Այդ ալ-Ֆիտր

Eid al-Fitr
կրոնական տոն, պետական տոն, Islamic term, մուսուլմանական տոն Խմբագրել Wikidata
ԵնթակատեգորիաEid Խմբագրել Wikidata
Մասն է• իսլամ
 • մուսուլմանական տոն Խմբագրել Wikidata
Կրոնիսլամ Խմբագրել Wikidata
Երկիրամբողջ աշխարհում Խմբագրել Wikidata
ՆախորդՌամադան, Zakat al-Fitr Խմբագրել Wikidata
Հաջորդ• Fasting six days of Shawwal month Խմբագրել Wikidata
Ամսաթիվ2 Shawwal, 1 Shawwal Խմբագրել Wikidata
Foods tra­di­tio­nal­ly asso­cia­tedseviyan, bean pie Խմբագրել Wikidata

Այդ ալ-Ֆիտր (Eid al-Fitr, /ˌiːd əl ˈfɪtər, -trə/ Իդ ալ-Ֆիտր) իսլամական երկու պաշտոնական տոներից առաջինն է (երկրորդը Այդ ալ-Ադհան է)։ Այս տոնը նշում են մուսուլմանները ամբողջ աշխարհում, քանի որ այն նշանավորում է Ռամադանի մեկամսյա լուսաբացից մինչ երեկո ծոմապահության ավարտը[1]։ Այդ ալ-Ֆիտրը համարվում է Շավվալ (Shawwal) ամսվա առաջին օրը իսլամական օրացույցում։ Քանի որ Հիջրայի լուսնային օրացույցի ամիսների սկիզբը կախված է նոր լուսնի երևալուց, այս տոնը Գրիգորյան օրացույցում ամեն տարի տարբեր օր է ընկնում։ Տոնը հայտնի է տարբեր անուններով աշխարհի տարբեր լեզուներում և երկրներում։ Որոշ մուսուլմանական համայնքներ այն անվանում են Առաջին Այդ (First Eid) կամ Փոքր Այդ (Lesser Eid)[2][3]

Այդ ալ-Ֆիտրի առանձնահատուկ աղոթքը բաղկացած է երկու ռաքաթից (աղոթքի կանգնած մասեր), որոնք սովորաբար կատարվում են բաց դաշտում կամ մեծ դահլիճում։ Այն կարելի է կատարել միայն համատեղ (ջամաʿաթ) աղոթքով և ներառում է յոթ լրացուցիչ Թեքբիր (ձեռքերը ականջների մոտ բարձրացնելով՝ «Ալլահ Ակբար» արտասանելը, ինչը նշանակում է «Ալլահն ամենամեծն է»): Սուննի իսլամի Հանաֆիական դպրոցում առաջին ռաքաթի սկզբում կատարվում են երեք Թեքբիրներ, իսկ երկրորդ ռաքաթում՝ ռուքուʿ-ին (ծունկի իջնելուն) նախորդող երեք Թեքբիրներ[4]։ Այլ սուննիական դպրոցներում սովորաբար կա 12 Թեքբիր՝ բաժանված յոթի և հինգի խմբերի[5]։ Շիա իսլամում աղոթքն ունի վեց Թեքբիր առաջին ռաքաթում՝ Թիլավայի (Քուրանի ընթերցանության) ավարտին, ռուքուʿ-ից առաջ, և հինգ Թեքբիր՝ երկրորդ ռաքաթում։ Տեղական իրավական (ֆիքհական) տեսակետից կախված՝ այս աղոթքը համարվում է կամ ֆարզ (فرض, պարտադիր), կամ մուստահաբբ (խստորեն խորհուրդ տրվող)։ Աղոթքից հետո մահմեդականները նշում են Այդ ալ-Ֆիտրը տարբեր ձևերով[6], հիմնականում՝ տոնական կերակուրներով, ինչը նաև տոնին տվել է «Քաղցր Այդ» կամ «Շաքարե Տոն» անվանումը[7][8]։

Պատմություն

Տաջիկստանում 10-13-2007 թթ

Մահմեդական ավանդության համաձայն, Մուհամմադն է սահմանել Այդ ալ-Ֆիտրի տոնակատարությունը[9]։ Որոշ հադիսների համաձայն, այս տոները հաստատվել են Մեդինայում այն բանից հետո, երբ Մուհամմադը միգրացիա կատարեց Մեքքայից։ Անաս իբն Մալիքը, ով Մուհամմադի ընկերներից էր, պատմել է, որ երբ Մուհամմադը ժամանեց Մեդինա, նա տեսավ, որ մարդիկ նշում էին երկու հատուկ օր, որոնց ընթացքում նրանք զբաղվում էին զվարճանքներով։ Այդ ժամանակ Մուհամմադը նկատեց, որ Ալլահը սահմանել է երկու պարտադիր տոնական օր՝ Այդ ալ-Ֆիտրն ու Այդ ալ-Ադհան[10]։

Ընդհանուր ծեսեր

Այդ ալ-Ֆիտրը սկսվում է կիսալուսնի առաջին տեսանելիության գիշերվա մայրամուտից։ Այն գիշերը, երբ լուսինը երևում է, որոշ երկրներում, ինչպիսիք են Բանգլադեշը, նշվում է որպես «Չանդ Ռաաթ» (Chand Raat)[11]: Եթե լուսինը չի երևում նախորդ լուսնային ամսվա 29-րդ օրվա ավարտին (կամ ամպամածության պատճառով, կամ այն պատճառով, որ արևմտյան երկինքը դեռ շատ լուսավոր է լուսնի մայր մտնելու պահին), ապա տոնը նշվում է հաջորդ օրը։ Այդ ալ-Ֆիտրը տևում է մեկից երեք օր՝ կախված երկրից[12]։ Արգելված է պահք պահել Այդի օրը, և այդ օրվա համար նախատեսված է հատուկ աղոթք[13]։ Որպես պարտադիր բարեգործական արարք, աղոթքից առաջ անհրաժեշտ է աղքատներին ու կարիքավորներին տալ Զաքաթ ալ-Ֆիտր (բարեգործական նվիրատվություն)[14]։

Բայրամի աղոթք

Գորգ նախատեսված աղթփի համար

Այդի աղոթքը կատարվում է համատեղ (ջամաʿաթ) բաց տարածքում, օրինակ՝ դաշտում, համայնքային կենտրոնում կամ մզկիթում[15]։ Այս աղոթքի համար ազան (աղոթքի կանչ) չի հնչեցվում, և այն բաղկացած է ընդամենը երկու ռաքաթից, որոնցում Թեքբիրների քանակը և այլ աղոթքի տարրերը տարբեր են՝ կախված իսլամի տարբեր ճյուղերից։ Այդի աղոթքից հետո հնչում է խութբան (քարոզը), որին հաջորդում է դուʿա (աղաչանք), որի ընթացքում մարդիկ Աստծուց խնդրում են ներողություն, ողորմություն, խաղաղություն և օրհնություն բոլոր կենդանի արարածների համար աշխարհում։ Քարոզի ընթացքում նաև բացատրվում են Այդի արարողությունների կատարման կանոնները, ներառյալ Զաքաթի (բարեգործության) պարտադիր կատարումը[16]։ Այդի քարոզը կատարվում է աղոթքից հետո, ի տարբերություն Ուրբաթօրյա աղոթքի, որի քարոզը նախորդում է աղոթքին[17]։ Որոշ իմամներ կարծում են, որ Այդի քարոզին լսելն ընտրովի է (ոչ պարտադիր)։ Աղոթքից հետո մահմեդականները այցելում են իրենց հարազատներին, ընկերներին ու ծանոթներին կամ կազմակերպում են մեծ հավաքույթներ՝ տանը, համայնքային կենտրոններում կամ վարձակալված սրահներում[18]։

Սուննի ընթացակարգ

Ինչպես թելադրում է ծիսակարգը, սուննիները բարձր ձայնով փառաբանում են Աստծուն, երբ գնում են Բայրամի աղոթքի։

Տոնը Մարոկկոյում

Սուրբ գրությունների ընթերցանությունը դադարում է, երբ հավատացյալները հասնում են Այդի աղոթքի վայր կամ երբ իմամը սկսում է արարողությունը[19]։

Աղոթքը սկսվում է նիյյահով (մտադրությամբ)՝ նախքան իմամի կողմից թեքբիրի արտասանվելը։ Այնուհետև կատարվում է թեքբիր ալ-իհրամը՝ ասելով թեքբիր երեք անգամ, յուրաքանչյուր անգամ բարձրացնելով ձեռքերը ականջների մոտ և իջեցնելով դրանք ամեն անգամ, բացի վերջինից, երբ ձեռքերը խաչվում են։ Իմամը կարդում է Ալ-Ֆաթիհան, որին հաջորդում է մեկ այլ սուրա։ Համայնքը կատարում է ռուքու և սուջուդ։ Այսպիսով ավարտվում է առաջին ռաքաթը[20]։

Համայնքը կանգնում է և խաչում է ձեռքերը երկրորդ ռաքաթի համար, որից հետո իմամը կարդում է Ալ-Ֆաթիհան, որին հաջորդում է մեկ այլ սուրա։ Դրանից հետո ռուքուից անմիջապես առաջ ասվում է երեք թեքբիր, յուրաքանչյուր անգամ բարձրացնելով ձեռքերը ականջների մոտ և իջեցնելով դրանք։ Չորրորդ անգամ համայնքը ասում է «Ալլահու Ակբար» և մտնում ռուքուի մեջ։ Աղոթքի մնացած մասը կատարվում է սովորական ձևով։ Այսպիսով ավարտվում է Այդի աղոթքը։ Աղոթքից հետո կատարվում է խութբան[21]։

Շիա ընթացակարգ

Կոմերցիոն փողոց, Բանգալոր

Աղոթքը սկսվում է Նիյյաթով, որին հաջորդում են հինգ Թեքբիրներ։ Առաջին ռաքաթի յուրաքանչյուր Թեքբիրից հետո կարդացվում է հատուկ Դուʿա։ Այնուհետև իմամը կարդում է Սուրաթ ալ-Ֆաթիհան և Սուրաթ ալ-Աʿլան, որից հետո համայնքը կատարում է ռուքու և սուջուդ, ինչպես մյուս աղոթքներում։ Երկրորդ ռաքաթում կրկնվում են նույն քայլերը (հինգ Թեքբիր, Սուրաթ ալ-Ֆաթիհա, Սուրաթ ալ-Աʿլա, ռուքու և սուջուդ)։ Աղոթքից հետո սկսվում է Խուտբան[22]։

Աղոթքից հետո

Այդի տոնակատարության ընթացքում մահմեդականները միմյանց ողջունում են «Այդ Մուբարաք» ասելով, ինչը արաբերեն նշանակում է «Օրհնված Այդ»։ Քանի որ այն հաջորդում է մեկամսյա պահքին, տոնի ընթացքում հաճախ պատրաստվում և ուտվում են քաղցր ուտեստներ և ուտեստներ։ Մահմեդականները սովորաբար զարդարում են իրենց տները և խրախուսվում են ներել միմյանց ու ներողություն խնդրել։ Այն երկրներում, որտեղ մահմեդական բնակչությունը մեծ է, այն սովորաբար համարվում է հանրային տոն, և այդ օրը դպրոցներն ու բիզնեսները հիմնականում փակ են։ Տոնակատարության ավանդույթները տարբեր երկրներում և տարածաշրջաններում տարբեր են։

Փորձ և մշակույթ՝ ըստ երկրների

Արևմտյան Ասիա

Արաբական թերակղզի

Պարսից ծոցի արաբական պետություններում տղամարդիկ սովորաբար գնում են նոր Քանդորա (ավանդական սպիտակ երկար հանդերձանք) կամ ներկում իրենց առկա Քանդորան ընկույզի յուղով։ Կանայք կրում են հատուկ հագուստներ, որոնք նախատեսված են այս առիթի համար, ինչպես նաև օգտագործում են հատուկ օծանելիքներ և հյուսում իրենց մազերը։ Շատ մաջլիսներում (հավաքատեղիներում) հյուրերին առաջարկում են միրգ, խուրմա, թեյ կամ սուրճ։ Այն մարդիկ, ովքեր ապրում են գյուղական վայրերում, հակված են ավելի համեստ կերպով նշելու տոնը[23]։ ԱՄԷ-ի քաղաքներում շենքերը, խանութները, ճանապարհներն ու տները զարդարվում են վառ տոնական լույսերով[24]։ Շատ միջոցառումներ, ինչպես օրինակ թատերական ներկայացումներ, նույնպես անցկացվում են տոնի ընթացքում[25]։

Տոնակատարություն

Բահրեյնում ընտանիքները հաճախ տոնը նշում են Այդի ընթրիքով, որը բաղկացած է քուզի կամ մախբուս բրնձով ուտեստներից։ Տոնական շրջանում տարածված քաղցր ուտեստներից են հալվան և խանֆրուշը։ Տղամարդիկ սովորաբար կրում են թաուբ, իսկ կանայք՝ աբայա։ Կանայք նաև հեննա են նկարում իրենց ձեռքերին կամ ոտքերին[26]։

Սաուդացիները զարդարում են իրենց տները և պատրաստում հարուստ ուտեստներ ընտանիքի և ընկերների համար։ Նրանք նախապատրաստում են նոր հագուստ և կոշիկներ տոնի համար։ Սաուդյան Արաբիայում Այդի տոնակատարությունները կարող են մշակութային տարբերություններ ունենալ՝ կախված տարածաշրջանից, սակայն բոլոր տոնակատարությունների ընդհանուր գիծը առատաձեռնությունն ու հյուրընկալությունն են։ Սաուդական ավանդույթի համաձայն, ընտանիքները սովորաբար հավաքվում են հայրական տանը Այդի աղոթքից հետո։ Մինչև հատուկ Այդի ընթրիքի մատուցումը, փոքր երեխաները շարքով կանգնում են յուրաքանչյուր մեծ[27]։

Օմանցիները սովորաբար ուտում են այնպիսի ուտեստներ, ինչպիսիք են շուան (դանդաղ պատրաստված գառան միսը)՝ սուրճի հետ: Որոշ վայրերում, օրինակ՝ Իբրիում, հաճախ կատարվում են ժողովրդական երգեր և ավանդական պարեր։ Եմենում Bint al-sahn-ը նախընտրելի խորտիկն է Այդ տոնակատարությունների ընթացքում։ Ժամանակակից դարաշրջանում սուպերմարկետները, կորպորացիաներն ու առևտրի կենտրոնները մրցակցում են այս ժամանակաշրջանում երեխաներին գրավելու համար՝ գովազդներ տեղադրելով թերթերում և հեռուստատեսությամբ, ինչպես նաև հատուկ ակցիաներ առաջարկելով և կազմակերպելով փակ Gargee’an միջոցառումներ՝ իրենց բրենդը առաջ մղելու նպատակով։ահասակ ընտանիքի անդամի առջև, ովքեր նրանց նվիրում են գումար որպես նվեր[28]։

Լևանտ

Երուսաղեմի բնակիչները Այդ ալ-Ֆիտրի աղոթքից հետո զարդարում են Ալ-Աքսա մզկիթի բակերը խաղալիքներով այն երեխաների համար, ովքեր բոլոր պաղեստինյան տարածքներից գալիս են մասնակցելու Այդ ալ-Ֆիտրիի աղոթքի արարողություններին։ Շատ պաղեստինցիներ այս օրերին այցելում են Իսրայելի բանտերում գտնվող պաղեստինցի բանտարկյալների ընտանիքներին, ինչպես նաև հաճախ այցելում են հենց բանտերը կամ գերեզմանատներ՝ ծաղկեպսակներ դնելու համար[29]։

Տոնը Լիբանանում

Պաղեստինցիները և հորդանանցիները զարդարում են իրենց տները և պատրաստում առատ ճաշկերույթներ ընտանիքի անդամների ու ընկերների համար։ Նրանք նախապես պատրաստում են նոր հագուստ և կոշիկներ տոնի համար։ Պաղեստինում և Հորդանանում Այդի տոնակատարությունները մշակութային առումով կարող են տարբեր լինել ըստ տարածաշրջանի, սակայն բոլորի համար ընդհանուր թեման առատաձեռնությունն ու հյուրընկալությունն են։ Տարածված ավանդույթ է, որ ընտանիքները Այդի աղոթքից հետո հավաքվում են ընտանեկան գլխավոր տան շուրջ։ Մինչև տոնական հատուկ ճաշի մատուցումը, փոքրիկները հերթագծվում են մեծահասակների առաջ, ովքեր փող են նվիրում երեխաներին որպես նվեր։ Հորդանանցիները նաև կախում են ֆանուսներ կամ «Այդի լապտերներ»[30]։

Այդ ալ-Ֆիտր տոնական աղոթք

Լիբանանում Այդ ալ-Ֆիտրիի ընթացքում անցկացվում են բազմաթիվ համերգներ, որոնց մասնակցում են ինչպես լիբանանցի, այնպես էլ այլ արաբ աստղեր։ Երաժիշտները հաճախ ելույթ են ունենում Բեյրութի ջրային ափին։ Այլ միջոցառումների թվում են արվեստի ցուցահանդեսները[31]։ Ma'amoul-ն ու Kahk-ը հանրաճանաչ բլիթային ուտեստներ են, որոնք թխվում և օգտագործվում են Պաղեստինում, Հորդանանում, Սիրիայում և Լիբանանում Այդի տոնակատարությունների ընթացքում[32]։

Իրաք

Իրաքում kleicha-ն (ավանդական խորտիկը)[33] և գառան միսը համարվում են տարածված ուտեստներ[34]։ Իրաքցի քրդերը սովորաբար տոնի նախորդ օրը այցելում են գերեզմանատներ՝ հիշելու իրենց կորցրած հարազատներին։ Աղոթքից հետո իրաքցի քրդական ընտանիքները հավաքվում են մեծ նախաճաշի շուրջ, որը ներառում է բրինձ, շոգեխաշած ուտեստներ, քաղցրավենիք, ընկույզներ և կոֆեին պարունակող ըմպելիքներ[35]։

Իրան

Իրանում, որտեղ այս առիթը հայտնի է որպես Eid-e-Fitr (պարսկերեն՝ عید فطر), Այաթոլլա Խամենեիի գրասենյակը ներկայացնող փորձագետների մի քանի խմբեր Ռամադանի վերջին օրերին այցելում են երկրի տարբեր շրջաններ՝ Այդի օրվա ճշգրիտ ամսաթիվը որոշելու համար[36]։ Իրանցի մահմեդականները մասնակցում են Այդ ալ-Ֆիտրիի աղոթքին և վճարում Զաքաթ ալ-Ֆիտր (բարեգործական նվիրատվություն)[37]։ Այդ ալ-Ֆիտրիի աղոթքը և դրան հաջորդող քարոզը Թեհրանի Grand Mosalla մզկիթում սովորաբար գլխավորում է Իրանի գերագույն առաջնորդ Այաթոլլա Սեյյեդ Ալի Խամենեին[38]։ Տոնակատարությունը սովորաբար ուղեկցվում է մեկ կամ երկու օր տևող ազգային արձակուրդով[39]։

Աֆրիկա

Եգիպտոս

Եգիպտացիները Այդ ալ-Ֆիտրիի առաջին օրը նվիրում են ամբողջ ընտանիքի հավաքույթին և տոնակատարությանը հասարակական այգիներում։ Նրանք նաև առավոտյան կատարում են Այդի աղոթքը, սակայն տարբեր շրջաններում աղոթքի ժամանակացույցը կարող է տարբեր լինել. օրինակ՝ Կահիրեի աղոթքի ժամանակը չի համընկնում Ալեքսանդրիայի ժամանակի հետ։ Ընդունված ավանդույթ է, որ երեխաները ստանում են Eidi՝ փոքր գումար, որը նրանք կարող են ծախսել տարբեր միջոցառումների վրա Այդի ընթացքում[40]։ Եգիպտացիները սիրում են տոնել միասին, այդ պատճառով Այդի օրերին ու գիշերներին փողոցները միշտ մարդաշատ են[41]։

Յավո կանայք

Նիգերիա

Նիգերիայում Այդը լայնորեն հայտնի է որպես Փոքր Սալլահ (Small Sallah)։ Տոնական օրվա ընթացքում մարդիկ սովորաբար միմյանց ողջունում են արտահայտությամբ Barka Da Sallah, որը հաուսա լեզվից թարգմանվում է որպես «Շնորհավոր Սալլահ»։ Տոնակատարությունները կարող են տևել մինչև 3 օր[42]։

Թունիս

Թունիսում Այդը նշվում է երեք օր, ընդ որում՝ նախապատրաստությունները սկսվում են մի քանի օր առաջ։ Այդ օրերից երկուսը ազգային արձակուրդներ են։ Տոնի համար պատրաստվում կամ ձեռք են բերվում հատուկ քաղցրավենիքներ և բլիթներ, այդ թվում՝ բաքլավա, տարբեր տեսակների "ka’ak", մարցիպան և թխվածքաբլիթներ, որոնք նվիրում են ընկերներին և հարազատներին[43]։ Երեխաները ստանում են նվերներ ծնողներից և տարեց բարեկամներից, որոնք սովորաբար լինում են փող կամ խաղալիքներ։ Բացի այդ, մարդիկ հրավիրում են մոտ ընկերներին և հարազատներին Այդի ընթրիքի, որից հետո նրանք հաճախ երգում և պարում են տոնական տրամադրությամբ։

Սոմալի

Սոմալիում և Կարմիր ծովի երկայնքով գտնվող այլ իսլամական շրջաններում Այդ ալ-Ֆիտրը նշվում է մահմեդական համայնքների կողմից։ Տոնակատարությունները սովորաբար ուղեկցվում են հարուստ խնջույքներով, որտեղ մատուցվում են հատուկ ուտեստներ, այդ թվում՝ xalwo (halwo) և buskut (buskuit)[44]։

Գունավոր պլաստիկ լապտերներ ռամադանի համար

Տանզանիա

Տանզանիայում մահմեդականները նշում են Այդ ալ-Ֆիտրը, որի ընթացքում նրանք սովորաբար հագնում են գեղեցիկ հագուստ, զարդարում են իրենց տները լույսերով և պատրաստում հատուկ ուտեստներ, որոնք բաժանում են ընտանիքի անդամների և հյուրերի հետ։ Երեխաները ստանում են նվերներ, հիմնականում փող կամ այլ փոքր նվերներ[45]։ Զանզիբարում տարածված է, որ տեղացիները գնում են նոր հագուստ, իսկ կանայք գնումներ են կատարում ձեռք բերելով պայուսակներ, վզնոցներ և այլ աքսեսուարներ։ Երիտասարդներից ոմանք Այդի գիշերները անցկացնում են ակումբներում՝ պարելով, իսկ երեխաները ստանում են մետաղադրամներ և փոքր գումարներ տեղացիներից[46]։

Հարավայաին Աֆրիկա

Քեյփթաունում հարյուրավոր մահմեդականներ հավաքվում են Green Point-ում Ռամադանի վերջին օրը երեկոյան՝ լուսնի երևալը դիտելու համար, յուրաքանչյուրն իրենց հետ բերելով ինչ-որ բան՝ մյուսների հետ կիսվելու համար՝ իֆթարի ժամանակ։ Maghrib (մայրամուտի) աղոթքը կատարվում է համատեղ, և դրանից հետո պաշտոնապես հայտարարվում են լուսնի դիտարկման արդյունքները[47]։

Մարոկկո

Մարոկկոյում Այդ ալ-Ֆիտրը հայտնի է որպես Eid es-Seghir։ Շատ ընտանիքներ ավանդաբար նոր հագուստ են գնում իրենց երեխաների համար տոնի ընթացքում։ Այդի ընթրիքի համար տարածված ուտեստներն են կուսկուսը, գառան կամ տավարի բրոշետները (խորոված մսի շշեր) և այլ ավանդական ուտեստներ[48]։ Երկրի հյուսիսում երաժիշտները հաճախ նվագում են անդալուզյան երաժշտություն, որը ուղեկցվում է արագ ծափերով՝ ստեղծելով տոնական մթնոլորտ[49]։

Մարդիկ Բայրամի տոնակատարությանը Դուրբանում 2014 թ

Եթովպիա

Եթովպիայում Այդը կարևոր իրադարձություն է մահմեդականների համար, ովքեր կազմում են Արևելյան Աֆրիկայի ամենամեծ մահմեդական համայնքը[50]։

Սուդան

Սուդանում, որտեղ բնակչության 97%-ը մահմեդական է, Այդի նախապատրաստությունները սկսվում են Ռամադանի վերջին օրերին[51]։ Տոնական ուտեստների պատրաստումը տևում է մի քանի օր․ մեծ քանակությամբ թխվում են ka'ak (շաքարափոշիով թխվածքաբլիթներ), bettifour (չոր թխվածքներ, ներառյալ նուրբ բիսկվիթներ, թխած բեզեներ և մակարոններ, որոնց անունը ծագում է ֆրանսերեն petit four բառից), ինչպես նաև պոպկոռն։ Այդի հատուկ հագուստները կամ գնում են, կամ կարում։ Աղջիկներն ու կանայք իրենց ձեռքերը և ոտքերը զարդարում են հնաով։ Երբեմն նույնիսկ տան որոշ հատվածներ ներկվում են տոնի համար։ Այդի նախօրեին ամբողջ ընտանիքը մաքրում է տունը և բակը, տեղադրում է ամենալավ սփռոցները, անկողնային պարագաները և դեկորները։ Այդի օրը տղամարդիկ և տղաները (և երբեմն նաև կանայք ու աղջիկները) մասնակցում են Այդի աղոթքին։ Հաջորդ երեք օրերի ընթացքում ընտանիքները այցելում են միմյանց, ինչպես նաև հարազատներին, հարևաններին և մտերիմ ընկերներին։ Կարճատև այս այցերի ընթացքում մատուցվում են թխվածքներ, շոկոլադներ և քաղցրավենիքներ, իսկ հյուրասիրության համար հաճախ պատրաստվում են հարուստ ճաշկերույթներ։ Երեխաները ստանում են նվերներ, որոնք լինում են խաղալիքներ կամ գումար[52]։

Սենեգալ

Սենեգալում և Արևմտյան Աֆրիկայի այլ երկրներում Այդ ալ-Ֆիտրը լայնորեն հայտնի է որպես Korité։ Այն ազգային տոն է, որը նշվում է երեք օր շարունակ։ Ընտանիքները սովորաբար նոր հագուստ են պատվիրում կամ կարում տոնի համար։ Տոնական օրերին նվերներ և նվիրատվություններ են փոխանակվում[53]։

Կոտ դ’Իվուար

Կոտ դ’Իվուարում Այդը մահմեդականների համար մեծ խնջույքի տոն է։ Տոնակատարությունը կարող է տևել երկուից տասը օր, կախված տարածաշրջանից[54]։

Կենտրոնական Ասիա

Տաջիկստան

Տաջիկստանում այս տոնը հայտնի է որպես Այդի Ռամազոն[55], և հանդիսանում է ազգային տոն[56]։

Ղրղզստան

Սուլեյմանիե մզկիթ, Ստամբուլ

Ղրղզստանում այս օրն անվանում են Orozo Ait։ Տեղացիները տոնում են տարբեր ձևերով, այդ թվում՝ խնջույքներ կազմակերպելով, սնունդ վայելելով և երգելով։ Տոնական միջոցառումներում հաճախ անցկացվում են հեռավորության վրա ձիարշավներ և այլ ձիային մարզաձևեր։ Տոնական օրերին մարդիկ սովորաբար հագնում են վառ և ճոխ հագուստ։ Տարածված ավանդույթ է Jaramazan մեղեդիներ երգելը, որի դիմաց երգողները ստանում են թխված հաց, քաղցրավենիք կամ գումար[57][58]։

Ուզբեկստան

Ուզբեկստանում Այդ ալ-Ֆիտրը հայտնի է որպես Ramazon Hayit կամ Roʻza hayiti, և համարվում է պաշտոնական տոն։ Տոնի նախօրեին ուզբեկ ընտանիքները պատրաստում են ավանդական քաղցրավենիքներ, այդ թվում՝ կուշ-թիլի (խրթխրթան խմորեղեն), փլով (բրնձով, մսով ավանդական ուտեստ), չակ-չակ(մեղրով և տապակած խմորով պատրաստված աղանդեր)։ Տոնական օրերին խանութներում վաճառվում են մեծ քանակությամբ քաղցրավենիք և երեխաների խաղալիքներ[59]։

Ղազախստան

Ղազախստանում այս տոնը հայտնի է որպես Oraza Ait։ Տոնական օրերին ղազախ մահմեդականները սովորաբար այցելում են միմյանց, հյուրասիրելով բաուրսակ (baursaki, տապակած խմորեղեն)։ Տոնական ճաշացանկում տարածված են նաև՝ ոչխարի միս, ապուր, թեյ, Kymyz (ձիու թթված կաթ)[60]։

Հարավային Ասիա

Աֆղանստան

Աֆղանստանցի երեխան ուտում է նվեր ստացած կոնֆետը Աֆղանստանի Գիլմենդ նահանգի Գարմսիր շրջանում՝ Այդ ալ-Ֆիտր տոնի ժամանակ,

Աֆղանստանի հիմնականում սուննի մահմեդական մշակույթում Ֆիտր Բայրամը (Eid al-Fitr) մեծ կարևորություն ունի և լայնորեն նշվում է երեք օր շարունակ[61]։ Այն հատկապես ներառում է հատուկ տոնակատարություններ երեխաների և ընտանիքի ամենակրտսեր անդամների համար։ Պաշտոնական ողջույնը Փուշթու լեզվով «Ախթար մո Մուբարաք շա» (Eid Mubarak) արտահայտությունն է[62]։ Աֆղանները սկսում են պատրաստվել Ֆիտր Բայրամի տոնին մինչև տասը օր առաջ՝ մաքրելով իրենց տները, ինչը դարիր լեզվով կոչվում է «Խանա Թաքանի» (Khana Takani)։ Նրանք այցելում են տեղի շուկաներ՝ նոր հագուստ, քաղցրավենիք և խորտիկներ գնելու համար, այդ թվում՝ Ջալեբի (Jalebi), Շոր-Նախոդ (Shor-Nakhod, պատրաստված ճավից), Քեյք վա Քոլչա (Cake wa Kolcha, պարզ կարկանդակ, որը նման է պաունդ-քեյքին)։ Բոլանի (Bolani) ավանդական բուսակերական հացաբլիթները հատկապես տարածված կերակուր են Աֆղանստանում Ֆիտր Բայրամի ընթացքում[63]։ Ֆիտր Բայրամի օրը աֆղանները նախ կատարում են իրենց Բայրամի աղոթքը, այնուհետև հավաքվում են իրենց տներում՝ ընտանիքի անդամների հետ, միմյանց ողջունելով «Eid Mubarak» և սովորաբար հավելելով «Eidet Mobarak Roza wa Namazet Qabool Dakhel Hajiha wa Ghaziha», ինչը նշանակում է «Շնորհավոր Բայրամ, թող քո պահքը և աղոթքները ընդունվեն Աստծո կողմից, և թող քեզ դասեն այն անձանց շարքում, ովքեր կգնան Հաջի ուխտագնացության»։ Ընտանիքի տարեցները երեխաներին տալիս են փող և նվերներ։ Տարածված սովորություն է նաև այցելել ընտանիքի անդամներին և ընկերներին, ինչը տարվա այլ ժամանակներում կարող է դժվար լինել։ Երեխաները տնից տուն են շրջում՝ ասելով «Khala Eidet Mubarak» (թարգմանաբար՝ «Մորաքույր, շնորհավոր Բայրամ»), և նրանք որպես նվեր ստանում են քաղցրավենիք, թխվածքաբլիթներ կամ Պալա (Pala)։ Երիտասարդ աղջիկներն ու կանայք տոնի ընթացքում իրենց ձեռքերին և ոտքերին քսում են հինա, ստեղծելով նախշավոր ձևավորումներ։ Տարեց կանայք, չնայած նույնպես հինա են օգտագործում, չեն նախընտրում շատ բարդ ձևեր։ Տղաներն ու երիտասարդ տղամարդիկ որոշ համայնքներում նույնպես կարող են հինա քսել, սակայն նրանց մոտ ձևերը սովորաբար լինում են շատ պարզ, օրինակ՝ շրջանաձև նախշ ափի կենտրոնում կամ պարզապես ներկված մատների ծայրերը։ Տարեց տղամարդիկ երբեմն նույնպես կարող են դա անել, բայց այն հաճախ չի հանդիպում։ Աֆղանստանում հինան հիմնականում կանանց ավանդույթ է, երբ խոսքը վերաբերում է ձեռքերն ու ոտքերը զարդարելուն։ Գիշերը բազմաթիվ խարույկներ են վառում տների շուրջը, երբեմն այնքան շատ, որ ամբողջ հովիտները սկզբում թվում են կրակի մեջ կիզված։Բացի այդ, տոնակատարությունների ընթացքում հաճախ կարելի է տեսնել տոնական հրաձգություն ավտոմատ զենքերով, հատկապես հետևող փամփուշտներով, ինչը տարածված երևույթ է այն շրջաններում, որտեղ բնակչության խտությունը բարձր է[64]։

Հնդկստան

Կայսր Բահադուր շահի երթը` նշելու տոնը, 1843 թ

Հնդկաստանում Ֆիտր Բայրամը (Eid) հանրային տոն է։ Տոնը սկսվում է Chand Raat-ի (լուսնի նոր փուլի առաջին գիշեր) ժամանակ, երբ հայտնվում է նորալուսինը։ Այդ երեկոյան մարդիկ շտապում են շուկաներ՝ ավարտելու իրենց տոնական գնումները, ձեռք բերելու հագուստ և նվերներ, ինչպես նաև սկսում են պատրաստել հաջորդ օրվա սնունդը։ Ավանդական Բայրամի կերակուրները հաճախ ներառում են բիրիանի (biriyani), շիր խուրմա (sheer khurma), ինչպես նաև սիվայյան (sivayyan), որը բաղկացած է բարակ, տապակած քաղցր արիշտայից, պատրաստված կաթով և չոր մրգերով։ Բացի այդ, տարբեր շրջաններում կարող են պատրաստվել տարածաշրջանային հատուկ ուտեստներ։ Կանայք և աղջիկները միմյանց ձեռքերին քսում են հինա, ստեղծելով գեղեցիկ նախշեր։ Հաջորդ առավոտ մուսուլմանները այցելում են իրենց տեղական մզկիթ կամ Eidgah, որտեղ կատարում են Բայրամի աղոթքը (Eid Namaz), և նախքան տուն վերադառնալը, կատարում են Eid Zakat (բարեգործական նվիրատվություն)։ Այնուհետև երեխաներին տալիս են Eidi (դրամական նվերներ), իսկ ընկերներն ու հարազատները այցելում են միմյանց տներ՝ միասին ուտելու և տոնը նշելու համար[65]։

Նամազ

Պակիստան

Բայրամի աղոթքը Բադշահի մզկիթում

Պակիստանում Ֆիտր Բայրամը (Eid al-Fitr) հաճախ անվանում են «Փոքր Բայրամ» (ուրդու՝ چھوٹی عید, chhoṭī īd, փենջաբի՝ نکی عید, nikkī īd) կամ «Քաղցր Բայրամ» (ուրդու՝ میٹھی عید, mīṭhī īd, փենջաբի՝ مٹھی عید, miṭṭhī īd)[66]։ Տոնից առաջ յուրաքանչյուր ընտանիքի անդամի անունից պարտադիր բարեգործություն (Zakat al-Fitr) է տրվում կարիքավորներին, ինչը պետք է արվի մինչև Բայրամի օրը կամ, առավելագույնը, մինչև Բայրամի աղոթքը, որպեսզի բոլորը կարողանան մասնակցել տոնական ուրախությանը։ Տանը ընտանիքի անդամները վայելում են հատուկ Բայրամի նախաճաշ, որը ներառում է տարբեր տեսակի քաղցրավենիքներ և աղանդեր, այդ թվում՝ Խիր (Kheer) և ավանդական Շիր Խուրմա (Sheer Khurma)։ Վերջինս պատրաստվում է արիշտայից, կաթից, կարագից, չոր մրգերից և փաթիլներից։ Երեխաներն առանձնապես մեծ ուրախությամբ են նշում Բայրամը, քանի որ ստանում են «Eidi» (դրամական նվերներ) իրենց հարազատներից և տարեցներից[67]։ Մարդիկ սովորաբար նախընտրում են Պակիստանի Պետական Բանկից ստանալ նոր թղթադրամներ, որպեսզի դրանք բաժանեն երեխաներին որպես նվեր[68]։

Բանգլադեշ

Բայրամի աղոթք

Բանգլադեշում Ֆիտր Բայրամը նշվում է մեծ շուքով և հանդիսավորությամբ։ Բայրամի պատրաստությունները սկսվում են Ռամադանի վերջին քառորդից, երբ շուկաներն ու առևտրի կենտրոնները լցվում են մարդկանցով։ Նրանք, ովքեր ապրում են հեռու իրենց ընտանիքներից՝ աշխատանքի կամ ապրուստի պատճառով, վերադառնում են իրենց հայրենի քաղաքներն ու գյուղերը, որպեսզի տոնը նշեն ընտանիքի անդամների և հարազատների հետ։ Չանդ Ռաաթի՝ լուսնի հայտնվելու գիշերը, երեխաները հավաքվում են բաց դաշտերում, որպեսզի տեսնեն Շավվալ ամսվա կիսալուսինը։ Այդ առիթով Բանգլադեշի հեռուստատեսությունը հեռարձակում է հանրահայտ բենգալական Բայրամի երգը՝ «O Mon Romzaner Oi Rozar Sheshe»։ Երեխաները պատրաստում և միմյանց փոխանակում են Բայրամի բացիկներ, իսկ աղջիկները իրենց ձեռքերին քսում են Մեհնդի (հինա)՝ ստեղծելով գեղեցիկ նախշեր։ Բանգլադեշում ավանդական Բայրամի նախաճաշը ներառում է բենգալական Շեմայ (Shemai), որը պատրաստվում է բարակ արիշտայից և մատուցվում է Ռոտիի, Պարաթայի կամ Լուչիի հետ։ Այնուհետև մարդիկ մասնակցում են Eidgah-ում անցկացվող Բայրամի աղոթքին։ Երեխաները կատարում են "Salam"՝ հպվելով ընտանիքի տարեցների ոտքերին, իսկ տարեցները նրանց նվիրում են փոքր գումարներ, որոնք հայտնի են որպես "Salami" կամ "Eidi", ինչը Բայրամի մեծագույն ուրախություններից մեկն է երեխաների համար։ Տան կանայք պատրաստում են բուրավետ բենգալական ուտեստներ, որոնք ներառում են բիրիանի, պոլաո, պիթա, քաբաբ, քորմա, չինգրի մալայքարի (կոկոսի սոուսով ծովախեցգետին), շորշե իլիշ (մանանեխի սոուսով պատրաստված իլիշ ձուկ), փայեշ, շիրնի, հալվա և այլ ուտեստներ։ Գյուղական Բենգալիայում չամուսնացած աղջիկները պիթաների վրա նկարում են թիթեռներ, ինչը բենգալացիների շրջանում ամուսնության խորհրդանիշ է։ Հարուստ մուսուլմանները Զաքաթի միջոցով նվիրատվություններ են անում աղքատներին[69]։ Մարդիկ այցելում են իրենց հարազատների, հարևանների և ընկերների տներ, միմյանց ողջունելով «Eid Mubarak»։

Բայրամի աղոթք․ Բանգլադեշ

Բայրամի տոնավաճառները կազմակերպվում են գետի ափերին կամ մեծ բագան (բնյան) ծառերի տակ, տեղական շուկաների մոտ, որտեղ մարդիկ հավաքվում են տոնական տրամադրությամբ[70]։ Բայրամի շքերթների ավանդույթը սկիզբ է առել Մուղալյան Դաքայում և պահպանվել է մինչև այսօր։ Բանգլադեշի ամենահայտնի Բայրամի վայրերից են Gor-E-Shahid Eidgah Maidan-ը, որը ամենամեծ Eidgah-ն է երկրում, Dhanmondi Shahi Eidgah-ը, որը պատմական, ճարտարապետական և մշակութային արժեք ունեցող հուշարձան է, և Sholakia Eidgah-ը, որը պահում է աշխարհի ամենամեծ Բայրամի աղոթքի հավաքույթի ռեկորդը։ Բայրամի երկրորդ օրը Բանգլադեշի հեռուստատեսությունը հեռարձակում է «Ityadi» հաղորդումը, որը ներկայացնում է բենգալական մշակույթը և անդրադառնում կրթական թեմաների[71]։ Գյուղական Բենգալիայում Բայրամի կապակցությամբ կազմակերպվում են ժողովրդական մարզական մրցույթներ, որոնք նպաստում են տոնական մթնոլորտի ստեղծմանը և դարձնում Բայրամը համայնքային համախմբման յուրահատուկ առիթ[72]։

Հարավարևելյան Ասիա

Ինդոնեզիա

Ջահերի շքերթի ավանդույթ Ռամադան սուրբ ամսվա թաքբիրան գիշերը Ինդոնեզիայի Արևմտյան Սուլավեսի նահանգի Պամբոանգ շրջանի Պամբոանգ շրջանի Թինամբունգ գյուղում:

Ինդոնեզիայում Ֆիտր Բայրամը հայտնի է որպես Hari Raya Idul Fitri կամ ավելի հաճախ Լեբարան (Lebaran) և հանդիսանում է ազգային տոն[73]։ Մարդիկ վերադառնում են իրենց հայրենի քաղաքներ և գյուղեր՝ տոնելու Բայրամը իրենց ընտանիքների հետ, ինչպես նաև ներողություն խնդրելու ծնողներից, զոքանչից, զարմիկներից և տարեցներից[74]։ Այս զանգվածային վերադարձը հայտնի է որպես "մուդիկ" (mudik)։ Տոնակատարությունները սկսվում են նախորդ երեկոյան Թաքբիր (Takbir) աղոթքի երգեցողությամբ և լապտերներ վառելով։ Առավոտյան, մինչ Բայրամի աղոթքը, մզկիթներում բաժանվում են Զաքաթի (Zakat) նվիրատվությունները՝ կարիքավորներին աջակցելու համար[75]։ Այնուհետև մարդիկ հավաքվում են ընտանիքի և հարևանների հետ՝ հագած ավանդական հագուստ և միասին վայելում են հատուկ Լեբարանի տոնական ընթրիքը։ Երեխաներին նվիրում են գունավոր ծրարներով փող (Eidi)։ Տոնի ընթացքում Ինդոնեզիայում տարածված է նաև այցելել հարազատների գերեզմանները, մաքրելով և խնամելով դրանք հատուկ ծիսակարգով[76]։ Բացի այդ, մուսուլմանները այցելում են կենդանի բարեկամներին "Halal bihalal" կոչվող արարողության ընթացքում, որը հաճախ անցկացվում է հենց Բայրամի օրերին կամ դրանից մի քանի օր անց։

Ինդոնեզիայում Բայրամի համար պատրաստվող հատուկ ուտեստները ներառում են Կետուպատ (Ketupat), Ռենդանգ (Rendang), Օպոր Այամ (Opor Ayam) և Գուլայ (Gulai)։ Այս ուտեստները մատուցվում են, երբ մարդիկ հավաքվում են իրենց ընտանիքի անդամների և հարազատների հետ՝ միասին տոնելու Բայրամը։ Բացի այդ, ընդունված է փող նվիրել հարազատներին, ինչը հանդիսանում է Բայրամի ավանդույթի մի մասը։

Մալայզիա և Սինգապուր

Մալայզիայում, Սինգապուրում և Բրունեյում Կուրբան Բայրամը ավելի հաճախ հայտնի է որպես Hari Raya Aidilfitri (Ջավի: هاري راي عيدالفطري), Hari Raya Idul Fitri, Hari Raya Puasa, Hari Raya Fitrah կամ Hari Lebaran: "Hari Raya" նշանակում է «Մեծ օր»[77]։Ընդունված է, որ քաղաքում աշխատող մարդիկ վերադառնան իրենց ծննդավայր՝ ընտանիքի հետ տոնելու և ծնողներից, զոքանչ-աներներից ու մյուս ավագներից ներողություն խնդրելու համար[78]։ Ներողությունը հաճախ խնդրում են առանց որևէ կոնկրետ սխալ նշելու, որպեսզի վեճեր չառաջանան։ Մալայզիայում այս ավանդույթը հայտնի է որպես balik kampung (վերադարձ հայրենի գյուղ)։ Hari Raya-ի նախորդ գիշերը լի է մզկիթներում կամ musallah-ներում հնչող takbir-ի ձայներով։ Մալայզիայի շատ վայրերում, հատկապես գյուղերում, տներում և դրանց շուրջ տեղադրում են pelita, panjut կամ lampu colok կոչվող նավթային լամպեր (նման են տիկի ջահերին)՝ որպես տոնական լուսավորություն։ Բացի այդ, տիկի ջահերը նույնպես տարածված զարդարանք են այս տոնի ժամանակ[79]։

Տոնական օրն ավանդաբար մատուցվում են հատուկ ուտեստներ, օրինակ՝ ketupat (բրնձով պատրաստված կերակուր), rendang (միս, որը եփվում է համեմունքների մեջ), lemang (կպչուն բրինձ, որը եփվում է բամբուկե խողովակների մեջ), ինչպես նաև մալայական տարբեր քաղցրավենիքներ՝ kuih-muih: Մարդիկ սովորաբար միմյանց ողջունում են "Salam Aidilfitri" կամ "Selamat Hari Raya" արտահայտություններով, որոնք նշանակում են «Շնորհավոր Կուրբան Բայրամ»։ Բացի այդ, մուսուլմանները միմյանց ասում են "maaf zahir dan batin", ինչը նշանակում է «Ների՛ր իմ ֆիզիկական և հոգևոր (սխալները)»։

Գեյլանգ Սերայի լույսը

Մուսուլման մալայզիացիների համար ընդունված է Hari Raya-ի օրը կրելու ավանդական մշակութային հագուստ։ Մալայական տարբերակը (որը կրում են Մալայզիայում, Սինգապուրում, Բրունեյում և Թաիլանդի հարավային շրջաններում) հայտնի է որպես Baju Melayu՝ վերնաշապիկ, որը կրում են հատուկ kain samping կամ songket կոչվող սարոնգի (փաթաթվող կտորե զգեստ) հետ, ինչպես նաև songkok կոչվող գլխարկով։ Մալայզիացի կանանց ավանդական հագուստը հայտնի է որպես Baju Kurung և Baju Kebaya։ Սակայն Սինգապուրի և Մալայզիայի Ջոհոր նահանգի մալայցիների շրջանում ընդունված է baju kurung ասելով հասկանալ այն ոճը, որը կարող են կրել թե՛ տղամարդիկ, թե՛ կանայք[80]։

Մալայզիայում, հատկապես խոշոր քաղաքներում, ընդունված է կազմակերպել բաց տներ, երբ մարդիկ որոշակի ժամանակ տրամադրում են տանը մնալու, հարևաններին, ընտանիքի անդամներին և այլ հյուրերին հյուրընկալելու համար։ Տոնակատարության այս ձևաչափում սովորական է տեսնել ոչ մուսուլմանների, որոնք ջերմորեն ընդունվում են։ Տոնի ընթացքում մարդիկ նաև ավանդական բամբուկե հրանոթներ են պայթեցնում, որոնք հայտնի են որպես meriam buluh։ Դրանք պատրաստվում են մեծ խոռոչավոր բամբուկե խողովակներից և աշխատում են կերոսինի կամ Չինաստանից ներմուծված հրավառությունների միջոցով։ Այս ավանդական բամբուկե հրանոթները՝ meriam buluh-ը, ինչպես նաև տարբեր տեսակի հրավառությունները, հայտնի են իրենց բարձր ձայնով և կարող են վտանգավոր լինել թե՛ օգտագործողի, թե՛ շրջապատի մարդկանց և նույնիսկ մոտակա շինությունների համար։ Սովորաբար, այս բամբուկե խողովակները լինում են 5–10 սմ տրամագծով և 4–7 մ երկարությամբ, որոնք լցվում են կամ ջրով ու հարյուրավոր գրամ կալցիումի կարբիդով, կամ տաքացված կերոսինով, ապա կրակով վառվում։ Մալայզիայում երեխաներին տոնի ընթացքում ավանդաբար նվիրում են փոքր գումարային նվերներ, որոնք հայտնի են որպես duit raya։ Այս նվերները տալիս են ծնողները կամ ավագ սերնդի հարազատները[81][82]։

Բրունեյ

Բրունեյում ընտանիքի երիտասարդ աղջիկները հատուկ կենտրոնական զարդարանք են պատրաստում հյուրերի համար, որը հայտնի է որպես kepala meja («սեղանի գլուխ»)։ Այս արարողության ընթացքում ներկայացվում է գեղեցիկ զարդարված տորթ, և եթե որևէ տղամարդ ցանկանում է ամուսնության առաջարկ անել տվյալ աղջկան, ապա նա կտրում է այդ տորթը՝ որպես պատասխան նշան։ Տոնական սեղանին մատուցվում են նաև այս երկրի յուրահատուկ ուտեստները, ինչպիսիք են kelupis (կպչուն բրինձ)՝ մատուցված ծովախեցգետնի կամ tahai (խորհող սարդինելա) սամբալի և կարրիի հետ[83]։

Թաիլանդ

Թաիլանդում մոտ 3 միլիոն մուսուլման կա։ Երկրի հարավային նահանգներում սովորություն է Կուրբան Բայրամի օրը ոսկե զարդեր կրել, ինչը տարածված պրակտիկա է նաև հարևան Մյանմայում։Երկրի որոշ շրջաններում մուսուլման ընտանիքները բացում են իրենց տները այցելուների համար և հյուրասիրում ազգային ուտեստներով[84]։

Կամբոջա, Վիետնամ

Կամբոջայի մուսուլմանները սովորաբար իրենց տները բացում են ընկերների և հարևանների համար՝ միասին սնունդ կիսելու և տոնը նշելու նպատակով[85]։ Տղամարդիկ, կանայք և երեխաները կրում են գեղեցիկ հագուստ, և նախընտրելի գույնը սովորաբար սպիտակն է, որը խորհրդանշում է հոգու մաքրությունը Ռամադանի մեկամսյա ծոմապահությունից հետո[86]։ Կամբոջայի մուսուլմանների շրջանում ընդունված ավանդույթ է Կուրբան Բայրամի ժամանակ 3 կգ բրինձ նվիրաբերել աղքատներին կամ հաշմանդամներին[87]։

Վիետնամում նույնպես նշվում է Կուրբան Բայրամը, սակայն այնտեղ մուսուլմանական համայնքը շատ ավելի փոքր է՝ կազմելով բնակչության 0.1%-ից պակաս։ Վիետնամի մուսուլմանների մեծ մասը ծագումով Չամ ազգության ներկայացուցիչներ են[88]։

Մյանմա

Ռամադանի ընթացքում, հատկապես այն փոքր քաղաքներում և մեծ գյուղերում, որտեղ մուսուլմանական համայնքները զգալի են, բիրմայական մուսուլման երիտասարդները կազմակերպում են երգչախմբեր, որոնք կոչվում են Jago (որը նշանակում է «արթնացիր»): Jago խմբերը սովորաբար չեն օգտագործում երաժշտական գործիքներ, բացառությամբ երբեմն կիրառվող մոնդ հարմոնիկայի[89]։ Այս երգչախմբերը շրջում են տարբեր վայրերում՝ կատարելով հնդկական հայտնի կինոերաժշտության մեղեդիներով երգեր, որոնց բառերը փոխարինված են բիրմայական լեզվով՝ ներառելով Ռամադանի ծոմապահության, իսլամական սկզբունքների և Salat-ի (աղոթքի) օգուտների մասին կոչեր և օրհներգեր[90]։

Ֆիլիպիններ

Ֆիլիպինների մուսուլման բնակչության շրջանում Կուրբան Բայրամը սովորաբար հայտնի է որպես Hariraya, Buka, Hariraya Buka կամ Hariraya Buka Puasa: Երկրի տեղական անգլերեն տարբերակում «Eid al-» արտահայտությունը հաճախ փոխարինվում է Eid’l-ով[91][92][93]։ Ֆիլիպիներեն լեզվով այն նաև հայտնի է որպես Wakas ng Ramadan («Ռամադանի ավարտ»), Araw ng Raya («Տոնական օր») կամ Pagtatapos ng Pag-aayuno («Ծոմապահության ավարտ»)։ 1977 թվականին նախագահական հրամանագրով (Presidential Decree No. 1083) այն հայտարարվել է օրինական տոն մուսուլման ֆիլիպինցիների համար։ 2002 թվականին այս կարգավիճակը վերափոխվել է հանրային ազգային տոնի՝ Republic Act No. 9177 օրենքով։ Երբեմն այս տոնը հայտնի է նաև իր մալայական անվամբ՝ Hari Raya Puasa, ինչպես նաև ինդոնեզերեն տարբերակով՝ Lebaran[94][95][96]։

Նախագահ Ռոդրիգո Դուտերտեն շփվում է տոնի մասնակիցների հետ

Տոնի սկիզբը որոշվում է կիսալուսնի (hilal) տեսանելիությամբ, որից հետո մուսուլմանները առավոտյան կատարում են աղոթքներ մզկիթներում կամ հանրային հրապարակներում[97]։ Տոնի սկիզբը որոշելու ժամանակը երբեմն կարող է տարբեր լինել՝ կախված տարածաշրջանային իշխանությունների որոշումներից։ Որոշ վայրերում այն հիմնվում է hilal-ի իրական տեսանելիության վրա, մինչդեռ այլ վայրերում այն հաստատվում է Բանգսամորոյի Իսլամական Ֆաթվայի Տարածաշրջանային Խորհրդի (Regional Darul Ifta' of Bangsamoro, RDI-BARMM) կամ Ֆիլիպինների Մուսուլմանների Ազգային Հանձնաժողովի (National Commission on Muslim Filipinos, NCMF) կողմից, հատկապես ամպամած օրերին[98][99][100]։

Որոշ շրջաններում hilal-ի տեսանելիությունը ավանդաբար նշվում է թմբուկների հարվածներով։ Ժամանակակից շրջանում այս ավանդույթը վերափոխվել է աղմկոտ տոնակատարության, որը հայտնի է որպես "Mobile Takbir"։ Այս միջոցառման ընթացքում մասնակիցները, հատկապես երիտասարդները, փողոցներում բարձր ձայնով շարժվում են՝ գերհնչեղացնելով իրենց մոտոցիկլետների շարժիչները կամ ավտոմեքենաների ազդանշանները։ Որոշ դեպքերում նույնիսկ կրակոցներ են արձակվում։ Այս գործելակերպերը բազմիցս քննադատվել են Բանգսամորոյի Մեծ Մուֆթիի և տեղական իշխանությունների կողմից, քանի որ դրանք համարվում են ոչ համահունչ իսլամական ուսմունքներին, ինչպես նաև վտանգավոր են, քանի որ անցյալում դժբախտ պատահարների պատճառ են դարձել[101][102][103]։

Տոնը բնորոշվում է նվերների բաժանմամբ (Eid), սննդի կիսումով (salu-salo), ինչպես նաև տարեցների և հիվանդների այցելություններով։ Տոնի ընթացքում մուսուլման ֆիլիպինցիները սովորություն ունեն նվիրաբերելու սնունդ, ողորմություն և հիմնական անհրաժեշտ իրեր աղքատներին[104][105]։ Այս ավանդույթը հայտնի է որպես Fitrana կամ Zakat al-Fitr և սովորաբար կատարվում է Կուրբան Բայրամից մեկ օր առաջ[106][107]։ Նախաճաշին մատուցվում են տարբեր ավանդական քաղցրավենիքներ, որոնք բնորոշ են Ֆիլիպինների մուսուլմանական տարբեր էթնիկ խմբերին, ներառյալ daral, dodol, browas, tinagtag, panyalam, jampok և այլն[108]։ Տոնակատարությունների շրջանակում անցկացվում են նաև բազմաթիվ ավանդական միջոցառումներ, ներառյալ պարը, նավային մրցումները, ձիարշավները և carabao (ջրային գոմեշ) մենամարտերը այն քաղաքներում և գյուղերում, որտեղ զգալի մուսուլման բնակչություն կա։ Մետրոպոլիս Մանիլայում տոնակատարությունները հիմնականում անցկացվում են Մանիլայի Ոսկե Մզկիթում (Manila Golden Mosque) և Կիրինո Գրանդստենդում (Quirino Grandstand)[109]։ Տոնակատարությունները տևում են երեք օր[110]։

Արևելյան Ասիա

Չինաստան

Էթնիկ Հուի ընտանիքը նշում է Այդ ալ-Ֆիտրը Նինգսիայում

Չինաստանի մայրցամաքային հատվածում Կուրբան Բայրամը նշվում է 56 պաշտոնապես ճանաչված էթնիկ խմբերից առնվազն 10-ի կողմից, որոնք հիմնականում մուսուլմանական են։ Պաշտոնական տվյալներով, այս խմբերը կազմում են շուրջ 18 միլիոն մարդ, սակայն որոշ փորձագետներ կարծում են, որ իրական թիվը կարող է շատ ավելի մեծ լինել։

Չինաստանի որոշ շրջաններում, ներառյալ Նինսյա (Ningxia) և Սինցզյան (Xinjiang) մարզերը, Կուրբան Բայրամը պետական տոն է։ Այս տարածաշրջաններում բնակվող բոլոր մարդիկ՝ անկախ իրենց կրոնական պատկանելությունից, ունեն մեկ կամ երեք օր տոնական արձակուրդի իրավունք։ Այնուամենայնիվ, Չինաստանի մնացած տարածքներում միայն մուսուլմաններն ունեն մեկ օր տոնական արձակուրդ։

Սինցզյանում նույնիսկ հան (Han) չինացիների որոշ խմբեր նշում են Կուրբան Բայրամը։ Տոնի ընթացքում ընտանիքներին բաժանվում են ոչխարի, գառան և տավարի միս՝ որպես բարեկեցության ծրագրի մաս, որը ֆինանսավորվում է պետական գործակալությունների, հանրային ու մասնավոր կազմակերպությունների և բիզնեսների կողմից։

Յուննանում (Yunnan) մուսուլմանական համայնքները տարածված են ողջ շրջանում։ Սակայն Կուրբան Բայրամի օրը որոշ հավատացյալներ իրենց հավաքական աղոթքից հետո ուղևորվում են Սայիդ Աջալի (Sayyid 'Ajjal) գերեզման։ Այնտեղ նրանք կատարում են Ղուրանի ընթերցումներ և մաքրում գերեզմանը՝ հիշեցնելով Չինաստանի ավանդական Ցինմին (Qingming) փառատոնը, որի ընթացքում մարդիկ այցելում են իրենց նախնիների գերեզմաններ, մաքրում տարածքը և մատուցում սննդի զոհաբերություններ։

Տոնակատարության վերջում պատմվում են Սայիդ Աջալի ձեռքբերումների մասին պատմություններ, որից հետո անցկացվում է հատուկ աղոթք՝ ի հիշատակ հարյուր հազարավոր մուսուլմանների, որոնք զոհվել են Փանթայի ապստամբության (Panthay Rebellion) և Շադյանի դեպքի (Shadian Incident) ժամանակ[111][112][113]։

Թայվան

Թայվանում Կուրբան Բայրամի աղոթքն ու տոնակատարությունը մեծ ուշադրություն են գրավում տեղական լրատվամիջոցների կողմից։ Ամեն տարի տոնին նվիրված հատուկ ռեպորտաժներ հրապարակվում են թերթերում և հեռարձակվում հեռուստատեսությամբ։ Այս հետաքրքրությունը խթանում է իսլամական գործունեության զարգացումը Թայվանում[114][115]։ Թայվանի մուսուլմանների մեծ մասը ինդոնեզացի բանվորներ և աշխատող կանայք են, ովքեր սովորաբար հավաքվում են Թայպեյի Կենտրոնական Կայարանում (Taipei Main Station)՝ համատեղ աղոթք կատարելու համար[116]։

Եվրոպա

Թուրքիա

Սուլթան Ահմեդի մզկիթ, Ստամբուլ, Թուրքիա

Թուրքիայում պետականորեն նշվող տոները կոչվում են bayram, և Կուրբան Բայրամը հայտնի է երկու անվանումներով՝ Ramazan Bayramı («Ռամադանի Բայրամ») և Şeker Bayramı («Քաղցրավենիքի/Շաքարի Բայրամ»)։ Տոնը նշելու ընթացքում մարդիկ հաճախում են աղոթքի արարողություններին, հագնում իրենց լավագույն հագուստները (որոնք կոչվում են bayramlık և հաճախ հատուկ այդ առիթի համար գնվում), այցելում իրենց հարազատներին, հարևաններին ու ընկերներին, ինչպես նաև այցելում են գերեզմանատներ՝ հարգանքի տուրք մատուցելու իրենց մահացած հարազատներին։ Երեխաները սովորություն ունեն շրջել իրենց թաղամասում՝ դռնեդուռ շնորհավորելով «Happy Bayram» (Շնորհավոր Բայրամ) մաղթանքով։ Դրա դիմաց նրանք ստանում են կոնֆետներ, շոկոլադներ, ավանդական քաղցրավենիքներ, ինչպիսիք են բակլավան և թուրքական լոխումը (Turkish delight), կամ երբեմն՝ փոքր գումար։ Տոնի առթիվ մզկիթները, մինարեթները և հանրային շատրվանները լուսավորվում են, իսկ գիշերային ժամերին կազմակերպվում են հանրաճանաչ միջոցառումներ, ինչպիսիք են սուֆիական երաժշտական համերգները, դերվիշների պարային արարողությունները (Sema), ինչպես նաև ստվերային տիկնիկային ներկայացումները (Karagöz ve Hacivat)[117]:

Օսմանյան դարաշրջանում Ռամադանի տոնակատարությունները զուգորդվում էին մեծ ուրախությամբ՝ զանազան տեսակի ժամանցային միջոցառումներով։ Փողոցները լցված էին երաժիշտներով, մոգերով և տարաբնույթ տաղանդավոր մարդկանցով, որոնց ներկայացումները հարմար էին բոլոր տարիքների համար, այդ թվում՝ երեխաների համար, ովքեր մեծ հաճույքով վայելում էին տոնական մթնոլորտը։ Բանաստեղծությունը մեծ ազդեցություն էր ունեցել Օսմանյան դասական երաժշտության վրա, նույնիսկ դարձել էր դրա հիմքը։ Իֆտարի (ծոմապահության ընդհատման) ժամանակ սովորություն կար կատարել fasil կոչվող երաժշտական ոճի ստեղծագործություններ՝ դափերի (tambourine) և ֆլեյտայի (flute) նվագակցությամբ։ Տոնական մթնոլորտի անբաժանելի մասը կազմում էին mahya լուսավորությունները, որոնք արտահայտում էին Աստծո հանդեպ երախտագիտությունը։ Դրանք ստեղծվում էին ձիթապտղի յուղով լամպերի, մետաղալարերի և պարանների միջոցով, որոնք ձևավորում էին հատուկ նախադասություններ կամ պատկերներ՝ ըստ ցանկության։ Այս գեղագիտական լուսավորությունները փայլում էին գիշերվա մթության մեջ՝ ստեղծելով զարմանահրաշ տեսարան և էլ ավելի ընդգծելով տոնի գեղեցկությունը[118]։

Օսմանյան դարաշրջանի ողջույնի բացիկ․ Այդ ալ-Ֆիտր

Ռամադանի ընթացքում բազմաթիվ ռեստորաններ և սրճարաններ սահմանափակում են իրենց աշխատանքային ժամերը ցերեկային ժամերին և հաճախ փակվում են ծոմապահության ժամերին։ Գիշերվա կեսին հատուկ թմբուկահարներ շրջում են քաղաքներով և գյուղերով՝ մարդկանց արթնացնելու համար, որպեսզի նրանք նախապատրաստվեն Sahur-ին՝ առավոտյան վաղ ընդունվող կերակուրին, որը պետք է ուտել մինչև արևածագը, երբ ծոմապահությունը կրկին սկսվում է։ Նրանք սովորաբար իրենց ձայները բարձրացնում են ժամը 02:30-03:00-ի սահմաններում՝ ապահովելով, որ բոլորը արթնանան[119]։ Թուրքերը սովորություն ունեն հրավիրելու բոլորին համատեղ իֆտարի (բացելու ծոմը)՝ պահպանելով ավանդական հրավերի կարգը։ Նախ հրավիրում են տարեց հարազատներին, ապա մյուս ընտանիքի անդամներին, դրանից հետո՝ մտերիմ հարևաններին։ Որոշ շրջաններում ավանդույթով հրավիրում են նաև գյուղի առաջնորդներին, ուսուցիչներին և խնամակալներին, հետևելով երկար տարիների ձևավորված կարգին[120]։

Ալբանիա

Ալբանիայի մուսուլմանները նշում են Կուրբան Բայրամը նույն ձևով, ինչպես աշխարհի շատ այլ երկրներում։ Տոնն Ալբանիայում հայտնի է որպես Fitër Bajrami կամ Bajrami i Madh («Մեծ Բայրամ»)։Առավոտյան հավատացյալները մասնակցում են լույսի աղոթքին և քարոզին, որից հետո մարդիկ այցելում են միմյանց, կազմակերպում հավաքույթներ և երեխաներին նվերներ տալիս[121]։ Տոնական սեղանին հաճախ մատուցվում են ավանդական ուտեստներ, ինչպիսիք են Magiritsa (հունական Զատկի ապուր) և բակլավա, որոնք լայնորեն ընդունված են տոնի ընթացքում[122]։

Բոսնիա և Հերցեգովինա

Բոսնիա և Հերցեգովինայում Կուրբան Բայրամը տեղական լեզվով հայտնի է որպես Ramazanski bajram։ Այն պաշտոնապես նշվում է որպես պետական տոն և տևում է երեք օր։ Ալբանացիների նման, այստեղ ևս հավատացյալները մասնակցում են առավոտյան աղոթքին և քարոզին, որից հետո այցելում են միմյանց, նվերներ տալիս երեխաներին և ավանդաբար վայելում բակլավա, որը հանդիսանում է տոնի ամենահայտնի քաղցրավենիքներից մեկը[123][124]։

Հունաստան

Կուրբան Բայրամ

Հունաստանում Կուրբան Բայրամը, որը հայտնի է նաև որպես Şeker Bayram («Քաղցրավենիքի տոն»), հիմնականում նշվում է Արևմտյան Թրակիայի շրջանում տեղի մուսուլմանական փոքրամասնության (թուրքեր, պոմակներ և ռոմաներ) կողմից։ Այն նշվում է մյուս երկու խոշոր մուսուլմանական տոների՝ Kurban Bayram (Զոհաբերության տոն) և Hıdırellez (գարնան ավանդական տոն) հետ միասին։ Տոնի օրը ընտանիքները հավաքվում են, հագնում իրենց լավագույն հագուստները և առավոտյան աղոթքից հետո նշում տոնը համատեղ տոնական ճաշով։ Կանայք պատրաստում և հյուրասիրում են ավանդական քաղցրավենիք՝ ընտանիքի անդամներին և հյուրերին։ Փոքր երեխաները շրջում են հարազատների ու ծանոթների տներով, հարգանքի նշան ցույց տալով տարեցներին՝ համբուրելով նրանց ձեռքերը։ Փոխարենը, տարեցները նրանց նվիրում են կոնֆետներ, քաղցրավենիք և երբեմն փոքր գումար[125][126]։ Տոնի ընթացքում տեղական մուսուլման առևտրականները սովորաբար փակ են պահում իրենց խանութները, իսկ մուսուլմանական փոքրամասնության դպրոցները այս առիթով ունեն 5-օրյա արձակուրդ[127]։

Ռուսաստան

Ռուսաստանում, որտեղ 2017 թվականի տվյալներով բնակվում էր մոտ 14 միլիոն մուսուլման, Կուրբան Բայրամը հայտնի է որպես Uraza Bayram (ռուս․ Ուրազա-բայրամ)[128]։ Այն պաշտոնապես պետական տոն է Ադիգեա, Բաշկորտոստան, Դաղստան, Ինգուշեթիա, Կաբարդինո-Բալկարիա, Կարաչայ-Չերքեսիա, Թաթարստան և Չեչնիա հանրապետություններում։ Տոնական ուտեստները հիմնականում բաղկացած են գառան մսից, սակայն սալաթներն ու տարբեր տեսակի ապուրները նույնպես տարածված են[129]։ Ռուսաստանի մուսուլմանական բազմազգ բնակչության պատճառով տոնական կերակուրները տարբեր շրջաններում տարբեր են. օրինակ՝ Թաթարստանում ընդունված է թխել ավանդական բլիթներ[130]։ Առավոտյան հավատացյալները այցելում են մզկիթներ տոնական աղոթքի համար, ապա մեծահասակ հարազատների տուն՝ հարգանքի նշան ցույց տալու։ Հյուսիսային Կովկասի հանրապետություններում երեխաները հաճախ շրջում են տներով պայուսակով, որպեսզի տանտերերը այն լցնեն հատուկ պահված քաղցրավենիքով։ Դաղստանում ավանդական ուտեստներից մեկը վառ գույներով նկարազարդված ձվերն են, որոնք սովորաբար մատուցվում են Կուրբան Բայրամի օրերին։ Տոնի ընթացքում մարդիկ սովորաբար հագնում են ավելի տոնական և հագեցած գույներով հագուստ. կանայք նախընտրում են վառ զգեստներ ու մարգարտաշարեր, իսկ տարեց տղամարդիկ հաճախ կրում են ավանդական papakha (բարձր մորթյա գլխարկ)[131]։ Ռուսաստանի տարբեր շրջաններում այս տոնի կապակցությամբ կազմակերպվում են վարպետության դասեր, որոնց ընթացքում ընտանիքներն ու երեխաները մասնակցում են ձեռագործ աշխատանքներին, օրինակ՝ ասեղնագործության և կավագործության[132]։

Ուկրաինա

Ուկրաինայում Կուրբան Բայրամը (Рамазан-байрам) և Զոհաբերության Բայրամը (Eid al-Adha) պաշտոնապես հայտարարվել են պետական տոներ 2020 թվականից[133]։ Տոնի ընթացքում ուկրաինացի մուսուլմանները, որոնց մեծ մասը Ղրիմի թաթարներ են, սովորաբար հավաքվում են իրենց ընտանիքների և մտերիմների հետ՝ նշելու այս կարևոր իրադարձությունը[134]։

Միացյալ Թագավորություն

Չնայած այն հանգամանքին, որ Կուրբան Բայրամը Մեծ Բրիտանիայում պաշտոնապես ճանաչված պետական տոն չէ[135], բազմաթիվ դպրոցներ, բիզնեսներ և կազմակերպություններ թույլ են տալիս աշխատողներին մեկ օր արձակուրդ վերցնել կրոնական տոնակատարություններին մասնակցելու համար[136][137]։

Մեծ Բրիտանիայում մարդիկ մասնակցում են աղոթքներին և կազմակերպում տարբեր խաղեր ու միջոցառումներ՝ տոնը նշելու համար[138]։ 2022 թվականին Blackburn Rovers F.C. ֆուտբոլային ակումբն անգամ իր մարզադաշտում անցկացրել էր տոնական աղոթք՝ որպես Կուրբան Բայրամի նշման մաս[139]։

ԱՄՆ

ԱՄՆ բանակի 51420 զինվորները նշում են Ռամադանի ավարտը

Նյու Յորք քաղաքում Կուրբան Բայրամի օրը ժամանակավորապես դադարեցվում են փողոցների մաքրման հետ կապված կայանման կանոնակարգերը (alternate side parking regulations)։ 2016 թվականից սկսած, Նյու Յորքի հանրային դպրոցները նույնպես փակ են մնում այս տոնի ընթացքում։ Բացի Նյու Յորքից, այլ դպրոցական շրջաններ ևս տրամադրում են արձակուրդ Կուրբան Բայրամի օրը, ներառյալ Irvington, New Jersey's դպրոցական շրջանը և Վերմոնտի Burlington School District-ը[140]։

Միացյալ Նահանգների Փոստային Ծառայությունը (USPS) 2001 թվականից սկսած մի քանի անգամ թողարկել է Կուրբան Բայրամին և Զոհաբերության Բայրամին նվիրված դրոշմանիշներ՝ ի նշանավորումն «իսլամական օրացույցի երկու ամենակարևոր տոների»։ Այս հատուկ դրոշմանիշները թողարկվել են 2001-2002, 2006-2009, 2011 և 2013 թվականներին, և այժմ նույնպես հասանելի են որպես Forever Stamps։ Դրանց դիզայնի հեղինակը Մոհամեդ Զաքարիան (Mohamed Zakariya) է[141][142][143][144][145]։

Հյուսիսային Ամերիկայի մզկիթները կազմակերպում են տոնական աղոթքներ։ 2020 թվականի համավարակի ժամանակ որոշ մզկիթներում կիրառում էին անվտանգության միջոցներ՝ ներառյալ ջերմաչափում և սոցիալական հեռավորության պահպանում։ Որոշ մուսուլմանական համայնքներ իրենց աղոթքները կազմակերպում էին հանրային այգիներում։ 2021 թվականին շատ հավատացյալներ կրկին վերադարձել էին մզկիթներ՝ Կուրբան Բայրամի աղոթքն իրականացնելու համար[146]։

Գրիգորյան օրացույցում

Կուրբան Բայրամի ամսաթիվը իսլամական օրացույցում միշտ նույնն է, սակայն Գրիգորյան օրացույցում այն յուրաքանչյուր տարի տեղափոխվում է մոտ 11 օր ավելի վաղ, քանի որ իսլամական օրացույցը լուսնային է, մինչդեռ Գրիգորյանը՝ արևային։ Այս տարբերության պատճառով, երբ Կուրբան Բայրամը համընկնում է Գրիգորյան տարվա առաջին տասն օրվա հետ, կարող է լինել երկրորդ Կուրբան Բայրամ նույն տարվա վերջին տասն օրերի ընթացքում։ Այսպիսի իրավիճակ տեղի ունեցավ 2000 թվականին։ Տոնի Գրիգորյան ամսաթիվը կարող է տարբեր լինել երկրներից կախված՝ պայմանավորված նոր լուսնի տեսանելիությամբ։ Որոշ արտագաղթած մուսուլման համայնքներ հետևում են իրենց բնակության վայրին ամենամոտ իսլամական երկրի պաշտոնական ամսաթվին, մինչդեռ մյուսները պահպանում են իրենց հայրենիքի օրացույցային ամսաթվերը։

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ Barr, Sabrina. «Eid al-Adha 2019: When is it, How is it celebrated and How to Wish Someone Happy Eid». independent. Արխիվացված օրիգինալից 11 August 2019-ին. Վերցված է 11 August 2019-ին.
  2. ↑ Niazi, M A (9 August 2013). «A 'Lesser Eid'». The Nation (անգլերեն). Pakistan: The Nation. Արխիվացված օրիգինալից 3 July 2020-ին. Վերցված է 30 June 2020-ին. «In the subcontinent, this Eid, Eid-ul-Fitr, is known as 'Choti Eid', or the 'Lesser Eid'. This immediately sets up a contrast with 'Bari Eid', or the 'Greater Eid', which takes place just two months and a bit later. This distinction is also known in the Arab world, but by calling 'Bari Eid' bari, this Eid is already disadvantaged. It is the 'other Eid'.'Bari Eid', or Eid-ul-Azha, has the advantage of having two major rituals, as both have the prayer, but it alone has a sacrifice. 'Bari Eid' brings all Muslims together in celebrating Hajj, which is itself a reminder of the Abrahamic sacrifice, while 'Choti Eid' commemorates solely the end of the fasting of Ramazan.»
  3. ↑ Elias, Jamal J. (1999). Islam. Routledge. էջ 75. ISBN 0415211654.
  4. ↑ «Eid al-Fitr and the six supplementary fasts of Shawwal». Inter-islam.org. Արխիվացված օրիգինալից 26 July 2013-ին. Վերցված է 11 August 2013-ին.
  5. ↑ Namaz (prayer) Eid Fitr Արխիվացված 13 Փետրվար 2018 Wayback Machine yjc.ir Retrieved 4 June 2018
  6. ↑ «How Do Muslims Celebrate Eid? The Beauty of Eid Explained». Islam Faith. 21 August 2018. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2021-ին. Վերցված է 10 May 2021-ին.
  7. ↑ «What food is eaten during the Muslim festival of Eid al-Fitr?». Independent.co.uk. 23 May 2020. Արխիվացված օրիգինալից 14 January 2021-ին. Վերցված է 12 May 2021-ին.
  8. ↑ «How is Eid al-Fitr celebrated around the world? – BBC Bitesize». Bbc.co.uk. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2021-ին. Վերցված է 2021-12-17-ին.
  9. ↑ «Eid al-Fitr | Definition, Meaning, Celebration, & Facts | Britannica». www.britannica.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 1 May 2022-ին. Վերցված է 2022-05-01-ին.
  10. ↑ Ahmad ibn Hanbal, Musnad, vol. 4, 141–142, (no. 13210).
  11. ↑ Adewunmi, Bim (25 July 2014). «When is Eid 2014? It could be Monday or Tuesday, it might be Sunday». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 26 July 2014-ին. Վերցված է 25 July 2014-ին.
  12. ↑ «Eid al-Fitr 2019: Everything you need to know». Al Jazeera. Արխիվացված օրիգինալից 3 June 2019-ին. Վերցված է 4 June 2019-ին.
  13. ↑ Heiligman, Deborah (2009). Celebrate Ramadan and Eid al-Fitr with Praying, Fasting, and Charity. National Geographic Children's Books. ISBN 978-0792259268. Արխիվացված օրիգինալից 4 September 2021-ին. Վերցված է 31 October 2020-ին.
  14. ↑ «Articles and FAQs about Islam, Muslims». Islamicfinder.org. Արխիվացված օրիգինալից 28 August 2013-ին. Վերցված է 11 August 2013-ին.
  15. ↑ «Eid al-Fitr 2019: Everything you need to know». Al Jazeera. Արխիվացված օրիգինալից 3 June 2019-ին. Վերցված է 4 June 2019-ին.
  16. ↑ Gaffney, Patrick D. "Khutba." Encyclopedia of Islam and the Muslim World. p. 394.
  17. ↑ «Eid Gebete». Diegebetszeiten.de (գերմաներեն). 7 January 2020. Արխիվացված օրիգինալից 23 June 2020-ին. Վերցված է 25 April 2020-ին.
  18. ↑ «Eid al-Fitr 2019: Everything you need to know». Al Jazeera. Արխիվացված օրիգինալից 3 June 2019-ին. Վերցված է 4 June 2019-ին.
  19. ↑ Mufti Taqi Usmani. «Shawwal: On Eid Night, Eid Day, and During the Month». Albalagh.net. Արխիվացված օրիգինալից 16 August 2013-ին. Վերցված է 11 August 2013-ին.
  20. ↑ «How to Perform Eid Prayers?» (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 1 December 2022-ին. Վերցված է 2023-12-14-ին.
  21. ↑ «نحوه خواندن نماز عید فطر در اهل سنت». mizanonline. Արխիվացված օրիգինալից 25 September 2018-ին. Վերցված է 12 December 2019-ին.
  22. ↑ «Eid al-Fitr prayer in Shia Islam». پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. 3 June 2019. Արխիվացված օրիգինալից 16 June 2019-ին. Վերցված է 12 December 2019-ին.
  23. ↑ «Celebrating Eid». Abu Dhabi Culture. 1 February 2018. Արխիվացված օրիգինալից 12 May 2021-ին. Վերցված է 11 May 2021-ին.
  24. ↑ «Eid Al Fitr celebrations amid COVID-19 restrictions in UAE». gulfnews.com. 11 May 2021. Արխիվացված օրիգինալից 11 May 2021-ին. Վերցված է 11 May 2021-ին.
  25. ↑ Saville, Farrah (14 June 2018). «How to Celebrate Eid-al-Fitr in Doha». Culture Trip. Արխիվացված օրիգինալից 11 May 2021-ին. Վերցված է 11 May 2021-ին.
  26. ↑ «Eid in Saudi Arabia's Hijaz region marked by family reunions». arabnews. Արխիվացված օրիգինալից 4 June 2019-ին. Վերցված է 3 June 2019-ին.
  27. ↑ «Eid in Saudi Arabia's Hijaz region marked by family reunions». arabnews. Արխիվացված օրիգինալից 4 June 2019-ին. Վերցված է 3 June 2019-ին.
  28. ↑ «Eid in Saudi Arabia's Hijaz region marked by family reunions». arabnews. Արխիվացված օրիգինալից 4 June 2019-ին. Վերցված է 3 June 2019-ին.
  29. ↑ «When is Eid al-Fitr 2022? Here's everything you need to know about the celebration». Middle East Eye (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 3 May 2022-ին. Վերցված է 2022-05-01-ին.
  30. ↑ Chitwood, Ken (3 June 2019). «What is Eid al-Fitr and how do Muslims celebrate it? 6 questions answered». The Conversation. Արխիվացված օրիգինալից 13 May 2021-ին. Վերցված է 12 May 2021-ին.
  31. ↑ «Concerts and celebrations during Eid al-Fitr – PressReader». Արխիվացված օրիգինալից 11 May 2021-ին. Վերցված է 11 May 2021-ին – via PressReader.
  32. ↑ «Eid Al-Fitr celebration | Food Heritage Foundation». 12 June 2018. Արխիվացված օրիգինալից 9 May 2021-ին. Վերցված է 9 May 2021-ին.
  33. ↑ «How is Eid al-Fitr celebrated around the world?». BBC Bitesize (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2021-ին. Վերցված է 2021-05-10-ին.
  34. ↑ Rojas, Nicole (2018-06-14). «Eid Al-Fitr 2018: Celebration marking the end of Ramadan brings feasts, new clothes and gifts». Newsweek (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2021-ին. Վերցված է 2021-05-10-ին.
  35. ↑ Sherwani, Halgurd (2021-05-12). «Kurdistan Region to celebrate Ramadan feast on Thursday». www.kurdistan24.net. Արխիվացված օրիգինալից 12 May 2021-ին. Վերցված է 12 May 2021-ին.
  36. ↑ «Wednesday announced as Eid al-Fitr in Iran». Mehr News Agency. Արխիվացված օրիգինալից 8 July 2016-ին. Վերցված է 6 July 2016-ին.
  37. ↑ «Iranians Celebrate Eid al-Fitr». Tasnim News Agency. Արխիվացված օրիգինալից 7 July 2016-ին. Վերցված է 6 July 2016-ին.
  38. ↑ «Tehran Eid al-Fitr prayers to be led by Supreme Leader». IRNA. Արխիվացված է օրիգինալից 5 July 2016-ին. Վերցված է 6 July 2016-ին.
  39. ↑ Mamouri, Ali (28 July 2014). «Eid al-Fitr: religious celebration and cultural marker». Al-Monitor. Արխիվացված օրիգինալից 22 August 2016-ին. Վերցված է 6 July 2016-ին.
  40. ↑ «Where Egyptians spend 1st day of Eid al-Fitr?». Egypt Today. 5 June 2019. Արխիվացված օրիգինալից 8 June 2019-ին. Վերցված է 5 June 2019-ին.
  41. ↑ «Egypt's Eid: Celebration for the Young and Old». Tour Egypt. Արխիվացված օրիգինալից 24 October 2011-ին. Վերցված է 21 August 2011-ին.
  42. ↑ Desk, Magazine. «Shades of Eid celebration». www.thenews.com.pk. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2021-ին. Վերցված է 10 May 2021-ին.
  43. ↑ Canli, Enes. «Kaak: Tunisia's quintessential Eid al-Fitr dessert». Anadolu Agency. Արխիվացված օրիգինալից 27 November 2019-ին. Վերցված է 27 November 2019-ին.
  44. ↑ Barlin Ali, Somali Cuisine, (AuthorHouse: 2007), p. 79
  45. ↑ «This is how Tanzanians celebrate Eid ul-fitr». The Citizen. April 2021. Արխիվացված օրիգինալից 9 May 2021-ին. Վերցված է 9 May 2021-ին.
  46. ↑ Sims, Shannon (20 June 2018). «'Everyone Is Beautiful During Eid'». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 9 May 2021-ին. Վերցված է 9 May 2021-ին – via NYTimes.com.
  47. ↑ «Moonsighting on Monday». 91.3FM Voice of the Cape. 27 August 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 27 May 2013-ին. Վերցված է 11 August 2013-ին.
  48. ↑ «Eid Al-Fitr Celebration in Morocco». The Spruce Eats. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2021-ին. Վերցված է 9 May 2021-ին.
  49. ↑ «Eid for all: celebrating Eid-al-Fitr from Istanbul to Philly». 25 July 2014. Արխիվացված օրիգինալից 12 May 2021-ին. Վերցված է 11 May 2021-ին.
  50. ↑ «No Mass Eid Prayers but Festive Spirit Alive – Ethiopian Monitor». Ethiopianmonitor.com. 24 May 2020. Արխիվացված օրիգինալից 12 May 2021-ին. Վերցված է 2021-12-17-ին.
  51. ↑ «About Sudan». United Nations Development Programme. 9 January 2011. Արխիվացված օրիգինալից 23 January 2014-ին. Վերցված է 11 August 2013-ին.
  52. ↑ Eltigani, Nour (25 June 2017). «Eid al-Fitr with a Sudanese flavor». egypt today. Արխիվացված օրիգինալից 27 June 2017-ին. Վերցված է 25 June 2017-ին.
  53. ↑ Staff, CREATE Field (8 July 2016). «Korité: Celebrating the end of Ramadan in both countries | Blog Posts | CREATE!». Create. Արխիվացված օրիգինալից 9 May 2021-ին. Վերցված է 9 May 2021-ին.
  54. ↑ Duling, Kaitlyn; Sheehan, Patricia; Ong, Jacqueline (2019). Côte d'Ivoire. Cavendish Square Publishing, LLC. ISBN 9781502647351. Արխիվացված օրիգինալից 12 May 2021-ին. Վերցված է 12 May 2021-ին.
  55. ↑ «Tajikistan – Cultural life». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 5 October 2021-ին. Վերցված է 2021-09-30-ին.
  56. ↑ «2012 International Religious Freedom Report – Tajikistan». European Country of Origin Information Network (անգլերեն). 2013-05-20. Արխիվացված օրիգինալից 30 September 2021-ին. Վերցված է 2021-09-30-ին.
  57. ↑ Hays, Jeffrey. «Holidays, Festivals and Funerals in Kyrgyzstan | Facts and Details». factsanddetails.com. Արխիվացված օրիգինալից 2 March 2021-ին. Վերցված է 9 May 2021-ին.
  58. ↑ «Festival – Discover Kyrgyzstan the blend of modern and traditional styles of living». www.kyrgyz.net.my. Արխիվացված օրիգինալից 9 May 2021-ին. Վերցված է 9 May 2021-ին.
  59. ↑ Desk, Magazine. «Shades of Eid celebration». www.thenews.com.pk. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2021-ին. Վերցված է 10 May 2021-ին.
  60. ↑ Blackwell, Amy Hackney (2009). Ramadan. Infobase Publishing. ISBN 9781438125749. Արխիվացված օրիգինալից 17 December 2021-ին. Վերցված է 9 May 2021-ին – via Google Books.
  61. ↑ Cocking, Lauren (27 April 2017). «The 10 Most Delicious Eid al-Fitr Foods and Dishes From Around the World». Culture Trip. Արխիվացված օրիգինալից 9 May 2021-ին. Վերցված է 9 May 2021-ին.
  62. ↑ «Pashto Dictionary». thepashto.com. Վերցված է 2024-04-11-ին.
  63. ↑ Cocking, Lauren (27 April 2017). «The 10 Most Delicious Eid al-Fitr Foods and Dishes From Around the World». Culture Trip. Արխիվացված օրիգինալից 9 May 2021-ին. Վերցված է 9 May 2021-ին.
  64. ↑ «نگاهی به آداب و رسوم بزرگداشت عید سعید فطر در افغانستان». avapress. 27 July 2014. Արխիվացված օրիգինալից 10 December 2019-ին. Վերցված է 10 December 2019-ին.
  65. ↑ «Muslims across India celebrate Eid-ul-Fitr with prayers». The Economic Times. 2023-04-22. ISSN 0013-0389. Արխիվացված օրիգինալից 11 June 2023-ին. Վերցված է 2023-06-11-ին.
  66. ↑ Niazi, M A (9 August 2013). «A 'Lesser Eid'». The Nation (անգլերեն). Pakistan: The Nation. Արխիվացված օրիգինալից 3 July 2020-ին. Վերցված է 30 June 2020-ին. «In the subcontinent, this Eid, Eid-ul-Fitr, is known as 'Choti Eid', or the 'Lesser Eid'. This immediately sets up a contrast with 'Bari Eid', or the 'Greater Eid', which takes place just two months and a bit later. This distinction is also known in the Arab world, but by calling 'Bari Eid' bari, this Eid is already disadvantaged. It is the 'other Eid'.'Bari Eid', or Eid-ul-Azha, has the advantage of having two major rituals, as both have the prayer, but it alone has a sacrifice. 'Bari Eid' brings all Muslims together in celebrating Hajj, which is itself a reminder of the Abrahamic sacrifice, while 'Choti Eid' commemorates solely the end of the fasting of Ramazan.»
  67. ↑ «Eid al-Fitr celebrated in Pakistan with religious zeal». IRNA. 5 June 2019. Արխիվացված օրիգինալից 7 June 2019-ին. Վերցված է 5 July 2019-ին.
  68. ↑ «SBP to issue fresh currency notes for Eid from June 1». The News International (newspaper) (ամերիկյան անգլերեն). 23 May 2018. Արխիվացված օրիգինալից 24 May 2018-ին. Վերցված է 25 May 2022-ին.
  69. ↑ «How people celebrate the Eid-al-Fitre (Eid) in Bangladesh». nijhoom.com. 24 September 2020. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2021-ին. Վերցված է 10 May 2021-ին.
  70. ↑ «Eid Celebration in Dhaka through Ages». 29 May 2019. Արխիվացված օրիգինալից 5 October 2023-ին. Վերցված է 20 September 2023-ին.
  71. ↑ «'Ityadi' maintains Eid tradition with star-studded episode». 23 April 2023. Արխիվացված օրիգինալից 5 October 2023-ին. Վերցված է 20 September 2023-ին.
  72. ↑ «Eid-ul Fitr – Banglapedia». Արխիվացված օրիգինալից 5 October 2023-ին. Վերցված է 20 September 2023-ին.
  73. ↑ Watson, Todd (4 August 2013). «Indonesia prepares for Idul Fitri». Inside Investor. Արխիվացված օրիգինալից 5 August 2013-ին. Վերցված է 7 August 2013-ին.
  74. ↑ «Govt says roads ready for Lebaran exodus». The Jakarta Post. 1 September 2010. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2013-ին. Վերցված է 11 August 2013-ին.
  75. ↑ «آداب و رسوم کشورهای مسلمان در عید فطر». ایسنا. 14 June 2018. Արխիվացված օրիգինալից 10 December 2019-ին. Վերցված է 10 December 2019-ին.
  76. ↑ van Doorn-Harder, Nelly. "Southeast Asian culture and Islam". Encyclopedia of Islam and the Muslim world. p. 649
  77. ↑ «Moslems Hail a 'Great Day'». Oklahoma City Times. January 1, 1968. էջ 12. Արխիվացված օրիգինալից 20 April 2023-ին. Վերցված է 20 April 2023-ին – via Newspapers.com.
  78. ↑ Gannon, Martin J.; Rajnandini, Pillai (2010). Understanding Global Cultures: Metaphorical Journeys Through 29 Nations, Clusters of Nations, Continents, and Diversity. SAGE. էջ 305. ISBN 9781412957892. Արխիվացված օրիգինալից 5 October 2023-ին. Վերցված է 1 May 2023-ին.
  79. ↑ «Maaf zahir dan batin». www.astroawani.com. Վերցված է 2023-12-14-ին.
  80. ↑ TheMewsBeauty (2023-04-03). «Baju Raya and Baju Kurung: A Journey Through Time, Style, and Tradition». The Mews Beauty (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023-12-14-ին.
  81. ↑ «Hari Raya Puasa». All Malaysia.info. Արխիվացված է օրիգինալից 3 February 2008-ին.
  82. ↑ Yusof, Mimi Syed; Hafeez, Shahrul (30 October 2005). «When Raya was a bewildering experience». New Straits Times. էջ 8. Արխիվացված է օրիգինալից 24 September 2015-ին. Վերցված է 8 July 2015-ին.
  83. ↑ Lyna Mohammad (May 19, 2022). «Oh! The good old Raya». Borneo Bulletin.
  84. ↑ «Embracing Ramadan throughout the years». Bangkok Post. Արխիվացված օրիգինալից 17 December 2021-ին. Վերցված է 11 May 2021-ին.
  85. ↑ Cann, Chloe. «Celebrating Eid ul Fitr: a festive end to a weeks-long fast». www.phnompenhpost.com. Արխիվացված օրիգինալից 12 May 2021-ին. Վերցված է 11 May 2021-ին.
  86. ↑ «Celebrating man's triumph over himself – Khmer Times». 17 June 2018. Արխիվացված օրիգինալից 17 December 2021-ին. Վերցված է 11 May 2021-ին.
  87. ↑ Vannarin, Neou (2 October 2008). «Cham Muslims End Ramadan With Feast of Food and Charity». The Cambodia Daily. Արխիվացված օրիգինալից 11 May 2021-ին. Վերցված է 11 May 2021-ին.
  88. ↑ Ibrahim, Abdelaziz (29 May 2019). «[Photos] How Vietnam's Muslims Celebrate Ramadan, Eid Al-Fitr in Chau Doc». The Saigoneer. Արխիվացված օրիգինալից 20 April 2023-ին. Վերցված է 20 April 2023-ին.
  89. ↑ Neikbanzaw magazine, No. 1 & 2, December 1952 & 1953
  90. ↑ Interview by Khin Khin Yie with Haji U Bar Bar @ U Win Maung, composer of Jago songs, 28x81 street Mandalay. Published in Prophet Muhammad's Day Golden Jubilee magazine page 88, column 2 paragraph 2
  91. ↑ Lidasan, Mussolini S. (10 June 2019). «To Eid or not to Eid, again». SunStar Cagayan de Oro. Արխիվացված օրիգինալից 15 January 2020-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  92. ↑ McKenna, Thomas M. (1998). Muslim Rulers and Rebels: Everyday Politics and Armed Separatism in the Southern Philippines. University of California Press. էջ 43. ISBN 9780520210165. Արխիվացված օրիգինալից 17 December 2021-ին. Վերցված է 31 October 2020-ին.
  93. ↑ Pendatun, Datu Shariff Khaled Ada. «What You Need to Know About Eid al Fitr». Spot.ph. Արխիվացված օրիգինալից 15 January 2020-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  94. ↑ Tan, Nigel (5 June 2019). «Fast Facts: What you should know about Eid al-Fitr, end of Ramadan». Rappler. Արխիվացված օրիգինալից 15 January 2020-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  95. ↑ Vila, Alixandra Caole (29 July 2014). «Celebrating Eid al-Fitr around the table». PhilStar Global. Արխիվացված օրիգինալից 15 January 2020-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  96. ↑ Raslan, Karim (10 June 2019). «OPINION: What it's like to celebrate Eid al-Fitr in a Muslim minority country». ABS-CBN News. Արխիվացված օրիգինալից 15 January 2020-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  97. ↑ «Hari Raya». Tagalog Lang. Արխիվացված օրիգինալից 17 December 2021-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  98. ↑ Lidasan, Mussolini S. (10 June 2019). «To Eid or not to Eid, again». SunStar Cagayan de Oro. Արխիվացված օրիգինալից 15 January 2020-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  99. ↑ «10 Things You May Not Know About Eid al-Fitr». ChoosePhilippines. Արխիվացված օրիգինալից 15 January 2020. Վերցված է 15 January 2020-ին.{cite web}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  100. ↑ Cabrera, Ferdinandh B. (4 June 2019). «Marawi marks Eid'l Fitr day ahead of date set by Darul Ifta». MindaNews. Արխիվացված օրիգինալից 30 July 2020-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  101. ↑ Cabrera, Ferdinandh B. (4 June 2019). «Marawi marks Eid'l Fitr day ahead of date set by Darul Ifta». MindaNews. Արխիվացված օրիգինալից 30 July 2020-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  102. ↑ Rosalado, RJ (3 June 2019). «June 5, 2019 declared as Eid'l Fitr in PH». ABS-CBN News. Արխիվացված օրիգինալից 15 January 2020-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  103. ↑ Jocson, Liza; Cabilbigan, Erwin; Ordonez, Erwin (17 July 2015). «Muslims celebrate Eid'l Fitr». CNN. Արխիվացված է օրիգինալից 15 January 2020-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  104. ↑ Jocson, Liza; Cabilbigan, Erwin; Ordonez, Erwin (17 July 2015). «Muslims celebrate Eid'l Fitr». CNN. Արխիվացված է օրիգինալից 15 January 2020-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  105. ↑ Fernandez, Edwin O. (5 June 2019). «BARMM celebrates Eid al-Fitr». Philippine Daily Inquirer. Արխիվացված օրիգինալից 15 January 2020-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  106. ↑ Tan, Nigel (5 June 2019). «Fast Facts: What you should know about Eid al-Fitr, end of Ramadan». Rappler. Արխիվացված օրիգինալից 15 January 2020-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  107. ↑ «SLIDESHOW: Filipino Muslims celebrate Eid'l Fitr». ABS-CBN News. 15 June 2018. Արխիվացված օրիգինալից 15 January 2020-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  108. ↑ Gunting, Ayunan G. (2 July 2016). «The spirit–and food–of Ramadan». Lifestyle.Inq. Արխիվացված օրիգինալից 15 January 2020-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  109. ↑ «Hari Raya». Tagalog Lang. Արխիվացված օրիգինալից 17 December 2021-ին. Վերցված է 15 January 2020-ին.
  110. ↑ «10 Things You May Not Know About Eid al-Fitr». ChoosePhilippines. Արխիվացված օրիգինալից 15 January 2020. Վերցված է 15 January 2020-ին.{cite web}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  111. ↑ Armijo, Jacqueline M. (2004). "East Asian culture and Islam." Encyclopedia of Islam and the Muslim world (PDF) (2nd ed.). New York: Macmillan Reference USA. էջ 191. ISBN 0-02-865912-0. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 5 October 2023-ին. Վերցված է 22 April 2023-ին.
  112. ↑ Armijo, Jaqueline. «East Asia, Islam in | Encyclopedia.com». www.encyclopedia.com. Արխիվացված օրիգինալից 5 October 2023-ին. Վերցված է 22 April 2023-ին.
  113. ↑ Armijo, Jacqueline. «East Asian Culture and Islam | Encyclopedia.com». www.encyclopedia.com. Արխիվացված օրիգինալից 5 October 2023-ին. Վերցված է 22 April 2023-ին.
  114. ↑ Huang, Maggie (24 June 2017). «Eid al-Fitr celebration to kick off in Taipei on Sunday». Taiwan News. Արխիվացված օրիգինալից 3 February 2018-ին. Վերցված է 25 June 2017-ին.
  115. ↑ Staff writer with CNA (25 June 2017). «Taipei to celebrate end of month of Ramadan today». Taipei Times. Արխիվացված օրիգինալից 30 June 2017-ին. Վերցված է 25 June 2017-ին.
  116. ↑ «Muslims gather at Taipei Railway Station for Eid al-Fitr – Taipei Times». www.taipeitimes.com. 6 June 2019. Արխիվացված օրիգինալից 12 May 2021-ին. Վերցված է 12 May 2021-ին.
  117. ↑ Bayar, Gozde. «Turkey celebrates Eid al-Fitr». aaNews. Արխիվացված օրիգինալից 8 June 2019-ին. Վերցված է 4 June 2019-ին.
  118. ↑ «Ramadan in Ottoman Times - After Iftar Entertainment, Music & Light Illuminations». 15 July 2013.
  119. ↑ «Ramazan (Ramadan) in Turkey».
  120. ↑ «Ramadan Experience in Turkey | Newinn». 7 April 2022.
  121. ↑ «Albania's Muslims celebrate Eid al-Fitr – Xinhua | English.news.cn». www.xinhuanet.com. Արխիվացված է օրիգինալից 9 May 2021-ին. Վերցված է 9 May 2021-ին.
  122. ↑ Desk, Magazine. «Shades of Eid celebration». www.thenews.com.pk. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2021-ին. Վերցված է 10 May 2021-ին.
  123. ↑ «Muslims celebrate Eid across Bosnia and Herzegovina». N1. 4 June 2019. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2021-ին. Վերցված է 10 May 2021-ին.
  124. ↑ «End of Ramadan in Bosnia and Herzegovina». timeanddate. Արխիվացված օրիգինալից 12 May 2021-ին. Վերցված է 12 May 2021-ին.
  125. ↑ Relytech, North Cyprus Online. «North Cyprus Tourist Guide». Արխիվացված օրիգինալից 19 September 2016-ին. Վերցված է 5 July 2016-ին.
  126. ↑ «Μουσουλμάνοι & ΚΛΙΜΑΚΑ: ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ – ΜΕΡΟΣ Α'» (հունարեն). mousoulman-klimaka.blogspot.gr. Արխիվացված օրիգինալից 16 August 2016-ին. Վերցված է 5 July 2016-ին.
  127. ↑ «Μουσουλμάνοι & ΚΛΙΜΑΚΑ: ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ – ΜΕΡΟΣ Α'» (հունարեն). mousoulman-klimaka.blogspot.gr. Արխիվացված օրիգինալից 16 August 2016-ին. Վերցված է 5 July 2016-ին.
  128. ↑ «RUSSIA 2017 INTERNATIONAL RELIGIOUS FREEDOM REPORT» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 31 May 2018-ին.
  129. ↑ «Muslims celebrate the end of Ramadan in Moscow». www.rbth.com. 5 July 2016. Արխիվացված օրիգինալից 9 May 2021-ին. Վերցված է 9 May 2021-ին.
  130. ↑ «Russian Muslims celebrate Eid al-Fitr marking the end of Ramadan». TASS. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2021-ին. Վերցված է 9 May 2021-ին.
  131. ↑ «Eid al-Fitr in Russia: how it was celebrated». islam-russia.com. Արխիվացված օրիգինալից 17 December 2021-ին. Վերցված է 10 May 2021-ին.
  132. ↑ «Eid al-Fitr in Russia: how it was celebrated». islam-russia.com. Արխիվացված օրիգինալից 17 December 2021-ին. Վերցված է 10 May 2021-ին.
  133. ↑ «Two Islamic festivals to become state holidays in Ukraine | KyivPost – Ukraine's Global Voice». KyivPost. 18 May 2020. Արխիվացված օրիգինալից 12 May 2021-ին. Վերցված է 9 May 2021-ին.
  134. ↑ «How Ukraine's Muslims celebrate Eid». Arab News. 24 May 2020. Արխիվացված օրիգինալից 17 December 2021-ին. Վերցված է 10 May 2021-ին.
  135. ↑ Bentley, David (2018-06-19). «Should the UK Government make Eid a public holiday?». birminghammail (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 6 June 2020-ին. Վերցված է 2020-06-06-ին.
  136. ↑ «How to handle holiday requests for staff celebrating Eid». Peninsula UK (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 6 June 2020-ին. Վերցված է 2020-06-06-ին.
  137. ↑ Bentley, David (2018-06-14). «Can children take time off school for Eid? These are the rules». birminghammail. Արխիվացված օրիգինալից 6 June 2020-ին. Վերցված է 2020-06-06-ին.
  138. ↑ Javed, Saman (May 3, 2022). «How Muslims celebrated Eid Al-Fitr across the UK». The Independent. Արխիվացված օրիգինալից 23 April 2023-ին. Վերցված է April 19, 2023-ին.
  139. ↑ Cooney, Christy (May 2, 2022). «Blackburn Rovers become first UK football club to host Eid prayers on pitch». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 20 April 2023-ին. Վերցված է April 19, 2023-ին.
  140. ↑ DeCuir, Amaarah (May 2, 2022). «More U.S. public schools close for Islamic holiday Eid al-Fitr». UPI.com. Արխիվացված օրիգինալից 18 May 2022-ին. Վերցված է April 19, 2023-ին.
  141. ↑ «2011 USPS Eid Forever stamp, with the quotation about the festivals». US Postal Service. 28 March 2011. Արխիվացված օրիգինալից 20 January 2012-ին. Վերցված է 11 August 2013-ին.
  142. ↑ «2009 USPS Eid stamp, with mention of other dates». US Postal Service. 28 March 2011. Արխիվացված օրիգինալից 17 December 2021-ին. Վերցված է 11 August 2013-ին.
  143. ↑ «2008 USPS Eid stamp». US Postal Service. 28 March 2011. Արխիվացված օրիգինալից 17 December 2021-ին. Վերցված է 11 August 2013-ին.
  144. ↑ «2007 USPS Eid stamp». US Postal Service. 28 March 2011. Վերցված է 11 August 2013-ին.
  145. ↑ «Eid Greetings Stamp | USPS.com». United States Postal Service. Վերցված է 2024-04-09-ին.
  146. ↑ Fam, Mariam; Householder, Mike (May 13, 2021). «For Muslims in America, Eid al-Fitr comes as pandemic eases». Associated Press News. Արխիվացված օրիգինալից 20 April 2023-ին. Վերցված է April 19, 2023-ին.