دین‌های ایرانی

دین‌های ایرانی شماری از ادیان یا جنبش‌های دینی هستند که بر اساس الگوی فرهنگی و عقیده‌ای ایرانیان مسایل را تبیین می‌کنند. این ادیان توسط اقوام ایرانی‌تبار رشد و گسترش یافته یا اینکه در حوزه فرهنگی ایران بزرگ پدید آمده‌اند. ایرانیان همچنین نقش برجسته‌ای در شکل‌گیری یا گسترش و پراکندگی ادیان یهودی، مسیحی و اسلام ایفا کرده‌اند.

پس‌زمینه

باورها، فعالیت‌ها و وقایع فرهنگی ایرانیان باستان در ایران باستان موضوعات پیچیده‌ای هستند. ایرانیان باستان به چند قوم آریایی اشاره دارد که در هزارهٔ نخست پیش از میلاد به سرزمین کنونی ایران مهاجرت کردند. ایرانیان باستان، عناصر طبیعی مانند خورشید، نور خورشید و رعد را پرستش می‌کردند، اما در نهایت توجه خود را به سمت یک خدای واحد منتقل کردند، در حالی که به وجود خدایان دیگر نیز اذعان داشتند. پیامبر کهن ایرانی، زرتشت، عقاید مذهبی ایرانی را به شکلی از هنوتئیسم (پرستش یک خدا در میان مجموعه‌ای از خدایان) اصلاح کرد. سروده‌ای مذهبی اوستا، عقاید توحیدی را به ایران آورد، در حالی که مطالب یشت و یسنه، اشاره به چندخدایی و مرام و اعتقادات اولیه دارد. وداها و اوستا هر دو به عنوان منابع مهمی در کشف باورها و اندیشه‌های اولیه آریایی‌ها به‌شمار می‌روند.[۱]

دوران باستان

دوره قرون میانه

  • برخی از دینداران تعالیم متقابل اسلام و باورها و فرقه‌های محلی مانند آیین کهن ایرانی، آیین زروانی، آیین مانوی و مزدیسنا را ارائه کردند.
  • دوره اولیه اسلامی توسعه عرفان فارسی، تفسیری سنتی از وجود، زندگی و عشق را با توحید صوفیان فارسی اسلامی (تصوف) به عنوان جنبهٔ عملی آن می‌دید. این تحول به ادراک مستقیم حقیقت معنوی (خدا) از طریق اعمال عرفانی مبتنی بر عشق الهی معتقد بود.
  • جنبش خرمدینان: جنبش مذهبی و سیاسی قرن نهم میلادی بر اساس آموزه‌های سنباد در قرن هشتم میلادی بود. جنبش بابک خرمدین، به دنبال توزیع مجدد ثروت خصوصی و لغو اسلام بود.
  • به‌آفرید (دین‌آور): یک پارسی فارسیِ زبان در قرن هشتم میلادی بدعت‌گذار زرتشتی[۴] بود که شورش دهقانی مذهبی را با عناصری از مزدیسنا و اسلام آغاز کرد. او به زرتشت اعتقاد داشت و از تمام نهادهای زرتشتی حمایت می‌کرد. پیروانش روزی هفت بار رو به آفتاب نماز می‌خواندند، مشروبات الکلی را ممنوع کردند، و موهای خود را بلند نگه می‌داشتند و قربانی کردن گاوها را غیر از مواقعی که گاوها پیر بودند مجاز نمی‌دانستند.[۵] شورش وی توسط خلافت عباسی ابومسلم خراسانی خاموش شد و او را با دار مجازات اعدام کردند. پیروان او اما معتقد بودند که او دوباره فرود خواهد آمد. برخی از پیروان او به جنبش استاد سیس پیوستند.
  • اهل حق، یک نظام مذهبی یزدانیسم بود، که اعتقاد بر این است که در قرن ۱۶ تأسیس شده‌است.

دوران نوین

جستارهای وابسته

منابع

  • مشارکت کنندگان ویکی‌پدیا «Iranian religions» انگلیسی. بازدید در ۱ ژوئیه ۲۰۲۱