Իննսուներեքի մանիֆեստ

«Իննսուներեքի մանիֆեստ», գերմանացի իննսուներեք մտավորականների բաց նամակն ի պաշտպանություն սկսված Առաջին համաշխարհային պատերազմում Գերմանիայի գործողությունների։ Մանիֆեստը հրապարակվել է 1914^[1] թվականի հոկտեմբերի 4-ին «Քաղաքակիրթ աշխարհին» (գերմ.՝ An Die Kulturwelt) խորագրով գերմանական բոլոր խոշոր թերթերում։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբում՝ 1914 թվականի օգոստոսին, գերմանական հրետանին հողին է հավասարեցրել Լյովեն (Բելգիա) քաղաքը որպես պատիժ նրա բնակիչների կողմից գերմանացի զինվորների գնդակոծման համար։ Քաղաքը հրդեհվել է, այրվել են համալսարանական քաղաքն ու հարուստ գրադարանը, քաղաքի կենտրոնի մեծ մասն ամբողջությամբ ավերվել է։ Անտանտի երկրներում Լյովենի ճակատագիրը դարձել է «տևտոնյան բարբարոսության» խորհրդանիշ։

1914 թվականի օգոստոսի 25-ին գերմանական զորքերը գրավել են Լյովենը և ոչնչացրել Լյովենի համալսարանի գրադարանը, այդ թվում նաև 300 հազար միջնադարյան գրքեր և ձեռագրեր։ Քաղաքում սպանվել է 248 բնակիչ^[2], 10 000 մարդ հեռացել է իր տնից և դարձել փախստական։ Շուրջ 2000 շենքեր ավերվել են, մեծ քանակությամբ հումք, պարենամթերք և արտադրական սարքավորումներ տեղափոխվել է Գերմանիա։ Գերմանական բանակի այդ գործողությունը դատապարտվել է համաշխարհային հասարակության կողմից^[3]։

Մանիֆեստի տեքստը գրել է դրամատուրգ Լյուդվիգ Ֆուլդան Հերման Զուդերմանի մասնակցությամբ 1914 թվականի սեպտեմբերին այսպես կոչված «Օգոստոսյան ապրումների» (գերմ.՝ Augusterlebnis) պայմաններում։ Ստորագրությունների հավաքման համար պահանջվել է շուրջ մեկ շաբաթ։ Որոշ գիտնականներ, չենթարկվելով նացիոնալիստական հիստերիային, հրաժարվել են ստորագրել այն։ Մասնավորապես Ալբերտ Այնշտայնը դրա փոխարեն ստորագրել է «Եվրոպացիներին» այլընտրանքային մանիֆեստը^[4]։

Տեքստի^[5][6] թարգմանությունը․

Մենք՝ գերմանական գիտության ու արվեստի ներկայացուցիչներս, ողջ քաղաքակիրթ աշխարհի առաջ հայտարարում ենք բողոք ընդդեմ ստի ու բանսարկության, որոնցով մեր թշնամիները փորձում են աղտոտել Գերմանիայի ճշմարիտ գործը գոյության համար նրան պարտադրված ծանր պայքարում։ Իրադարձությունները հերքել են տարածվող լուրերը հորինված գերմանական պարտությունների մասին։ Ավելի ջանասիրաբար են հիմա աշխատում աղավաղումների ու հնարանքների վրա։ Նրանց դեմ մենք բարձրացնում ենք մեր բարձր ձայնը։ Թող նա լինի ճշմարտության լրաբերը։

Ճիշտ չէ, որ Գերմանիան մեղավոր է այս պատերազմում։ Այն չի ցանկացել ոչ ժողովուրդը, ոչ կառավարությունը, ոչ էլ կայսրը։ Գերմանական կողմից ամեն ինչ արվել է, ինչը միայն հնարավոր էր անել, որպեսզի կանխվի այն։ Աշխարհն ունի դրա փաստագրական ապացույցները։ Բավական հաճախ Վիլհելմ II-ն իր կառավարման 26 տարիների ընթացքում իրեն դրսևորել է որպես համընդհանուր խաղաղության պահապան, շատ հաճախ դա ընդգծել են հենց մեր թշնամիները։ Այո, հենց այդ կայսրը, որին նրանք հիմա համարձակվում են ներկայացնել որպես ինչ-որ Աթիլլա, տասնամյակների ընթացքում ենթարկվել է իրենց իսկ ծաղրանքներին իր անխախտ խաղաղասիրության համար։ Եվ միայն երբ վաղուց սահմաններին դարանած թշնամական ուժերը երեք կողմից հարձակվեցին մեր ժողովրդի վրա, միայն այդ ժամանակ նա կանգնեց մի մարդու նման։

Ճիշտ չէ, թե մենք լկտիաբար խախտել ենք Բելգիայի չեզոքությունը։ Ապացուցվել է, որ Ֆրանսիան ու Անգլիան պայմանավորվել են այդ խախտման վերաբերյալ։ Ապացուցվել է, որ Բելգիան համաձայնել է դրան։ Ինքնաոչնչացում կլիներ չկանխել նրանց այդ հարցում։

Ճիշտ չէ, որ մեր զինվորները ոտնձգություն են կատարել թեկուզ մեկ բելգիական քաղաքացու կյանքի և նրա ունեցվածքի նկատմամբ, եթե դա չի թելադրվել ամենածայրահեղ անհրաժեշտությամբ։ Քանի որ մշտապես ու անդադար, չնայած բոլոր կոչերին, բնակչությունը գնդակոծել է նրանց դարանից, խեղել վիրավորներին, սպանել բժիշկներին իրենց մարդասիրական պարտքի կատարման ժամանակ։ Չկա ավելի ստոր սուտ, քան լռության մատնելն այդ չարագործների դավաճանությունը, որպեսզի նրանց կրած արդարացի պատիժը՝ որպես հանցանք, վերագրվի գերմանացիներին։

Ճիշտ չէ, որ մեր զորքերը գազանաբար վայրագություններ են արել Լյովենում։ Կատաղած տեղաբնակների դեմ, որոնք նենգաբար հարձակվել են նրանց վրա բնակարաններում, նրանց ծանր սրտով ստիպված են եղել որպես հատուցում կիրառել քաղաքի մի մասի գնդակոծումը։ Լյովենի մեծ մասը փրկվել է։ Հայտնի քաղաքապետարանը կանգուն է ամբողջական և անվնաս։ Մեր զինվորներն անձնազոհաբար պատպանել են այն կրակից։ Ամեն մի գերմանացի կսգա արվեստի այն գործերի համար, որոնք արդեն ոչնչացել են, ինչպես նաև արվեստի այն գործերի համար, որոնք դեռ պետք է ոչնչանան։ Սակայն ինչքան էլ մենք համաձայն չենք ընդունել որևէ մեկի գերիշխանությունը մեր նկատմամբ արվեստի նկատմամբ սիրո հարցում, նույնքան էլ մենք հրաժարվում ենք գնել արվեստի գործերը պահպանումը գերմանական պարտության գնով։

Ճիշտ չէ, որ մեր ռազմական ղեկավարությունը արհամարհել է միջազգային իրավունքի օրենքները։ Նրան հատուկ չէ անզուսպ դաժանությունը։ Իսկ միևնույն ժամանակ արևելքում հողը լցվում է կանանց ու երեխաների արյունով, որոնք սպանվում են ռուսական հորդաների կողմից, իսկ արևմուտքում «դում-դում» փամփուշտները խոցում են մեր մարտիկների կուրծքը։ Որպես եվրոպական քաղաքակրթության պաշտպաններ հանդես գալու ամենաքիչ իրավունքն ունեն նրանք, որոնք միավորվել են ռուսների ու սերբերի հետ և ամբողջ աշխարհին տալիս են մոնղոլների ու նեգրերի՝ սպիտակ ռասայի դեմ սադրանքների ամոթալի տեսարան։

Ճիշտ չէ, որ մեր այսպես կոչված միլիտարիզմի դեմ պատերազմը նույնպես պատերազմ չէ նաև մեր մշակույթի դեմ, ինչպես կեղծավորաբար պնդում են մեր թշնամիները։ Առանց գերմանական միլիտարիզմի գերմանական մշակույթը շատ վաղուց ոչնչացած կլիներ ամենասաղմնային վիճակում։ Գերմանական միլիտարիզմը գերմանական մշակույթի ածանցյալն է, և այն ծնվել է մեր երկրում, որը, ինչպես ոչ մի այն երկիր աշխարհում, հարյուրամյակների ընթացքում ենթարկվել է ավազակային ասպատակությունների։ Գերմանական զորքն ու գերմանական ժողովուրդը միասնական են։ Այդ գիտակցությունն այսօր միավորում է 70 միլիոն գերմանացիների առանց կրթության, դիրքի ու կուսակցական պատկանելության տարբերությունների։

Մենք չենք կարող մեր թշնամիներից դուրս քաշել ստի թունավոր զենքը; Մենք միայն կարող են կոչ անել ամբողջ աշխարհին, որ նա մեր վրայից վերցնի սուտ զրպարտությունները։ Դուք, որոնք մեզ գիտեք, որոնք մինչև հիմա մեզ հետ պաշտպանել եք մարդկության գանձերը, ձեզ ենք դիմում մենք։ Հավատացե՛ք մեզ։ Հավատացե՛ք, որ մենք կվարենք այս պայքարը մինչև վերջ, որպես քաղաքակիրթ ժողովուրդ, որի համար Գյոթեի, Բեթհովենի, Կանտի կտակը նույնքան սուրբ է, որքան իր օջախն ու իր հողաբաժինը։

Դրանում երաշխիք է մեր անունն ու մեր պատիվը։

Բնօրինակ տեքստ (գերմ.)  

Wir als Vertreter deutscher Wissenschaft und Kultur erheben vor der gesamten Kulturwelt Protest gegen die Lügen und Verleumdungen, mit denen unsere Feinde Deutschlands reine Sache in dem ihm aufgezwungenen schweren Daseinskampfe zu beschmutzen trachten. Der eherne Mund der Ereignisse hat die Ausstreuung erdichteter deutscher Niederlagen widerlegt. Um so eifriger arbeitet man jetzt mit Entstellungen und Verdächtigungen. Gegen sie erheben wir laut unsere Stimme. Sie soll die Verkünderin der Wahrheit sein.

Es ist nicht wahr, daß Deutschland diesen Krieg verschuldet hat. Weder das Volk hat ihn gewollt noch die Regierung noch der Kaiser. Von deutscher Seite ist das Äußerste geschehen, ihn abzuwenden. Dafür liegen der Welt die urkundlichen Beweise vor. Oft genug hat Wilhelm II. in den 26 Jahren seiner Regierung sich als Schirmherr des Weltfriedens erwiesen; oft genug haben selbst unsere Gegner dies anerkannt. Ja, dieser nämliche Kaiser, den sie jetzt einen Attila zu nennen wagen, ist jahrzehntelang wegen seiner unerschütterlichen Friedensliebe von ihnen verspottet worden. Erst als eine schon lange an den Grenzen lauernde Übermacht von drei Seiten über unser Volk herfiel, hat es sich erhoben wie ein Mann.

Es ist nicht wahr, daß wir freventlich die Neutralität Belgiens verletzt haben. Nachweislich waren Frankreich und England zu ihrer Verletzung entschlossen. Nachweislich war Belgien damit einverstanden. Selbstvernichtung wäre es gewesen, ihnen nicht zuvorzukommen.

Es ist nicht wahr, daß eines einzigen belgischen Bürgers Leben und Eigentum von unseren Soldaten angetastet worden ist, ohne daß die bitterste Notwehr es gebot. Denn wieder und immer wieder, allen Mahnungen zum Trotz, hat die Bevölkerung sie aus dem Hinterhalt beschossen, Verwundete verstümmelt, Ärzte bei der Ausübung ihres Samariterwerkes ermordet. Man kann nicht niederträchtiger fälschen, als wenn man die Verbrechen dieser Meuchelmörder verschweigt, um die gerechte Strafe, die sie erlitten haben, den Deutschen zum Verbrechen zu machen.

Es ist nicht wahr, daß unsere Truppen brutal gegen Löwen gewütet haben. An einer rasenden Einwohnerschaft, die sie im Quartier heimtückisch überfiel, haben sie durch Beschießung eines Teils der Stadt schweren Herzens Vergeltung üben müssen. Der größte Teil von Löwen ist erhalten geblieben. Das berühmte Rathaus steht gänzlich unversehrt. Mit Selbstaufopferung haben unsere Soldaten es vor den Flammen bewahrt. – Sollten in diesem furchtbaren Kriege Kunstwerke zerstört worden sein oder noch zerstört werden, so würde jeder Deutsche es beklagen. Aber so wenig wir uns in der Liebe zur Kunst von irgend jemand übertreffen lassen, so entschieden lehnen wir es ab, die Erhaltung eines Kunstwerks mit einer deutschen Niederlage zu erkaufen.

Es ist nicht wahr, daß unsere Kriegführung die Gesetze des Völkerrechts mißachtet. Sie kennt keine zuchtlose Grausamkeit. Im Osten aber tränkt das Blut der von russischen Horden hingeschlachteten Frauen und Kinder die Erde, und im Westen zerreißen Dumdumgeschosse unseren Kriegern die Brust. Sich als Verteidiger europäischer Zivilisation zu gebärden, haben die am wenigsten das Recht, die sich mit Russen und Serben verbünden und der Welt das schmachvolle Schauspiel bieten, Mongolen und Neger auf die weiße Rasse zu hetzen.

Es ist nicht wahr, daß der Kampf gegen unseren sogenannten Militarismus kein Kampf gegen unsere Kultur ist, wie unsere Feinde heuchlerisch vorgeben. Ohne den deutschen Militarismus wäre die deutsche Kultur längst vom Erdboden getilgt. Zu ihrem Schutz ist er aus ihr hervorgegangen in einem Lande, das jahrhundertelang von Raubzügen heimgesucht wurde wie kein zweites. Deutsches Heer und deutsches Volk sind eins. Dieses Bewußtsein verbrüdert heute 70 Millionen Deutsche ohne Unterschied der Bildung, des Standes und der Partei.

Wir können die vergifteten Waffen der Lüge unseren Feinden nicht entwinden. Wir können nur in alle Welt hinausrufen, daß sie falsches Zeugnis ablegen wider uns. Euch, die Ihr uns kennt, die Ihr bisher gemeinsam mit uns den höchsten Besitz der Menschheit gehütet habt, Euch rufen wir zu: Glaubt uns! Glaubt, daß wir diesen Kampf zu Ende kämpfen werden als ein Kulturvolk, dem das Vermächtnis eines Goethe, eines Beethoven, eines Kant ebenso heilig ist wie sein Herd und seine Scholle.

Dafür stehen wir Euch ein mit unserem Namen und mit unserer Ehre!

* * Վիլհելմ Ֆյորսթերի ստորագրությունը «Մանիֆեստի» տակ դրվել է առանց նրա համաձայնության։ Նա դարձել է այն չորս անձանցից մեկը (մյուսները եղել են Ալբերտ Այնշտայն) և Օտտո Բուկը), որոնք ստորագրել են նույն ամսին Գեորդ Ֆրիդրիխ Նիկոլայի կազմած հայտարարությունն ի պատասխան «Մանիֆեստի»՝ հակապատերազմական «Կոչ եվրոպացիներին»^[7]։

Հետագա իրադարձությունները ստիպել են շատ ստորագրողների վերանայել իրենց նախնական վերաբերմունքը մանիֆեստի նկատմամբ։ Այսպես, Մաքս Պլանկը դեռևս 1916 թվականին բաց նամակ է գրել, որում հայտարարել է, որ այլեւս չի կարող անվերապահորեն աջակցել գերմանական զորքերի գործողություններին։ 1920 թվականին գերմանացի պացիֆիստ Հանս Վեբերը գրավոր հարցում է անցկացրել մանիֆեստի ստորագրողներից այդ ժամանակ ողջ մնացած 75 անձի շրջանում։ 58 հարցվածները պատասխանել են Վեբերին, որոնցից 42-ը այս կամ այն չափով ափսոսանք են հայտնել այդ փաստաթղթի համար^[8]։

Պատերազմի ավարտից հետո «Իննսուներեքի մանիֆեստի» մասին հիշողությունն արգելք խոչընդոտ է դարձել գերմանացի գիտնականների և այլ երկրների նրանց գործընկերների միջև համագործակցության համար։ 1919 թվականին շվեդ քիմիկոս Սվանտե Արենիուսն Էմիլ Ֆիշերին, որը մանիֆեստը ճանաչել է սխալմունք, առաջարկել է մյուս ստորագրողներին համոզել հրաժարվել մանիֆեստից։ Էմիլ Ֆիշերն այդ հարցը քննարկել է Հաբերի, Նեռնստի, Պլանկի և Վալդեյերի հետ։ Չնայած ստորագրությունը սխալմունք ընդունելու իրենց պատրաստակամությանը՝ նրանք հրաժարվել են Արենիուսի առաջարկից՝ պատճառաբանելով դա հաշտության պայմանագրով Գերմանիային պարտադրված պայմանների ծայրահեղ դաժանությամբ^[8]։

• Բնօրինակ տեքստ(գերմ.)