Terre irredente

Italiar irredentismoa^[1] Italian XIX. mendearen amaieran iritzi-mugimendu aktiboko mugimendu bat izan zen, Italiaren bateratzearen ondorioz sortu zena. Italia irredenta (euskaraz: «erreskatatu gabeko Italia») aldarrikatzen zuen, hau da, Italiar estatu berriari beste lurralde mugakide edo hurbileko batzuk, arrazoi linguistiko, kultural edo historikoengatik, eranstea, Italiak — irredentisten arabera — bere "muga naturalak" lor zitzan.

Irredentismoa, Risorgimento edo Italiaren bateratzeari lotua, Associazione in pro dell'Italia irredenta erakundearen inguruan antolatu zen 1877an. 1882an Aliantza Hirukoitzaren eraketak oposizio mugimendu bihurtu zuen; Francesco Crispik 1890ean "Trento e Trieste" batzordea eta "Dante Alighieri" elkartea jazarri zituen.

Mugimenduak hedapen berria hartu zuen XX. mendearen hasieran, eskuindar abertzaleak (D'Annunzio, Corradini) eta sozialistak (Battisti) elkartu zituenean; orduan istilu larriak eragin zituen Triesten (1913). Irredentismoak Italiaren sarrera azaltzen du Erdialdeko Inperioen aurkako Lehen Mundu Gerran (1915eko maiatza), Frantziarekiko akordioen ondorioz (1900, 1912), Aliantza Hirukoitzaren une bateko desegitea eta Londresen sinatutako itun sekretua (1915eko apirila). Horrela, Italiak Trentino, Istria eta Dalmazia eskuratzeko promesa lortu zuen.

Wilson AEBetako presidentea lurralde horiek Italiaren subiranotasunpean erabat sartzearen aurka agertu zelako agertu zen berriro irredentismoa. Horregatik D'Annunziok bere arditiekin Fiume hartu zuen (1919ko irailean). Faxistek bere egin zituzten irredentisten helburuak, Mussolinik, hasieran, itunak modu baketsuan berrikusita lortzea espero zituenak; baina ideia porrot egin eta frantziarrek Etiopiako gerraren aurka agertu ondoren, Frantziari (Niza, Savoia, Korsika, Tunisia) buruzko aldarrikapenak egin zituen 1938ko amaieran, gerra deklarazioaren hitzaurrean (1940ko ekainaren 10ean).

Triesteko auziak italiar irredentismoa berpiztu zuen denbora batez (1947-1954). Gaur egun, Istria- antzinako Triesteko Lurralde Askea- ipar-mendebaldea Italiara itzultzea sustatzen duten erakunde batzuk daude.

Italiar irredentismoan bi etapa izan ziren: moderatua eta oldarkorra. Lehenengoak, Risorgimentoarekin lotuta zegoenak, gehienbat italiarrez populatutako lurraldeak — Dalmazia izan ezik — Italiara itzuli eta batzea nahi zuen,^[2] 1924an amaitu zen prozesua.

Etapa erasokorra 1922tik aurrera faxismoarekin inposatu zena da, Italiako Erresumari gutxiengo italiarrak zeuden edo populazio italiarrak zeuden lurralde guztiak erantsi nahi izan zizkiona, Savoia eta Korfuren kasuan bezala.

Mugimendu irredentistaren lehen lorpenak (irredentista askoren bizitza kostatu zutenak, Nazario Sauro kasu) Lehen Mundu Gerraren amaieran gertatu ziren, Austriako Trentino, Adige Garaia, Trieste, Gorizia eta Zara (Zadar kroazieraz) lurraldeak gehituta, eta 1924an Fiumeko Estatu askea (Rijeka kroazieraz). Adriatikoar auzia deiturikoa izan zen.^[3]

Ondoren, aldarrikapen irredentistak Italia Faxistak bideratu zituen Bigarren Mundu Gerran. Italiak frantziar lurraldeak hartu zituen: Korsika, Niza eta Savoia, Jugoslaviako Erresuma, Dalmaziaren zati handi bat, eta Greziako Erresuma, Korfu bezalako Joniar uharteak.

Italiar irredentismoak aldarrikatutako beste lurralde batzuk Italiar Suitzakoak izan dira, Ticino eta Grisonia kantonamenduen zati batek osatua, Malta uhartea eta Monakoko Printzerria. Aparteko kasu bat Albania izan zen, non 120.000 italiar kolono inguru kokatu ziren, Viktor Emanuel III.a erregearen aginduz, Italian sartutako lurralde hau italiartzeari begira). Italiak, 1918tik, Saseno uharte txiki albaniarra zuen.

Mussolinik Libia eta Tunisiako kostaldearen iparraldea ere Italiari anexionatu nahi izan zion, italiar asko kolono bezala bizi baitziren (Italia Handia sortuz).

Hurrengo taulan, irredentismo italiarrak aldarrikatu zituen lurraldeen hedadura eta biztanleria (gaur egungoa) zehazten dira.

• Alberto Banti, Il Risorgimento italiano. Laterza. Erroma, 2004.
• Matteo Bartoli, Le parlate italiane della Venezia Giulia e della Dalmazia. Tipografia italo-orientale. Grottaferrata, 1919.
• Colonel von Haymerle, Italicae res, Vienne, 1879
• Don Giovanni Eleuterio Lovrovici, Zara dai bombardamenti all'esodo (1943-1947). Tipografia Santa Lucia - Marino. Erroma, 1974.
• Renate Lunzer, Irredenti redenti, intellettuali giuliani del '900, Lint Editoriale Trieste 2009 ISBN 978-88-8190-250-7.
• Angelo Vivante, Irredentismo adriatico, 1984.
• Giulio Vignoli, I territori italofoni non appartenenti alla Repubblica Italiana, Giuffrè, Milan, 1995.
• Giulio Vignoli, Gli Italiani dimenticati. Minoranze italiane in Europa, Giuffrè, Milan, 2000.
• Gabriele Zaffiri, L'Impero che Mussolini sognava per l'Italia, The Boopen editore, Pozzuoli (Napoli), 2008.