Rubia

Rubia

Rubia tinctorum
Clasificación científica
Reino: Plantae
División: Magnoliophyta
Clase: Magnoliopsida
Orde: Gentianales
Familia: Rubiaceae
Subfamilia: Rubioideae
Tribo: Rubieae
Xénero: Rubia
L.
Especie: ''Rubia tinctorum''

A rubia[1] ou herba dos torneiros[2] (Rubia tinctorum) é unha especie de plantas fanerógamas do xénero Rubia, da orde das Gentianales, pertencente á familia das rubiáceas.

Esta especie tivo unha gran difusión, sobre todo no pasado, debido á utilidade da súa raíz para fabricar tinguiduras de cor vermella destinados á industria téxtil e á súa utilidade farmacolóxica.

Hábitus
Ilistración
Inflorescencia
Flores

Ecoloxía

É unha planta orixinaria das rexións mediterráneas, concretamente da zona suroeste de Europa, desde Irlanda ao norte de África. Desenvólvese mellor en zonas montañosas e húmidas.

Descrición

É unha planta perenne que pode medrar até o metro de altura. É unha planta fanerófita.

Caracterízase pola súa raíz avermellada. O seu talo ramifícase e é de sección tetragonal. En ocasións preséntase con aguillóns. As súas follas teñen de catro a seis vértices cun pecíolo miúdo de 1–2 mm.

É hermafrodita, cunha inflorescencia parcialmente racimosa, paniculoide e pouco piramidal. Os seus froitos son carnosos e teñen forma de baga.

Usos

Farmacoloxía

A parte utilizada da planta para o seu uso como planta medicinal, é a raíz e ocasionalmente as follas. Como fin medicinal colléitase a raíz, pero sempre daquelas plantas que teñan polo menos 2 anos de antigüidade. Débense limpar moi ben todas as partes verdes, lavalas coidadosamente e deixalas asollar; tamén se pode realizar cun secador sempre que non se superen os 50 °C., nestas condicións conservarán a súa cor avermellada.

Principios activos

A súa composición química é: iriroides: asperulósido. Substancias colorantes, heterósidos de hidroxiantraquinóns (1,5%), ácido ruberítrico, rubiadín-primaverosido, rubiadín-glicósidos, purpurina. Fitosterois: beta-sitosterol.

Accións farmacolóxicas e usos medicinais

É un bo colagogo, útil nas afeccións hepáticas. Laxante, adstrinxente e un tónico lene: favorece a evacuación intestinal.[3][4][5][6][7][8][9][10][11]

Efectos emenagoga (facilita a menstruación e calma as dores) e abortivos.[3] Diurética: recoméndase en todo tipo de afeccións renais (cálculos, cólicos, infeccións) e tamén para a cistite. Colerético: útil nos trastornos da vesícula biliar.

Desinfectante, antiséptico. Antiespasmódico e sedante. Antiinflamatorio.[12] Utilízanse as flores en infusión como antidiarreico ; e popular afrodisíaco. Antigamente era un remedio contra a ictericia e a gota. A administración da rubia pode causar unha alarma inxustificada, xa que os ouriños, mucosidades, suor ou leite tínguense de vermello. Isto débese a que posúe alizarina, un dos pigmentos máis potentes da cor vermella.

Usos medicinais

A planta está utilizada contra as afeccións renais e das vías urinarias e ten unha grande eficacia na disolución de cálculos renais e urinarios. Utilízase para: oliguria, litiase renal, cistite, uretrite, hiperuricemia, edema, urolitiase, hiperazotemia, gota, hipertensión arterial, discinesias biliares etc. As follas úsanse para a hipertensión arterial.

Toxicidade

A lucidina e a rubiadina, resultado da hidrólise do lucida-primaverósido, son altamente citotóxicas e xenotóxicas. Cómpre ter precaución no seu uso como antidiurética en presenza de hipertensión, cardiopatías ou insuficiencia renal, xa que pode supor unha achega incontrolada de líquidos e a posibilidade de que se produza unha descompensación tensional. Tamén hai que ter en conta o contido alcólico do extracto fluído e da tintura. A planta é canceríxena e pode provocar malformacións conxénitas.[13]

Historia, uso como colorante e outros usos

Uso como colorante nestas madeixas tinguidas coa raíz da rubia.

A primeira aparición dos colorantes produciuse no antigo Exipto. Daquela a maioría dos pigmentos auténticos eran inorgánicos, con todo, as pezas daquela época revelan que xa contra ano 2500 a. C. utilizábase o vermello de alizarina, extraído da rubia. Durante séculos, este vermello luminoso, tamén coñecido como vermello turco ou rubia tinctorum, foi o único colorante rubio resistente á luz. Un custoso e complicado proceso de enxugado utilizouse en todas as rexións de oriente próximo para a coloración do cotón.

No "Zeitschr. F. Urologie" (1924), Bauer fixo un eloxio á rubia para combater as enfermidades do aparello urinario en todos aqueles casos en que se presenta alcalinidade dos ouriños, como en fosfaturia.

O Municipio de Villasrubias na provincia de Salamanca debe o seu nome a esta planta que abunda nos restrollos.

No século XIX, Marcial Valladares Núñez no seu dicionario galego chamábaa hèrba d'os torneiros e contaba que os torneiros cocían a raíz desta planta en auga e así facían unha clase de tinguidura para as súas obras[14].

Cultivo e apaña

Esta planta cultívase en terreos húmidos, profundamente labrados e adobados no outono. Apáñanse as sementes no mes de agosto e setembro e seméntase en marzo. Déixanse medrar as raíces durante 18 meses, e pasado este tempo arríncanse en setembro. Daquela as raíces, inmediatamente, póñense a secar á sombra, unha vez enxugadas móense e redúcense a po muíño. Un campo de Rubia dura 10 anos e en todo este tempo só se labra unha vez ao ano.

Taxonomía

Loura tinctorum foi descrita por Carl von Linné e publicado en Species Plantarum 1: 109, no ano 1753.[15]

Etimoloxía

Rubia: nome xenérico que deriva do latín: rubrum "rubio, vermello", que fai referencia ao rizoma avermellado da planta.

'tinctorum: epíteto latíno, referido a tintureiro (xenitivo plural de tintor).

Citoloxía

Número de cromosomas de Loura tinctorum (Fam. Rubiaceae) e táxones infraespecíficos: 2n=44.[16]

Sinonimia
  • Galium loura E.H.L.Krause in J.Sturm 1904
  • Loura sylvestris Mill. 1768
  • Loura acaliculata Cav. 1793
  • Loura tinctoria Salisb. 1796
  • Loura tinctorum var. sativa Pollini 1822
  • Loura tinctorum var. iberica Fisch. ex DC. 1830
  • Loura tinctorum var. pubescens Ledeb. 1844
  • Loura iberica (Fisch. ex DC.) K.Koch 1851
  • Loura tinctorum f. petiolaris Sommier & Levier 1900
  • Loura sativa Guadagno 1914[17][18]

Notas

  1. ↑ "Botánica" en Vocabulario de ciencias naturais, Santiago de Compostela, Xunta, 1991
  2. ↑ Marcial Valladares Núñez (1884): Diccionario gallego-castellano, Santiago, Imp. Seminario Conciliar
  3. ↑ 3,0 3,1 Madder, WebMD.
  4. ↑ Inoue, Kaoru; Yoshida, Midori; Takahashi, Miwa; Fujimoto, Hitoshi; Ohnishi, Kuniyoshi; Nakashima, Koichi; Shibutani, Makoto; Hirose, Masao; Nishikawa, Akiyoshi (2009). "Possible contribution of rubiadin, a metabolite of madder color, to renal carcinogenesis in rats". Food and Chemical Toxicology 47 (4): 752–9. PMID 19167447. doi:10.1016/j.fct.2009.01.003. 
  5. ↑ Inoue, Kaoru; Shibutani, Makoto; Masutomi, Naoya; Toyoda, Kazuhiro; Takagi, Hironori; Takahashi, Miwa; Fujimoto, Hitoshi; Hirose, Masao; Nishikawa, Akiyoshi (2008). "One-year chronic toxicity of madder color in F344 rats – Induction of preneoplastic/neoplastic lesions in the kidney and liver". Food and Chemical Toxicology 46 (10): 3303–10. PMID 18723070. doi:10.1016/j.fct.2008.07.025. 
  6. ↑ Masutomi, N; Shibutani, M; Toyoda, K; Niho, N; Uneyama, C; Hirose, M (2000). "A 90-day repeated dose toxicity study of madder color in F344 rats: A preliminary study for chronic toxicity and carcinogenicity studies" (PDF). Bulletin of National Institute of Health Sciences (118): 55–62. PMID 11534128. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 08 de outubro de 2016. Consultado o 22 de xuño de 2017. 
  7. ↑ Inoue, Kaoru; Yoshida, Midori; Takahashi, Miwa; Shibutani, Makoto; Takagi, Hironori; Hirose, Masao; Nishikawa, Akiyoshi (2009). "Induction of kidney and liver cancers by the natural food additive madder color in a two-year rat carcinogenicity study". Food and Chemical Toxicology 47 (1): 184–91. PMID 19032970. doi:10.1016/j.fct.2008.10.031. 
  8. ↑ Yokohira, M.; Yamakawa, K.; Hosokawa, K.; Matsuda, Y.; Kuno, T.; Saoo, K.; Imaida, K. (2008). "Promotion Potential of Madder Color in a Medium-Term Multi-Organ Carcinogenesis Bioassay Model in F344 Rats". Journal of Food Science 73 (3): T26–32. PMID 18387132. doi:10.1111/j.1750-3841.2008.00685.x. 
  9. ↑ Westendorf, J; Pfau, W; Schulte, A (1998). "Carcinogenicity and DNA adduct formation observed in ACI rats after long-term treatment with madder root, Rubia tinctorum L". Carcinogenesis 19 (12): 2163–8. PMID 9886573. doi:10.1093/carcin/19.12.2163. 
  10. ↑ Blömeke, Brunhilde; Poginsky, Barbara; Schmutte, Christoph; Marquardt, Hildegard; Westendorf, Johannes (1992). "Formation of genotoxic metabolites from anthraquinone glycosides, present in Rubia tinctorum L". Mutation Research/Fundamental and Molecular Mechanisms of Mutagenesis 265 (2): 263. doi:10.1016/0027-5107(92)90055-7. 
  11. ↑ Inoue, Kaoru; Yoshida, Midori; Takahashi, Miwa; Fujimoto, Hitoshi; Shibutani, Makoto; Hirose, Masao; Nishikawa, Akiyoshi (2009). "Carcinogenic potential of alizarin and rubiadin, components of madder color, in a rat medium-term multi-organ bioassay". Cancer Science 100 (12): 2261–7. PMID 19793347. doi:10.1111/j.1349-7006.2009.01342.x. 
  12. ↑ "Antimicrobial activity of common madder (Rubia tinctorum L.)" (6). PMID 16619348. doi:10.1002/ptr.1884. 
  13. ↑ "Anti-diarrhoeal activity of crude aqueous extract of Rubia tinctorum L. Roots in rodents" (2). PMID 20551592. doi:10.1540/jsmr.46.119. 
  14. ↑ Diccionario gallego-castellano, Santiago, Imp. Seminario Conciliar
  15. ↑ Rubia tinctorum en Trópicos
  16. ↑ Notas cariológicas em Rubiaceae portuguesas.
  17. ↑ Sinónimoe en Kew
  18. ↑ Rubia tinctorum en PlantList/

Véxase tamén

Bibliografía

  • PLANTAS MEDICINALES, Pio Font Quer. Editorial Península, 2a edició 2000.
  • TRATADO DE BOTÁNICA, Gola, Negri, cappelletti. Editorial LABOR S.A
  • MANUAL FLORA DELS PAÏSOS CATALANS, Oriol de Bolòs, Josep Vigo, Ramón M. Masalls, Josep M. Ninot. Editorial Conèixer a Natura
  • FLORA IBÉRICA. Editorial Real Xardín Botánico, CSIC. Volum XV (RUBIACEAE-DIPSACACEAE)
  • Species Plantarum 1:109. 1753
  • USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network - (GRIN) (en inglés)