زبان خانتی
زبان خانتی | |
---|---|
ханты ясаӈ hantĭ jasaŋ | |
زبان بومی در | روسیه |
منطقه | ناحیه خودگردان خانتی-مانسی |
قومیت | ۳۰٬۹۰۰ (۲۰۱۰) |
شمار گویشوران | ۹۶۰۰ (۲۰۱۰) |
اورالی
| |
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | kca |
گلاتولوگ | khan1279 [۱] |
زبان خانتی از زبانهای اورالی است که خانتیها در منطقه خودمختار خانتی-مانسی و یامالو-ننتس و همچنین در مناطقی از استان تومسک روسیه به آن صحبت میکنند. خانتی در ۱۹۹۴، حدوداً دوازده هزار نفر گویشور داشت.
دستهبندی زبانی
زبان خانتی به همراه زبان مانسی که نزدیکی زیادی با آن دارد و نیز زبان مجاری در یک دسته قرار دارد. این زبان از خانواده زبانهای اورالی، در زیرگروه زبانهای فینواوگری و از دسته زبانهای اوگری است.
گویشها
زبان خانتی با وجود کمی گویشورانش، گویشها و لهجههای نسبتاً فراوان و متفاوتی دارد. این تفاوت گویشی در سه بخش گویشهای شمالی، غربی و شرقی تقسیمبندی میشود. بخش غربی شامل گویشهای مناطق سالخارد، رود اب و ایرتیش بوده و گویشهای شرقی این زبان در سورگوت و واخ-واسوهان رایج است که خود به سیزده گویش دیگر تقسیم میشود. هر سه گویش اصلی (شمالی، جنوبی و شرقی) از دید آواشناسی و تکواژشناسی و واژگان با یکدیگر تفاوتهای فاحش و غیرقابل فهم دارند که به عنوان زبانهای جداگانه اما نزدیک به هم شناخته میشوند.
نوشتار
آغاز نوشتار به این زبان با خط لاتین در حدود ۱۹۳۱ میلادی بوده و بعدها در سالهای ۱۹۵۸ به خط سیریلیک تغییر یافت و در نهایت در سال ۲۰۰۰ میلادی در آن گونه سیریلیک اصلاحاتی پدید آمد که به خط کنونی زبان خانتی منجر شد.
خط سیریلیک (نسخه ۲۰۰۰)
А а | Ӓ ӓ | Ӑ ӑ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е |
Ё ё | Ә ә | Ӛ ӛ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к |
Қ қ | Л л | Ӆ ӆ | Ԓ ԓ | М м | Н н | Ң ң | Ӈ ӈ |
О о | Ӧ ӧ | Ө ө | Ӫ ӫ | П п | Р р | С с | Т т |
У у | Ӱ ӱ | Ў ў | Ф ф | Х х | Ҳ ҳ | Ц ц | Ч ч |
Ҷ ҷ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Є є |
Є̈ є̈ | Ю ю | Ю̆ ю̆ | Я я | Я̆ я̆ |
سیریلیک (نسخه ۱۹۵۸)
А а | Ӓ ӓ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
Ә ә | Ӛ ӛ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Ӄ ӄ |
Л л | Л’ л’ | М м | Н н | Ӈ ӈ | О о | Ӧ ӧ | Ө ө |
Ӫ ӫ | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ӱ ӱ | Ф ф |
Х х | Ц ц | Ч ч | Ч’ ч’ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы |
Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
خط لاتین (۱۹۳۱–۱۹۳۷)
A a | B в | D d | E e | Ә ә | F f | H h | Һ һ |
I i | J j | K k | L l | سدیل ļ | Ł ł | M m | N n |
سدیل ņ | Ŋ ŋ | O o | P p | R r | S s | Ş ş | S̷s |
T t | U u | V v | Z z | Ƶ ƶ | Ƅ ƅ |
دستور زبان
این زبان مانند سایر زبانهای اورالی یک زبان پیوندی است و از نظر دستوری مشابهتی با زبانهای هندواروپایی نداشته و وندها مفاهیم جدید ایجاد میکنند و در نتیجه ستاک اصلی واژهها صرف نمیشوند.
واژگان
واژه در زبان خانتی دارای سه سطح مفرد، مثنی و جمع است، حالتهای مفعولی معه، مفعولی له و مفعولی فیه نیز در این زبان وجود دارد. برای نمونه:
گاو من :məsem
دو گاو من:məsemən
گاوهای من:məsew
دوتا از گاوهای ما:məstatən
دو گاو ما:məsŋətuw
ضمائر
ضمائر در زبان خانتی شامل ضمائر شخصی، ضمائر اشاره و ضمائر پرسشی و دارای تثنیه هستند. برای نمونه:
ضمائر شخصی
مفرد | مثنی | جمع | |
اول شخص | ma | min | muŋ |
دوم شخص | naŋ | nən | naŋ |
سوم شخص | tuw | tən | təw |
ضمائر اشاره
tamə: این
tomə: آن
tam xot: آن خانه
ضمائر پرسشی
xoy: چه کسی؟
muy: چه چیز؟
شمارگان
عددها در زبان خانتی و رابطه و همبستگی آنها با فنلاندی و مجاری :
# | خانتی | فنلاندی | مجاری |
۱ | yit, yiy | yksi | egy |
۲ | katn, kat | kaksi | kettő, két |
۳ | xutəm | kolme | három |
۴ | nyatə | neljä | négy |
۵ | wet | viisi | öt |
۶ | xut | kuusi | hat |
۷ | tapət | seitsemän | hét |
۸ | nəvət | kahdeksan | nyolc |
۹ | yaryaŋ (short of ten?) | yhdeksän | kilenc |
۱۰ | yaŋ | kymmenen | tíz |
۲۰ | xus | kaksikymmentä | húsz |
۳۰ | xutəmyaŋ (3 tens) | kolmekymmentä | harminc |
۴۰ | nyatəyaŋ (4 tens) | neljäkymmentä | negyven |
۱۰۰ | sot | sata | száz |
منابع
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Khantyic". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{cite book}
: Invalid|display-editors=4
(help)
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Khanty language». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۱.