, «Jainkoak nire zigor guztiak eta nire aitaren etxe osoa ahantzarazi dizkit» esan baitzion bere buruari, eta Efraim txikienari, esaten baitzuen: «Jainkoak nire zaletasunaren lurraldean eman dit fruitua», baina sekula ez zituen aita eta anaiak ahaztu, eta inoiz ez zuen berriro ikusteko itxaropenik galdu.

Anaiekin eta aitarekin berrelkartzea

Josefen tribuaren sinboloa[10] Hebrear inskripzioa: «Jainkoaren bedeinkatua izan bedi bere lurra» («Deuteronomio 33:13»)[11]

Egipton, zazpi urteko oparotasuna amaitu zenean, gosea iritsi zen, eta herriak faraoiari oihu egiten zion, zeinak Josefengana joateko eta hark esandakoa egiteko esaten baitzien. Jende asko joan zen Josefi garia erostera, ez bakarrik Egiptokoa, baita beste lurralde batzuetakoak ere.

Goseak Kanaango lurrak ere jo zituen, bereziki, Beer-Xeva, Jakob bere jendearekin bizi zen lekua. Egipton garia zegoela jakin ondoren, hamar seme nagusiak Egiptora bidali zituen, eta Benjamin berarekin atxiki zuen, guztien artean txikiena, bere ondoan. Hamar anaiak faraoiaren gortera iritsi ziren laguntza eske, eta Josefen aurrean aurkeztu zuten beren burua. Ez zuten hura ezagutu, oso aldatuta baitzegoen eta, gainera, egiptoar gisa janzten baitzen.

Baina Josefek bai ezagutu zituen haiek, baina disimulatu egin zuen, eta ea nondik zetozen galdetu zien itzultzaile baten bitartez. Anaiek Kanaandik zetozela erantzun zioten, elikagaiak erostera, baina Josefek lapurrak eta espioiak zirela egotzi zien. Denak elkarren anaiak zirela erantzun zioten, Jakoben semeak. Josefek erantzun zien: «Nola izan daiteke hain aberatsa semeetan?», eta haiek azaldu zioten hamaika anaia zirela, baina adingabea, gazteena, alegia, aitarekin geratu zela. Josefek, hiru egunerako, anaiak kartzelara bidali zituen, eta, denboraldi horretan, Josefi egindako gaizkiari buruz hausnartu zuten. Josefek, entzule zela, bere hitzek eragiten zioten emozioagatik, atzera egin behar izan zuen. Hiru egunen buruan, Josefek askatu egin zituen, eta Kanaanera garia eramango zutela esan zien, baina, bere hitzak egiazkoak zirela frogatzeko, itzuli, eta Benjamin seme txikia berekin ekarri beharko zuketen. Bien bitartean, Simeon bahitu eta giltzapetu egin zuen. Gainera, haiek gariagatik ordaindutako dirua beren zakutotan sartu zuen.

Kanaanera itzuli zirenean, anaiak harrituta geratu ziren beren zakutotan ordaindu zuten dirua ikustean, eta beldur ziren egiptoarrek egoera hori erabiliko ote zuten esklabo bihurtzeko eta ondasunak kentzeko. Aitari gertatu zitzaien guztia kontatu, eta Jakob Simeonengatik tristatu zen, baina ez zirela Egiptora itzuliko Benjaminekin erantzun zien, zeren ordurako Josef galdua zuen, eta ezingo zuela Benjamin ere galdu, geratzen zitzaion Rakelekin izandako seme bakarra. Baina lehorteak eta eskasiak jarraitu zuten, eta, behin eta berriz esanez, Rubenek eta Judak Jakob limurtzea lortu zuten, eta Jakoben semeak Egiptora itzuli ziren Benjaminekin.

Egiptora itzultzean, Josefen etxezainak hartu zituen Jakoben semeak, eta hark ez zutela diruz arduratu behar esan zien, eta, gainera, Simeonekin bildu zituen. Denak Josefen etxera gonbidatuak izan ziren, zeinari aitak emandako opariak eman zizkioten. Josef, Benjamin hainbeste denbora igaro ondoren ikustean, poztu egin zen, eta geletara joan zen emozioz negar egitera. Indarberritu ondoren, Josefek otordu batera gonbidatu zituen anaiak, eta adinaren arabera egokitu zituen. Hori ikusita, asko harritu ziren, baina Josefen etxezainak zilarrezko kopari esker asmatu ahal izan zuela esan zien, magikoa baitzen. Denek jan eta edan zuten zoriontsu; bereziki, Benjamínek, bere anaiek baino janari gehiago eta hobea jaso baitzuen.

Peter von Cornelius, Josefek bere anaiak aurkezten ditu, freskoa, 1816-17[12]
"Josef" (יוסף). Israelgo Josefen tribu israeldarraren mosaiko-mural sinbolikoaren xehetasuna. Haren ikurra garia da[13].
Israelgo hamabi tribuen mapa, 1200-1050 K.a. Josefi zegokion lurraldea bere bi semeei eman zitzaien, zeinak Manasesko Tribua eta Efraimgo Tribua osatu baitzituzten. Tribu horietako lurraldeak ondoko maparen erdialdean ikus daiteke, sagar berde eta krema koloretan, hurrenez hurren[14].

Esklaboak anaien zakutoak gariaz betetzen ari zirela, Josefek proba bat pasarazi zien, eta zilarrezko kopa bat sartu zuen Benjaminen zakutoan. Anaiak hiritik alde egin zutenean, soldaduek harrapatu zituzten, eta koparen lapurreta leporatu zieten. Haiek ukatu egin zuten gertatutakoa, baina soldaduek zakutoak begiratu, eta, Jakoben semeen harridurarako, kopa Benjaminen zakutoan agertu zen. Orduan, soldaduek besteek beren bidea jarrai zezaketela esan zieten, baina lapurrak bertan gelditu behar zuela. Anaietako batek ere ez zuen hori onartu nahi izan, eta denak itzuli ziren Josefengana, zeinak lapur bat defendatzea aurpegiratu eta beren herrira itzultzeko esan baitzien. Hala ere, anaiek erantzun zioten nahiago zutela hil aita, berriz ere, sufritzen ikusi baino, zeinak ordurako seme kutun baten galera jasana baitzuen, eta ezingo zuela berriro jasan.

Orduan, Josefek soldaduak eta esklaboak kanporatu, eta oihuka negarrez hasi zen, hain indar handiz ezen negarrak faraoiaren jauregian ere entzun ziren. Aldatuak zirela eta anaia txikiarengatik bizitza emateko prest zeudela ikusita, Josefek, azkenean, bere burua aurkeztu zuen bere anaien aurrean. Haiek harrituta gelditu, eta beldur izan ziren, seguru asko, mendeku hartu nahi izango zuela pentsatuz, baina Josefek lasaitu zituen, esanez: «Ez kezkatu, dena Jainkoaren lana izan baitzen, beharrezkoa zen ni Egiptora etortzea, gure herriak, Israelek, eskasia eta gosete horretan bizirik iraun zezan».

Faraoiak gertatutakoaren berri izan zuenean, Josefi esan zion Jakob-eta bere herrira gonbida zitzala Egiptora, laborantza-lurrak oparitu nahi baitzizkien Josefek egiptoarrengatik egindakoarengatik. Josefen anaiak Kanaanera itzuli ziren, Egiptoko opariz beteta, eta guztia kontatu zioten Jakobi; Jakob, alaitasunez betea, familiarekin abiatu zen Egiptorantz. Aita eta semea elkarrekin aurkitzean, Jakobek zera esan zuen: «Eskerrak eman nahi dizkiot Jainkoari nire seme maitea bigarren aldiz eman didalako, Berak modu misteriotsuan egiten du lan!». Josefek beraren azken urteak berekin bizitzen geratzeko eskatu zion, baita herri osoa geratzeko ere. Hark onartu egin zuen, baina baldintza batekin: Herria «Kanaan, agindutako lurrera» itzultzean, bere gorpuzkiak hara eramanak izan zitzaten.

Jakob eta bere familia, orduan, Gosengo lurraldean bizi izan ziren, Behe Egiptoko abereen artzaintzarako lekuan, Avarisetik gertu, K.a. XVII. mendean Egipton nagusi izan ziren hikso dinastiaren hiriburua izan zena.

Heriotza

Bibliako kontakizunaren arabera, ehun eta hamar urte zituela hil zen Josef[15][16]. Bere gorpuak baltsamazioa jaso, eta sarkofago batean jarri zuten, hau da, goi-mailako dignatarioei emandako tratua izan zuen, baina ez, lehenago eta bere azken nahia eta Fede ekintza gisa, bere hezurrak Agindutako Lurrera eramateko eskatu gabe.

Ondoren, herri hebrearrak Exodoa hasi zuenean, eta Sukkotetik (Egipto) atera zenean, Moisesek Josefen hezurrak haiekin eramateko agindu zuen («Exodo 13:19»). Aurrerago, Josuek Sikemen lurperatu zituen Joseren gorpuzkiak, Jakoben landan eta aitarenekin batera lurperatu zuten («Josué 24:32»). Teologo askok Josefen irudia Jnumhotep II.aren (Khnumhotep) irudiarekin lotu dute; izan ere, Beni Hassaneko (Egipto) herri beduinoan aurkitutako hilobian, gizon bizardunak Egiptora beren familiekin eta ahuntzekin sartzen, koloretako pinturak zituzten tunikak aurkitu zituzten. Hori guztia Sesostris II.a faraoiaren garaian gertatu zen, orduan eraiki baitzen Josefen kanala, Bahr Yussef-en kanala izenekoa. Kanal hori Nilotik ekialderantz doan desbideratze bat da, eta Al-Faiyumeko oasiaren laku artifiziala sortu zuen.

Historikotasuna

Testu biblikoak eta ondorengo kontakizunak kenduta, ez dago ebidentzia arkeologikorik edo dokumentalik Josefen existentziari buruzkoa

Josef, historikoki, Egiptoko XIV. dinastiako Hiksoren immigrazioarekin lotzen da, eta argudiatu izan da Josefen esklabo gisa saltzearen kontakizuna, 20 zilarrezko piezarengatik («Genesis 37:28»), garai hartako prezio komuna islatzen duela, prezio hori, ondoren, etengabe handituz joan zen aldiekin kontrajarriz, eta horrek historia geroko asmakizun bat izatea baztertuko luke[17].

XX. mendearen erdialdean, ohikoa zen, akademikoen artean, esatea patriarkei buruzko narrazio biblikoek funts historikoa zutela. Adostasun hori, gaur egun, ez da existitzen, nahiz eta obra konfesionaletan errepikatzen jarraitzen den. Hipotesi horretan, Josefen historia errege hiksoren aldiari zegokiola uste zen, edo Amenofis III.aren erregealdiari gutxiengo baten artean. Baina ez dirudi guztiz zehatza denik, kritikatu izan baita Egiptoko dinastien data-aniztasun horrek Bibliarekin bat ez datozen aldaerak dituela.

Thomas L. Thompson-en eta John Van Seters-en lanetik abiatuta, Josefen eta gainerako patriarken historikotasunari buruz ez dagoela ebidentziarik egiaztatu da, eta karaktere horiek Aro arruntaren aurreko lehen milurtekoko legenda eta kontakizun herrikoietatik eratorriak direla[18][19]. Ondorioz, Josef jakintza generoaren fikziozko istorio bateko protagonistatzat jotzen da, hala nola Ahikar, monarkia juduaren azken urteetan edo, are, erbestearen ondoren erredaktatua[20][21][22].

Pareko biografikoak

Josefek, beste pertsonaia bibliko batekin, Danielekin, pareko nabarmena du. Era berean, bere bizitzako alderdi dramatikoek (anaiek gutxiesten dute, eta, gero, goi-estatus batera etorria da) ezaugarri komun batzuk dituzte Daviden bizitzarekin.

Josef herri-kulturan

Irudikapenak

  • 1743, Josef (HWV 59), Georg Friedrich Händel-en oratorioa[23]
  • 1914, Josephslegende (Op. 63. Josefen legenda) baleta, Balet errusiarrentzat, Hofmannsthal-en eta Kesslery-ren libretoarekin eta Richard Strauss-en musikarekin egindakoa. Parisko Operan estreinatua.
  • 1933 - 1943, Josef eta haren anaiak (Joseph und seine Brüder), Thomas Mannen tetralogia literarioa[24].
  • 1961, Josef anaiek salduta, Luciano Riccik zuzendutako filma[25].
  • 1974, Jakoben historia eta Josef (filma)[26]
  • 1979, Josef eta bere anaiak, «Génesis» telebista-serieko atala[27].
  • 1982, Josef ameslaria (Josef eta bere ametsezko teknikolore kapa harrigarria), Andrew Lloyd Webber eta Tim Riceren rock-opera.
  • 1990, Josef eta bere anaiak, «Abenturarik handiena» serieko atal bat: bibliako pasarteak[28].
  • 1992, Josef Egipton, «Bibliako ipuin bizidunak» serieko atala[29].
  • 1995, Josef (filma)[30]
  • 1997, Seisho Monogatari, Hasieran: Bibliako istorioak, Josefen pasarteak.
  • 1999, José eta bere ametsezko teknikolore kapa harrigarria, Josef[31] musikalean eta Josef eta bere ametsezko teknikolore kapa harrigarrian oinarritutako filma
  • 2000, Josef: Ametsen erregea, animaziozko film musikala, 1998ko Egiptoko printzea filmaren aurrekaria[32].
  • 2008, Josef Profeta, (persieraz:یوسف پيامبرYusuf e Payambar). Farajullah Salahshurrek zuzendutako telebistako miniserie iraniarra, Josefen historia ikuspuntu islamikotik kontatzen duena, Amarnaren garaian girotua[33].
  • 2013, Egiptoko Josef (Brasilgo seriea)[34]
  • 2013, Josef eta bere anaiak / Joseph and his Brethren, Elam Rotemek konposatutako hiru ekitaldiko opera[35].

Kultura azterketak

  • 2009, Josef Egipton: Grotius-etik Goethe-rainoko Ikono kulturala, Bernhard Lang-ena. Josefen historiaren testua, kultura-eragina aztertzen duena.

Erreferentziak

  1. ↑ A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament; Brown, Driver and Briggs.
  2. ↑ «Psalms 81:6» www.sefaria.org (Noiz kontsultatua: 2022-08-04).
  3. ↑ «Strong's Hebrew: 3084. יְהוֹסֵף (Yehoseph) -- Joseph» biblehub.com (Noiz kontsultatua: 2022-08-04).
  4. ↑ Khan, Geoffrey (2020). The Tiberian Pronunciation Tradition of Biblical Hebrew, Volume 1. Open Book Publishers ISBN 978-1783746767
  5. ↑ Redford 1970, p. 242: "several episodes in the narrative, and the plot motifs themselves, find some parallel in Saite, Persian, or Ptolemaic Egypt. It is the sheer weight of evidence, and not the argument from silence, that leads to the conclusion that the seventh century B.C. is the terminus a quo for the Egyptian background to the Joseph Story. If we assign the third quarter of the fifth century B.C.E. as the terminus ante quem, we are left with a span of two and one half centuries, comprising in terms of Egyptian history the Saite and early Persian periods."
  6. ↑ «Catalog Record: Encyclopaedia Judaica | HathiTrust Digital Library» catalog.hathitrust.org (Noiz kontsultatua: 2022-08-04).
  7. ↑ «Genesis 30:23 Hebrew Text Analysis» biblehub.com (Noiz kontsultatua: 2022-08-04).
  8. ↑ «Genesis 30:24 Hebrew Text Analysis» biblehub.com (Noiz kontsultatua: 2022-08-04).
  9. ↑ Friedman, R.E., The Bible With Sources Revealed, (2003), p. 80
  10. ↑ Tribus de Israel, estampilla israelí, 1955-56.
  11. ↑ מְבֹרֶ֥כֶת יְהֹוָ֖ה אַרְצ֑וֹ
  12. ↑ Originalmente en la Casa Bartholdy, Roma; actualmente preservado en la Alte Nationalgalerie, Berlín.
  13. ↑ Sinagoga de Givat Mordejai, Jerusalén.
  14. ↑ Simón Dubnow, Manual de la historia judía: desde los orígenes hasta nuestros días, Buenos Aires: Sigal, 1977, capítulo 4 y mapa en p. 57; el autor presenta además sus conclusiones acerca de la evidencia científica al respecto en pp. 58-59.
  15. ↑ Génesis 50:1-13
  16. ↑ Josué 24:32
  17. ↑ «Does Archaeology Confirm Joseph’s Time in Egypt?» The BAS Library 2021-07-16.
  18. ↑ Dever, William G. (2002). What Did the Biblical Writers Know, and when Did They Know It?: What Archaeology Can Tell Us about the Reality of Ancient Israel. Wm. B. Eerdmans Publishing, p. 98. ISBN 978-0-8028-2126-3.
  19. ↑ Finkelstein, Israel; Silberman, Neil Asher (2001). The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts. Simon and Schuster, p. 37, 67. ISBN 978-0-7432-2338-6.
  20. ↑ Louden, Bruce (2011). "The Odyssey and the myth of Joseph; Autolykos and Jacob". Homer's Odyssey and the Near East. Cambridge University Press. pp. 57–104. ISBN 978-0-521-76820-7.
  21. ↑ de Hoop, Raymond (1999). Genesis 49 in its literary and historical context. Oudtestamentische studiën, Oudtestamentisch Werkgezelschap in Nederland. 39, p. 420. BRILL. ISBN 978-90-04-10913-1.
  22. ↑ Redford, Donald B. (1970). A study of the biblical story of Joseph: (Genesis 37–50), p. 242; 429.Leiden: Brill.
  23. ↑ Program Notes: Handel’s Joseph. .
  24. ↑ Catálogo de la : Bibliothèque nationale de France (Biblioteca Nacional de Francia) Mann, Thomas (1875-1955) Joseph und seine Brüder.. .
  25. ↑ Giuseppe venduto dai fratelli (1961). .
  26. ↑ https://www.imdb.com/title/tt0072211/?ref_=tt_rec_tt
  27. ↑ https://www.imdb.com/title/tt0498919/fullcredits?ref_=tt_cl_sm#cast
  28. ↑ https://www.imdb.com/title/tt1227417/
  29. ↑ https://www.imdb.com/title/tt0167221/
  30. ↑ https://www.imdb.com/title/tt0113483/
  31. ↑ https://www.imdb.com/title/tt0175790/?ref_=tt_rec_tt
  32. ↑ José: El rey de los sueños (2000). .
  33. ↑ José el profeta (Miniserie de TV). .
  34. ↑ https://www.imdb.com/title/tt3103206/
  35. ↑ [http://quintaprofeti.com/joseph Elam Rotem: Rappresentatione di Giuseppe e i suoi Fratelli Joseph and his Brethren – Musical drama in three acts, composed in the spirit of the early operas for five voices, basso continuo, and instruments. ].

Bibliografia

  • Brenner, Michael. Juduen historia laburra (2008), Buenos Aires, 2012
  • Dubnow, Simon. Juduen historiaren eskuliburua: jatorritik gaur egun arte, Buenos Aires: Sigal, 1977
  • Kochav, Sarah. Iraganeko zibilizazio handiak: Israel, Bartzelona: Folio, 2005
  • Sed-Rajna, Gabrielle. Judaismoaren alfabetoa, Paris: Flammarion, 2000

Ikus, gainera

  • Manases
  • Efraim
  • Manasesen Tribua
  • Efraimen Tribua

Kanpo estekak