Ջոն Ֆեն

Ջոն Ֆեն
Դիմանկար
Ծնվել էհունիսի 15, 1917(1917-06-15)[1][2][3][…]
ԾննդավայրՆյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[4][5][6][…]
Մահացել էդեկտեմբերի 10, 2010(2010-12-10)[7][8][9][…] (93 տարեկան)
Մահվան վայրՌիչմոնդ, ԱՄՆ[10][11]
ԳերեզմանBerea Cemetery[12]
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
ԿրթությունԵյլի համալսարան և Բերիա քոլեջ (1937)
Ազդվել էMalcolm Dole?
Մասնագիտությունքիմիկոս և համալսարանի դասախոս
ԱշխատավայրԵյլի համալսարան և Վիրջինիայի համագործակցության համալսարան
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա[16] և Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա
 John Bennett Fenn Վիքիպահեստում

Ջոն Բենեթ Ֆեն (հունիսի 15, 1917(1917-06-15)[1][2][3][…], Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[4][5][6][…] - դեկտեմբերի 10, 2010(2010-12-10)[7][8][9][…], Ռիչմոնդ, ԱՄՆ[10][11] – December 10, 2010) անալիտիկ քիմիայի ամերիկացի պրոֆեսոր էր, ով Կոիչի Տանակայի հետ համատեղ արժանացել է 2002 թվականի քիմիայի Նոբելյան մրցանակի կեսին՝ զանգվածային սպեկտրոմետրիայի ոլորտում աշխատանքի համար: . Մյուս կեսը ստացել է Կուրտ Վյուտրիխը։ Ֆենի ներդրումը մասնավորապես կապված է էլեկտրասփրեյի իոնացման զարգացման հետ, որն այժմ սովորաբար օգտագործվում է մեծ մոլեկուլների և սովորական հեղուկ քրոմատագրման-տանդեմ զանգվածային սպեկտրոմետրիայի համար: Իր կարիերայի սկզբում նա ուսումնասիրել է ռեակտիվ շարժիչի ոլորտը Project SQUID-ում և կենտրոնացել է մոլեկուլային ճառագայթների վրա։ Նա իր կարիերան ավարտեց ավելի քան 100 հրապարակումներով, այդ թվում՝ մեկ գրքով։

Ֆենը ծնվել է Նյու Յորքում և Մեծ դեպրեսիայի ժամանակ ընտանիքի հետ տեղափոխվել Կենտուկի: Նա բակալավրիատն ավարտել է Բերիա քոլեջում և ստացել իր թեկնածուականը պաշտպանել Յեյլում: Նա աշխատել է արդյունաբերության մեջ Monsanto-ում և մասնավոր հետազոտական ​​լաբորատորիաներում, նախքան Յեյլի և Վիրջինիայի Համագործակցության համալսարաններում ակադեմիական հաստիքներ ստանձնելը։[17][18]

Ֆեննի էլեկտրասփրեյի իոնացման վերաբերյալ հետազոտությունը նրան բերեցին Յեյլի համալսարանի հետ իրավական վեճի կիզակետ: Նա պարտվեց դատը, այն բանից հետո, երբ պարզվեց, որ նա մոլորեցրել է համալսարանին տեխնոլոգիայի հնարավոր օգտակարության մասին: Յեյլին շնորհվել է 500,000 ԱՄՆ դոլար դատական ​​ծախսերի և 545,000 ԱՄՆ դոլարի փոխհատուցում: Որոշումը գոհացրեց համալսարանին, բայց առաջ բերեց տարաբնույթ արձագանքներ հաստատության հետ կապված որոշ մարդկանց կողմից, որոնք հիասթափված էին դպրոցում այդքան երկար պատմություն ունեցող Նոբելյան մրցանակակրի նկատմամբ վերաբերմունքից։

Վաղ կյանք և կրթություն

Ֆենը ծնվել է Նյու Յորքում և մեծացել է Հեքենսեքում, Նյու Ջերսիում: Մեծ դեպրեսիան նախորդող տարիներին Ֆենի հայրն աշխատել է տարբեր տեղերում, այդ թվում՝ կարճ ժամանակով աշխատել է որպես գծագրող Fokker Aircraft ընկերությունում: Այդ ընթացքում Չարլզ Լինդբերգի «Սենթ Լուիսի ոգին» ինքնաթիռը կարճ ժամանակով պահվում էր ընկերության անգարներից մեկում: Ֆենը հիշում էր, թե ինչպես էր տասը տարեկանում նստել օդաչուների խցիկ՝ երևակայելով, թե հայտնի ինքնաթիռի օդաչուն է:[19] Երբ մեծ դեպրեսիայի գալով նրա ընտանիքի գործերը վատթարացան, նրանք տեղափոխվեցին Բերիա, Կենտուկի, քանի որ նրա մորաքույր Հելեն Դինգմանը, ով աշխատում էր Բերիա քոլեջում, համաձայնեց օգնել նրա ընտանիքին։[20] Ֆենն ավարտեց իր կրթությունը Բերիա քոլեջում 15 տարեկանում, բայց նա լրացուցիչ դասեր անցավ ևս մեկ տարի։[19] Նա բակալավրի աստիճան ստացել է իր նոր հայրենի քաղաքի Բերիա քոլեջում, Այովայի համալսարանի օրգանական քիմիայի ամառային դասերի և Փերդյուի ֆիզիկական քիմիայի ամառային դասընթացների օգնությամբ։[19]

Երբ Ֆենը մտածում էր ասպիրանտուրայի մասին, Հարվարդի համալսարանի քիմիայի պրոֆեսոր Հենրի Բենթը նրան խորհուրդ տվեց մաթեմատիկայի լրացուցիչ դասընթացներ անցնել։ Բենթի խորհրդով Ֆենն մաթեմատիկայի դասեր ավելացրեց իր ժամանակացույցին։ Չնայած իր հետագա հաջողություններին, Ֆենը միշտ զգում էր, որ մաթեմատիկական հմտությունների բացակայությունը խոչընդոտ է իր կարիերայի համար։[19] Մի քանի հայտ ներկայացնելուց հետո Ֆենը դասավանդելու առաջարկներ ստացավ Յեյլի և Հյուսիսարևմտյան համալսարաններից և ընդունվեց Յեյլ։[19] Ֆենն ավարտել է ֆիզիկական քիմիայի ուսումը Գոստա Ակերլոֆի մոտ։[19] 1940 թվականին նա ստացել է իր PhD քիմիայի ոլորտում Յեյլում։.[19]

Հետազոտական ​​կարիերա և ակադեմիական պաշտոններ

Ասպիրանտուրան ավարտելուց հետո Ֆենի առաջին աշխատանքը Մոնսանտոյում էր։ Նա աշխատում էր Ֆոսֆատների բաժնում, որտեղ արտադրվում էր պոլիքլորացված բիֆենիլներ (PCB): Ֆենն ու նրա գործընկեր Ջեյմս Մալենը հիասթափված էին Մոնսանտոյում աշխատանքի ուղղությունից, և 1943 թվականին նրանք միասին հրաժարական տվեցին։[19] Այնուհետ, Ֆենը կարճ ժամանակ աշխատեց Sharples Chemicals փոքր ընկերությունում։[19] 1945 թվականին նա միացավ Մալենին նրա Experiment, Inc ստարտափում՝ կենտրոնանալով հետազոտությունների վրա: 1949 թվականին Մալենի հետ աշխատանքի արդյունքում Ֆենը առաջին հրատարակությունն ունեցավ։[19]

1952 թվականին Ֆենը տեղափոխվեց Փրինսթոնի համալսարան՝ որպես Project SQUID-ի տնօրեն, ծրագիր՝ ռեակտիվ շարժիչի հետ կապված հետազոտություններին աջակցելու համար։ Այն ֆինանսավորվում էր Ծովային հետազոտությունների գրասենյակի կողմից։[19] Այս ժամանակահատվածում Ֆենը սկսեց իր աշխատանքը զարգացնելով գերձայնային ատոմային և մոլեկուլային ճառագայթների աղբյուրներ, որոնք այժմ լայնորեն օգտագործվում են քիմիական ֆիզիկայի հետազոտություններում։ 1967 թվականին Ֆենը վերադարձավ Յեյլի համալսարան։ Նա համատեղ աշխատանքի անցավ քիմիայի և ճարտարագիտության բաժիններում մինչև 1987 թվականը, իր հետազոտությունների մեծ մասը կատարելով Մեյսոն լաբորատորիայում։[21] In 1987, Fenn had reached Yale's mandatory retirement age. He became a professor emeritus, entitling him to office space at the university, but costing him most of his laboratory space and research assistants.[22]

Յեյլի հետ վեճից հետո՝ կապված իր հարկադիր թոշակի անցնելու և էլեկտրալակի իոնացման իր գյուտի իրավունքի հետ, Ֆենը տեղափոխվեց Ռիչմոնդ, Վիրջինիա՝ միանալու Վիրջինիայի Համագործակցության համալսարանի (VCU) քիմիայի ամբիոնին՝ որպես անալիտիկ քիմիայի պրոֆեսոր: VCU-ն 1990-ականների վերջին ինժեներական բաժին հիմնեց, և Ֆենը մինչև իր մահը համատեղեց երկու ամբիոնների պրոֆեսորի պաշտոնը։[23] Նույնիսկ 80 տարեկանում Ֆենը վայելում էր լաբորատորիայում հետազոտություններ անելու հնարավորությունը՝ ասելով. «Ես սիրում եմ շփվել և փոխանակվել երիտասարդների հետ: Դա ինձ տանը ոտքի տակ չընկնելու հնարավորություն է տալիս»:[24]

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ 1,0 1,1 Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.) — LZMK, 1999. — 9272 p.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 John B. Fenn dies at 93; shared Nobel Prize in chemistry // Los Angeles Times — El Segundo: 2010. — ISSN 0458-3035; 2165-1736
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 John B. Fenn, Nobel Winner Who Studied Large Molecules, Dies at 93 // The New York Times / J. Kahn — Manhattan: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2010. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 John Fenn obituary // The Guardian.com — 2011. — ISSN 1756-3224; 1354-4322
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Week ending Saturday, December 11, 2010
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Namieśnik J. LC-MS and LC-NMR as Complementary Techniques for the Determination of Pharmaceuticals in Dosage Formulations // Crit. Rev. Anal. Chem. — Taylor & Francis, 2013. — Vol. 43, Iss. 3. — P. 148—175. — 28 p. — ISSN 1040-8347; 1547-6510 — doi:10.1080/10408347.2013.810459
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Encyclopædia Britannica
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Kauffman G. Nobel Laureate John Bennett Fenn (1917-2010), Electrospray Ionization Mass Spectrometry Pioneer // The Chemical Educator — 2011. — Vol. 16. — P. 143—148. — ISSN 1430-4171
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 In Memoriam: John B. Fenn // Yale Daily Bulletin — Yale University, 2010.
  12. ↑ Find A Grave — 1996.
  13. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2002 — Nobel Foundation.
  14. ↑ Table showing prize amounts — Nobel Foundation, 2019.
  15. ↑ https://gsas.yale.edu/documents/wilbur-cross-medalists-1966-2023-year
  16. ↑ Notable Names Database — 2002.
  17. ↑ Papers of John B. Fenn, 1948–2010 (bulk 1970–1990). Արխիվացված օրիգինալից March 29, 2019-ին. Վերցված է March 23, 2018-ին. «Click on 'Fenn Papers Finding Aid 2014' for finding aid to archive.» {cite book}: |website= ignored (օգնություն)
  18. ↑ Fenn, John B. (October 1996). «RESEARCH IN RETROSPECT:Some Biograffiti of a Journeyman Chemist». Annual Review of Physical Chemistry (անգլերեն). 47 (1): 1–41. Bibcode:1996ARPC...47....1F. doi:10.1146/annurev.physchem.47.1.1. ISSN 0066-426X. PMID 18290758.
  19. ↑ 19,00 19,01 19,02 19,03 19,04 19,05 19,06 19,07 19,08 19,09 19,10 «John B. Fenn – Autobiography». The Nobel Foundation. Արխիվացված օրիգինալից December 21, 2010-ին. Վերցված է April 2, 2011-ին.
  20. ↑ «Chemist with Kentucky roots wins Nobel». The Courier-Journal. Louisville, Kentucky. Associated Press. October 10, 2002. էջ 4. Արխիվացված օրիգինալից April 17, 2019-ին. Վերցված է 12 March 2018-ին – via Newspapers.com. հրապարակում բաց հնարավորություն
  21. ↑ Cite warning: <ref> tag with name yaleobit cannot be previewed because it is defined outside the current section or not defined at all.
  22. ↑ Cite warning: <ref> tag with name lawsuit cannot be previewed because it is defined outside the current section or not defined at all.
  23. ↑ Cite warning: <ref> tag with name obit cannot be previewed because it is defined outside the current section or not defined at all.
  24. ↑ Lotstein, Joshua (December 21, 2002). «Nobel winner Fenn still going strong». Yale Daily News. Արխիվացված է օրիգինալից September 25, 2012-ին. Վերցված է April 6, 2011-ին.