Անունակի

Անունակի (շումերերեն՝ 𒀭𒀀𒉣𒈾), շումերների, աքքադների, ասորների և բաբելոնացիների կողմից պաշտված հին աստվածների խումբ է։ Առաջին շումերական տեքստերում, որոնք գալիս են հետաքքադյան շրջանից, նշվում է, որ Անունակիները աստվածներ Ան-ի (երկնքի աստված) և Կի-ի (երկրի աստվածուհի) ժառանգներն էին, որոնց հիմնական դերը մարդկության ճակատագրի որոշումն էր։

Անունը՝ «Անունակի», ծագում է Ան-ից^[1],որը շումերների երկնքի աստվածն է^[1]։ Այն տարբեր կերպ է գրվում՝ a-nuna, a-nuna-ke կամ a-nun-na, ինչը նշանակում է «արքայական սերունդ» կամ «Անի սերունդ»^[2]։

Համաձայն շումերական հավատալիքների, Անունակիները Ան-ի և երկրի աստվածուհի Կի-ի սերունդներն էին^[2]։ Սամուել Նոա Քրամերը նույնացնում է Կիին շումերական մայր աստվածուհի Նինհուրսագի հետ՝ պնդելով, որ սկզբնական շրջանում նրանք նույն կերպարն էին^[3][4]։ Անունակիներից ամենամեծը Էնլիլն էր՝ օդի աստվածը^[5] և շումերական պանթեոնի գլխավոր աստվածը^[6]։ Շումերները հավատում էին, որ մինչև Էնլիլի ծնվելը երկինքը և երկիրը միասնական էին^[3]։ Այնուհետև Էնլիլը երկինքը և երկիրը բաժանեց երկու մասի վերցնելով երկիրը, մինչ նրա հայրը՝ Անը, վերցրեց երկինքը^[3]։

Անունակիները հիմնականում հիշատակվում են գրական տեքստերում^[7], և նրանց պաշտամունքի որևէ հստակ ապացույց դեռևս չի հայտնաբերվել^[7][8], որը հավանաբար պայմանավորված է նրանով, որ Անունակիի յուրաքանչյուր անդամ ուներ իր անհատական պաշտամունքը՝ մյուսներից առանձին^[9]։ Նույն կերպ, Անունակիի՝ ամբողջ խմբով պատկերներ դեռ չեն հայտնաբերվել^[9], չնայած հայտնաբերվել են առանձին անդամների զույգ կամ եռյակի պատկերումներ^[9]։

Հնագույն Միջագետքում աստվածները հիմնականում անտրոպոմորֆ էին^[2], նրանց վերագրվում էին բացառիկ կարողություններ^[2] և հաճախ պատկերվում էին հսկայական ֆիզիկական չափերով^[2]։ Աստվածները սովորաբար կրում էին «մելամ» կոչվող նյութ, որը նրանց «սարսափելի փառքով էր ծածկում»^[2]։ Մելամ կարող էին հագնել նաև հերոսներ, թագավորներ, հսկաներ և նույնիսկ դևեր^[2]։ Մարդու վրա աստվածային մելամ տեսնելը նկարագրվում է որպես նի, որը մարմնի ֆիզիկական ցնցումն է^[2]: Աստվածները գրեթե միշտ պատկերվել են մոտ յոթ շերտերով կազմված եզան եղջյուրներով^[2][10][2]։ Նրանք երբեմն պատկերվել են նաև ոսկուց և արծաթից պատրաստված հագուստներով^[10]։

Հին միջագետքում ապրող մարդիկ հավատում էին, որ աստծո արձանը նրա ֆիզիկական մարմնավորումն է^[2][10]։ Այդ պատճառով մշտական խնամքով և ուշադրությամբ էին վերաբերվում արձանին^[2][10], և հատուկ քրմերի խումբ էր նշանակվում դրանց խնամքի համար^[10]։ Քրմերը հագուստ էին հագցնում արձաններին^[10], և նրանց համար խնջույքներ էին կազմակերպում, որպեսզի աստվածները սնվեն^[2][10]։ Աստծո տաճարը համարվում էր նրա իրական բնակության վայրը^[2]։ Աստվածները ունեին նավեր, որոնք սովորաբար պահվում էին իրենց տաճարներում^[2], և օգտագործվում էին մշակութային արձանները ջրային ուղիներով տեղափոխելու համար տարբեր կրոնական տոնակատարությունների ընթացքում^[2]։ Աստվածները նաև ունեին սայլակներ, որոնք օգտագործվում էին մշակութային արձանները ցամաքային ճանապարհներով տեղափոխելու համար^[2]։ Երբեմն աստծո մշակութային արձանը տեղափոխում էին ճակատամարտի վայրը, որպեսզի աստված կարողանար դիտել ճակատամարտի ընթացքը^[2]։ Հնագույն Միջագետքի պանթեոնի գլխավոր աստվածները, այդ թվում՝ Անունակիները, մասնակցում էին «աստվածների ժողովին»^[2], որի միջոցով կատարվում էին բոլոր որոշումները^[2]։ Այս ժողովը համարվում էր կիսա-ժողովրդավարական օրենսդրական համակարգի աստվածային արտացոլանքը, որը գոյություն ուներ Ուրի երրորդ դինաստիայի շրջանում (մոտ մ.թ.ա. 2112 - մ.թ.ա. 2004 թթ.)^[2]։

Անուննակի տերմինի առաջին հայտնի օգտագործումները հանդիպում են Գուդեայի կառավարման ժամանակաշրջանի ( 2144–2124 մ.թ.ա.) և Ուրի երրորդ դինաստիայի տեքստերում^[7][9]։ Ամենավաղ տեքստերում այս տերմինն օգտագործվել է շումերական դիցարանի ամենահզոր ու կարևոր աստվածների՝ երկնքի աստված Ան-ի սերունդների համար^[7][11]։ Այս աստվածների խումբը, հավանաբար, իր մեջ ներառել է յոթ աստվածներ՝ Ան, Էնլիլ, Էնկի, Նինհուրսագ, Նաննա, Ուտու և Ինաննա^[4]։

Չնայած որոշ աստվածներ նկարագրվում են որպես Անուննակիի անդամներ, սակայն Անուննակիի բոլոր անդամների անունների ամբողջական ցանկը չի պահպանվել^[9], և նրանք սովորաբար հիշատակվում են միայն որպես միասնական խումբ գրական տեքստերում^[7][9]։ Բացի այդ, շումերական տեքստերը տարբեր կերպ են նկարագրում Անուննակին^[9], և համաձայնություն չկա նրանց թվի կամ աստվածային դերի վերաբերյալ^[7][9]։ Սկզբնապես Անուննակի աստվածները համարվել են երկնային աստվածություններ՝ հսկայական ուժերով^[9]։ Շումերական դիցարանի յուրաքանչյուր հիմնական աստված համարվում էր որևէ քաղաքի հովանավոր^[10] և պարտավոր էր պաշտպանել այդ քաղաքի շահերը^[10]։ Համարվում էր, որ աստված մշտապես բնակվում է տվյալ քաղաքի տաճարում^[10]։ Նույնիսկ հիշատակվում է մինչև հիսուն Անուննակի, որոնք կապված էին Էրիդու քաղաքի հետ^[2][12]։ Ինաննայի վայրէջքը անդրշիրիմյան աշխարհ գրքում հիշատակվում են միայն յոթ Անուննակի, որոնք ապրում և ծառայում են որպես դատավորներ^[13]։

Շումերական դիցաբանության գլխավոր աստվածները կապվում էին որոշակի տիեզերական մարմինների հետ^[10]։ Ինաննան համարվում էր Վեներա մոլորակը,^[2][10] Ուտուն՝ արևը, իսկ Նաննան՝ լուսինը^[10][2]։ Անը համարվում էր հասարակածային երկնքի բոլոր աստղերը, Էնլիլը՝ հյուսիսային երկնքի, իսկ Էնկին՝ հարավային երկնքի աստղերը^[14]:

Աքքադական տեքստերը մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակից շարունակում են նման ձևով ներկայացնել Անուննակին, ինչպես նկարագրված է Ինաննայի վայրէջքը երկնագույն աշխարհ գրքում, նկարագրելով նրանց որպես անդրշիրիմյան աստվածներ։ Անդշիրիմյան աշխարհի թագուհին, նշում է, որ ինքը «Անուննակիի հետ ջուր է խմում»։

Ինաննայի վայրէջքը աքքադական տարբերակի համաձայն, որը գրվել է մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի սկզբում^[16], Էրեշկիգալը պատվիրում է իր ծառա Նամտարին կանչել Անուննակին Էգալգինայից^[16], որպեսզի «զարդարեն շեմի աստիճանները մարջանով»^[16], և «նստեցնեն նրանց ոսկե գահերին»^[16]։

Հին Բաբելոնյան ժամանակաշրջանում (մ.թ.ա. 1830–1531), աստվածների նոր խումբը հայտնի է որպես Իգիգի։ Անուննակիի և Իգիգիի միջև հարաբերությունը պարզ չէ^[9]։ Որոշ դեպքերում այս կատեգորիաները օգտագործվում են համարժեքորեն^[7][9], բայց այլ գրություններում, օրինակ՝ 'Էռռայի բանաստեղծությունում, հստակ տարբերություն կա^[7][9]։ Աքքադական Ատրահասիս ազգային վեպում Իգիգին ներկայացվում են որպես աստվածների վեցերորդ սերունդ, ովքեր ստիպված են եղել աշխատել Անուննակիի համար^[7][15]։ Քառասուն օր անց Իգիգիի անդամները բողոքում են, և Անուննակիի աստված Էնկին ստեղծում է մարդկանց՝ նրանց փոխարինելու համար^[7][15]։

Աքքադական Գիլգամեշի էպոսի ստանդարտ տարբերակում (մ.թ.ա. 1200) Ուտնապիշտիմը՝ ջրհեղեղի առասպելի անմահ վկան, նկարագրում է Անուննակիին որպես անդրշիրիմյան աշխարհի յոթ դատավորներ, ովքեր հրդեհում են երկիրը, երբ փոթորիկ է սկսում^[16]։ Երբ ջրհեղեղն սկսվում է, Իշտարը (Ինաննայի արևելյան սեմական համարժեքը) և Անուննակին ողբում են մարդկության կործանումը^[7][16]։ Սկսած Միջին Բաբելոնյան դարաշրջանից (մ.թ.ա.1592–1155), «Անուննակի» անվանումը լայնորեն օգտագործվել է որպես անդրաշխարհի աստվածների հավաքական անվանում^[2]։ Իսկ «Իգիգի» անվանումը վերագրվել է երկնային աստվածներին^[2]։ Այդ ժամանակաշրջանում անդրաշխարհի աստվածներից Դամկինան, Ներգալը և Մադանուն համարվում էին ամենահզորները Անուննակիի շարքում^[2], ինչպես նաև Մարդուկը՝ Բաբելոնի ազգային աստվածը^[2]։

Աքքադական ստանդարտ Գիլգամեշի էպոսում ( 1200 մ.թ.ա.), Ութնապիշտիմը՝ Մեծ ջրհեղեղի անմահ վերապրողը, նկարագրում է Անուննակիին որպես անդրաշխարհի յոթ դատավորներ, որոնք հողը կիզում են փոթորկից առաջ^[16]։ Հետագայում, երբ ջրհեղեղը վրա է հասնում, Իշթարը (Ինաննայի արևելասեմական համարժեքը) և Անուննակին ողբում են մարդկության կործանումը^[7][16]։

Բաբելոնյան Էնումա Էլիշում, Մարդուկը կարգավորում է Անուննակիի դիրքերը^[17]։ էպոսի ուշ բաբելոնյան տարբերակը հիշատակում է անդրշիրիմյան աշխարհում գտնվող 600 Անուննակի^[2], սակայն կային միայն 300 երկնային Անուննակի^[2]։ Շնորհակալություն հայտնելով, Անուննակին՝ «Մեծ աստվածները», կառուցում են Էսագիլան՝ «հիանալի» տաճար, որը նվիրված էր Մարդուկին, Էային և Էլիլին^[17]։ Ութերորդ դարում գրված Էրրայի պոեմում Անուննակիի անդամները նկարագրվում են որպես աստված Ներգալի եղբայրներ^[7] և ներկայացվում են որպես մարդկության թշնամիներ^[7]։

• Amin, Osama Shukir Muhammed (2014-03-31), «Copper alloy foundation figurines with pegs representing Gods», World History Encyclopedia
• Archi, Alfonso (1990), «The Names of the Primeval Gods», Orientalia, NOVA, Rome: Gregorian Biblical Press, 59 (2): 114–129, JSTOR 43075881
• Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary, London: The British Museum Press, ISBN 0-7141-1705-6
• Brisch, Nicole (2016), «Anunna (Anunnaku, Anunnaki) (a group of gods)», Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses, University of Pennsylvania Museum, Արխիվացված է օրիգինալից 2019-09-03-ին, Վերցված է 2013-06-19-ին
• Coleman, J. A.; Davidson, George (2015), The Dictionary of Mythology: An A-Z of Themes, Legends, and Heroes, London: Arcturus Publishing Limited, էջ 108, ISBN 978-1-78404-478-7
• Collins, Billie Jean (2002), «Necromancy, Fertility and the Dark Earth: The Use of Ritual Pits in Hittite Cult», in Mirecki, Paul; Meyer, Marvin (eds.), Magic and Ritual in the Ancient World, Leiden, The Netherlands: Brill, էջեր 224–233, ISBN 90-04-10406-2
• Dalley, Stephanie (1989), Myths from Mesopotamia: Creation, the Flood, Gilgamesh, and Others, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-283589-0
• Edzard, D. O. (1965), «Mesopotamien. Die Mythologie der Sumerer und Akkader», Wörterbuch der Mythologie, erste Abteilung, I (Götter und Mythen im Vorderen Orient): 17–140
• Falkenstein, A. (1965), «Die Anunna in der sumerischen Überlieferung», Assyriological Studies (16): 127–140
• Fritze, Ronald H. (2009), Invented Knowledge: False History, Fake Science and Pseudo-Religions, London: Reaktion Books, ISBN 978-1-86189-430-4
• Fritze, Ronald H. (2016), Egyptomania: A History of Fascination, Obsession and Fantasy, London: Reaktion Books, ISBN 978-1-78023-639-1
• Katz, D. (2003), The Image of the Underworld in Sumerian Sources, Bethesda, MD: CDL Press, էջ 403
• Kramer, Samuel Noah (1961), Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.: Revised Edition, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, ISBN 0-8122-1047-6
• Kramer, Samuel Noah (1963), The Sumerians: Their History, Culture, and Character, Chicago: University of Chicago Press, ISBN 0-226-45238-7
• Kramer, Samuel Noah (1983), «The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised», Anatolian Studies, British Institute at Ankara, 33: 115–121, doi:10.2307/3642699, JSTOR 3642699, S2CID 163489322
• Leemings, David (2009), The Oxford Companion to World Mythology, Oxford University Press, էջ 21, ISBN 978-0-19-538708-7
• Leick, Gwendolyn (1998) [1991], A Dictionary of Ancient Near Eastern Mythology, New York: Routledge, ISBN 0-415-19811-9
• Leick, Gwendolyn (2003), The Babylonians: An Introduction, New York and London: Routledge, ISBN 0-415-25315-2
• Levenda, Peter (2008), Stairway to Heaven: Chinese Alchemists, Jewish Kabbalists, and the Art of Spiritual Transformation, New York and London: Continuum International Publishing Group, Inc., ISBN 978-0-8264-2850-9
• Lewis, Tyson; Kahn, Richard (2005), «The Reptoid Hypothesis: Utopian and Dystopian Representational Motifs in David Icke's Alien Conspiracy Theory», Utopian Studies, Pennsylvania: Penn State University Press, 16 (1): 45–74, doi:10.5325/utopianstudies.16.1.0045, JSTOR 20718709, S2CID 143047194
• Nemet-Nejat, Karen Rhea (1998), Daily Life in Ancient Mesopotamia, Santa Barbara, Calif.: Greenwood, ISBN 978-0-313-29497-6
• Oshima, Takayoshi (2010), «"Damkianna Shall Not Bring Back Her Burden in the Future": A new Mythological Text of Marduk, Enlil and Damkianna», in Horowitz, Wayne; Gabbay, Uri; Vukosavokić, Filip (eds.), A Woman of Valor: Jerusalem Ancient Near Eastern Studies in Honor of Joan Goodnick Westenholz, vol. 8, Madrid: Biblioteca del Próximo Oriente Antiguo, ISBN 978-84-00-09133-0
• Pritchard, James B., ed. (2010), The Ancient Near East: An Anthology of Texts and Pictures, Princeton University Press, էջ 34, ISBN 978-0-691-14726-0
• Puhvel, Jaan (1987), Comparative Mythology, Baltimore: Johns Hopkins University Press, ISBN 0-8018-3938-6
• Robertson, David G. (2016), Cox, James; Sutcliffe, Steven; Sweetman, William (eds.), UFOs, Conspiracy Theories and the New Age: Millennial Conspiracism, Bloomsbury Advances in Religious Studies, London: Bloomsbury Publishing, ISBN 978-1-4742-5320-8
• Rogers, John H. (1998), «Origins of the Ancient Astronomical Constellations: I: The Mesopotamian Traditions», Journal of the British Astronomical Association, London: The British Astronomical Association, 108 (1): 9–28, Bibcode:1998JBAA..108....9R
• Story, Ronald (1976). The Space-gods revealed. A close look at the theories of Erich von Däniken. Harper & Row. ISBN 0-06-014141-7.
• Van Scott, Miriam (1998), The Encyclopedia of Hell: A Comprehensive Survey of the Underworld, New York: Thomas Dunne Books/St. Martin's Griffin, ISBN 0-312-18574-X
• Willis, Roy (2012), World Mythology, New York: Metro Books, էջ 62, ISBN 978-1-4351-4173-5
• Wolkstein, Diane; Kramer, Samuel Noah (1983), Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer, New York: Harper & Row, Publishers, ISBN 0-06-090854-8

• Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses: Anunna (Anunnaku, Anunnaki) (a group of gods)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անունակի» հոդվածին։

Բառարաններ և հանրագիտարաններ Treccani