طرسوسی

ابوطاهر محمد بن حسن بن علی بن موسی الطرسوسی^[۱] نویسنده و خوش‌نویس ایرانی از قرن ششم هجری است. از زندگی و زادگاه و سال تولدش اطلاعات دقیقی در دست نیست.

سعید نفیسی در کتاب تاریخ نظم و نثر در ایران ابتدا او را طرسوسی و ظاهراً از نویسندگان خاک عثمانی در قرن نهم شمرده؛ بعداً نتیجه گرفته که او طوسی بوده و او را به‌غلط طرطوسی نوشته‌اند و در نیمهٔ دوم قرن پنجم می‌زیسته است.

چهار کتاب داستان به نثر از ابوطاهر طرسوسی در دست است: داراب‌نامه، اسکندرنامه، قهرمان‌نامه، قران حبشی. از این چهار کتاب داراب‌نامه و قِران حبشی و قهرمان‌نامه چاپ شده است .^[۲]

محمدامین ریاحی می‌نویسد: «من به دلیل زبان داراب‌نامه آن را از اواخر قرن ششم می‌دانم. از طرف دیگر وجود محیط ایرانی‌اندیشی درسراسر داستان و آمیختگی آن با فرهنگ یونانی می‌رساند که مؤلف باید در دورهٔ قدرت پادشاهان سلجوقی روم و در نواحی زیر تسلط آنان زیسته باشد. اما این هم معلوم نیست که اگر مؤلف اهل طرسوس بوده، کتاب خود را در دیار روم نوشته یا این‌که او یا پدرانش در دست به دست گشتن‌های طرسوس، به ایران بازآمده‌اند، و کتاب در نقطه‌ای از ایران نوشته شده است. این تردیدها شاید وقتی تا اندازه‌ای رفع شود که سه کتاب دیگر مؤلف هم انتشار یابد و با بررسی مجموع آثار او بتوان نتیجه‌های بهتری گرفت.»

درباره زادگاه (و منشاء نسب) او سه نظریه و احتمال مطرح شده است:

1- متولد طرسوس در سوریه بوده است.

2- متولد طرسوس در آسیای صغیر بوده است.

3- متولد نواحی درون ایران فعلی بوده و نام طرسوس را بایستی دگرشکلی از سوسطر و شوشتر و امثالهم دانست و آن را یک جاینام قدیمی برای برخی نواحی درون ایران (احتمالا حوالی خراسان بزرگ، با لحاظ سبک بیان آثار طرسوسی) دانست.

اینکه ابوطاهر طرسوسی در چه دورانی می‌‏زیسته، به طور دقیق در تاریخ مشخص نشده است، ولی به صورت کلی نشانه‌ها حاکی از این است که او در فاصله تاریخی اواخر سلسله غزنویان (حدود سال ۵۰۰ قمری) تا اواسط سلطنت غوریان (حدود سال ۶۰۰ قمری)، در قرن ششم قمری زندگی می‌کرده است.^[۳]

• زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی، محمدامین ریاحی، تهران ۱۳۶۹