Ռումինական լեյ

Ռումինական լեյ Leu românesc
500 լեյ արժողության թղթադրամ (2005)
ISO 4217 կոդ	RON
Երկիր	Ռումինիա
Կազմված է	100 ռումինական բանից
Մետաղադրամներ	1, 5, 10, 50 բան
Թղթադրամներ	1, 5, 10, 50, 100, 200, 500 լեյ
Կենտրոնական բանկ	Ռումինիայի ազգային բանկ
Վեբ-կայք	www.bnr.ro
1 EUR	= 1 EUR ~ 4,5[1] RON

Ռումինական լեյը (ռումիներեն՝ leu-առյուծ, հոգն. lei) Ռումինիայի ազգային արժույթն է։ Լեյի արտադրյալը բանն է՝ «1 լեյ = 100 բան» հարաբերակցությամբ։ Կոդ՝ ISO 4217 RON (ROmanian New Leu, մինչև 2005 թ. - ROL, ROmanian Leu, 2015 թվականից - RON, Romanian Leu):

Համառուսական արժութային դասակարգչի համաձայն՝ Ռումինիայի ազգային արժույթը կոչվել է.

• ROL -սկզբում՝ լեյ, իսկ 2005 թվականի հունիսի 1-ից մինչև 2007 թվականի փետրվարի 1-ը հին ռումինական լեյ,
• RON - 2005 թվականի հունիսի 1-ից նոր ռումինական լեյ, հետո պարզապես լեյ, ավելի ուշ դարձյալ նոր ռումինական լեյ, ներկայում՝ ռումինական լեյ։

Պատմություն

Մինչև Ռումինիայի ներկայիս տարածքի ներառումը Հռոմեական կայսրության կազմ, շրջանառության մեջ են եղել հունական, հռոմեական, մակեդոնական, ինչպես նաև կելտական, գետական, դակյան դրամներ։ Կելտական և դակյան դրամների հունական կրկնօրինակները հատվել են մ. թ. ա. մոտ 300 թվականից մինչև մ. թ. 1-ին դարը։ 2-3-րդ դարերում շրջանառության մեջ են եղել գլխավորապես հռոմեական, հետագայում՝ մինչև 14-րդ դարը, առավելապես՝ բյուզանդական դրամներ^[2]։

14-րդ դարից շրջանառության մեջ են մտել հունգարական, չեխական, բուլղարական, վենետիկյան, ջենովական և այլ դրամներ։ Վալախիայում արծաթյա դինարներ և բանիներ սկսել է հատել Վլադիսլավ I-ը (1364-1377), Մոլդովայում՝ արծաթյա գրոշներ է հատել Պետրու I Մուշատը (1375-1391)։ Տրանսիլվանիայում դրամների հատումը սկսվել է 14-րդ դարում։ 16-րդ դարից սկսած՝ թուրքական տիրապետության ժամանակաշրջանում, հատվել են թուրքական դրամներ, ապա 1690-1780 թվականներին՝ ավստրիական։

1853 թվականին Ռումինիայի անկախության համար պայքարող կազմակերպություններից մեկում տպվել են 10 դուկատ արժողության թղթադրամներ։ Դրանց վրա առկա էին Օսմանյան տիրապետության դեմ պայքարող գործիչներ Դ. Բրետիանուի, Կ. Ռոզետտիի և Ս. Գոլեսկուի ստորագրությունները։ Սրանք շրջանառության մեջ չեն դրվել, բայց թղթադրամների ռումինական գրացուցակում ներկայացվում են որպես առաջին ռումինական թղթադրամներ։

1856 թվականի սեպտեմբերի 1-ին Մոլդովայի բանկը թողարկում է թղթադրամներ, որոնց անվանական արժեքը գրված էր երկու լեզվով՝ ռումիներեն (լեյ) և ֆրանսերեն (պիաստր)։

1867 ապրիլի 22-ին շրջանառության մեջ է մտնում լեյը, որը հավասար էր 100 բանի։ Ներդրվում է Լատինական դրամական միության համանմանությամբ դրամական համակարգ (Ռումինիան պաշտոնապես չէր մտնում միության մեջ)։

1867-1890 թվականներին զուգահեռաբար շրջանառվել են լեյը և ֆրանսիական ֆրանկը։ 1877 թվականին թողարկվել են «հիպոտեկային թղթադրամներ»՝ Ֆինանսների նախարարության և Ռումինիայի ազգային բանկի կողմից (չնայած բանկը ստեղծվել է 1880 թվականին միայն)։

1890 թվականից սկսած՝ լեյը դարձել է միակ ազգային արժույթը^[4]։

1917 թվականին գերմանական և ավստրոհունգարական զորքերի կողմից շրջափակված տարածքներում շրջանառվել են Ռումինիայի կենտրոնական բանկի կողմից թողարկված թղթադրամներ՝ 25 բանից մինչև 1000 լեյ։ Պատերազմից հետո Ավստրո-Հունգարիայից Ռումինիային անցած տարածքների մի մասում՝ 1918 թվականի դեկտեմբերի 1-ից, սկսել է նորից կիրառվել լեյը։

1919 թվականին հունիսի 10-ից մինչև օգոստոսի 28-ը իրականացվել է թղթադրամների դրոշմակնքում՝ Ավստրոհունգարական բանկի դրոշմակնիքով՝ «TIMBRU SPECIAL ROMANIA» (բացառությամբ 1 և 2 կրոն արժողության թղթադրամների)։ Դրոշմակնքված կրոնները, ինչպես նաև 1 և 2 կրոն արժողության թղթադրամները հավասարապես շրջանառվել են՝ 1 լեյը=2 կրոն հարաբերակցությամբ։ Կրոնների գործածությունից հանումը սկսվել է 1920 թվականի սեպտեմբերի 1-ին և շարունակվել մինչև 1921 թվականի վերջը։

1944 թվականին ոչ մեծ քանակությամբ թողարկվել են «Կարմիր բանակի հրամանատարության» թղթադրամներ՝ 5-ից 1000 լեյ անվանական արժեքով։ 1944 թվականի հոկտեմբերին Ռումինիայի կառավարությունը հետ է գնել այդ լեյերը, շրջանառությունից դուրս եկած լեյերը հանձնվել են խորհրդային ռազմական հրամանատարությանը։

1947 թվականի հունվարի 15-ից 22-ը անցկացվել է դրամային ռեֆորմ։ Հին դրամական միավորները փոխարինվել են 1947 թվականի նմուշի լեյով։

1952 թվականի հունվարի 28-ից 31-ը իրականացվել է դրամական երկրորդ ռեֆորմը, դրամական միավորը փոխարինվել՝ 1952 թվականի նմուշի լեյով։ Առաջին հազար լեյը փոխարինվել է 100:1, երկրորդ և երրորդ հազարը՝ 200:1, իսկ 3000 հին լեյից բարձրը՝ 400:1 հարաբերակցությամբ։ Պետական և կորպորատիվ ձեռնարկությունների դրամական միջոցները փոխանակվել են 200:1, բանկային հաշիվների վրա եղած միջոցները 20:1 հարաբերակցությամբ։ Բնակիչների բանկային խնայողությունները՝ առաջին հազարի դեպքում հաշվարկվել են 50:1, երկրորդի և երրորդի դեպքում՝ 100:1, չորրորդից սկսած՝ 200:1 հարաբերակցությամբ, իսկ վարձերը, հարկերը և աշխատավարձերը՝ 20:1 հարաբերակցությամբ^[2]։

Օրենքի համաձայն՝ 2004 թվականի հուլիսի 14-ից 2005 թվականի հուլիսի 1-ը շրջանառության մեջ է դրվել նոր լեյը (=10000 հնին համապատասխան)^[7][8]։ Հին թղթադրամները և մետաղադրամները որպես օրինական վճարման միջոց ընդունվել են մինչև 2006 թվականի դեկտեմբերի 31-ը։

2007 թվականի հունվարի 1-ից Ռումինիայի ազգային բանկը հին լեյերը փոխարինում է նորերով՝ առանց քանակի և ժամկետի սահմանափակման։

Լեյը Ռումինիայի Ազգային Հանրապետությունում և Ռումինիայի Խորհրդային Հանրապետությունում

1952 թվականի թղթադրամներ

Պատկեր		Անվանական արժեք	Չափեր (մմ)	Հիմնական գույներ	Նկարագրություն
Դիմերես	Դարձերես				Դիմերես	Դարձերես
		1	118×57	շագանակագույն դեղին	Արժեքը	Ռումինիայի Ազգային Հանրապետության զինանշանը
		3	122×61	մուգ շագանակագույն դեղնականաչ
		5	122×65	կապույտ դեղին	գեղջկուհու դիմանկար	Դամբի կառուցումը
		10	135×73	մանուշակագույն կանաչ	աշխատավորի դիմանկար	քարհանքի մշակում
		25	148×80	կանաչ շագանակագույն	Վալախիայի 1821-ի ապստամբության ղեկավար Թուդոր Վլադիմիրեսկուի դիմանկարը (1780-1821)	հացաբույսերի բերքահավաք
		100	168×90	երկնագույն	Ռումինիայի Ազգային Հանրապետության զինանշանը 1848 թվականի հեղափոխության առաջնորդներից մեկի՝ Նիկոլայե Բելչեսկուի դիմանկարը (1819-1852)	Ազատ մամուլի տունը Բուխարեստում
Պատկերի մասշտաբը՝ 1,0 փիքսել 1 մմ-ի վրա։

1966 թվականի թղթադրամներ

Պատկեր		Անվանական արժեք	Չափեր (մմ)	Հիմնական գույներ	Նկարագրություն
Դիմերես	Դարձերես				Դիմերես	Դարձերես
		1	103×52	մուգ դարչնագույն դեղին	Ռումինիայի Խորհրդային Հանրապետության զինանշանը	Արժեքը
		3	114×57	կապույտ բաց շագանակագույն
		5	124×62	շագանակագույն կապույտ		նավահանգստի համայնապատկեր
		10	131×65	մանուշակագույն կանաչ		դաշտի համայնապատկեր
		25	140×70	կանաչ շագանակագույն	Ռումինայի Խորհրդային Հանրապետության զինանշանը, Վալախիայի 1821-ի ապստամբության ղեկավար Թուդոր Վլադիմիրեսկուի դիմանկարը (1780-1821)	արդյունաբերական արտադրություն
		50	145×72	կանաչ	Ռումինիայի Խորհրդային Հանրապետության զինանշանը, Միավորված Ռումինիայի առաջին ղեկավար Ալեքսանդրու Յոհան Կուզայի (1820-1873) դիմանկարը	Յասիի մշակույթի պալատը
		100	153×75	կապույտ երկնագույն	Ռումինիայի Խորհրդային Հանրապետության զինանշանը, 1848 թվականի հեղափոխության առաջնորդներից մեկի՝ Նիկոլայե Բելչեսկուի դիմանկարը (1819-1852)	Ateneul Român համերգասրահը Ռումինիայում
Պատկերի մասշտաբը՝ 1,0 փիքսել 1 մմ-ի վրա։

Լեյը 1990-2006 թվականներին

Մետաղադրամներ

Պատկեր	Անվանական արժեք	Նյութ	Տրամագիծ (մմ)	Հաստություն (մմ)	Քաշ (գ)	Դրամաշուրթ	Թողարկման տարեթիվ
	1	պղնձապատ պողպատ	19	1,3	2,5	հարթ	1992[9]
							1993-1996 2000 2002-2006[10]
	5	նիկելապատ պողպատ	21	1,5	3,35		1992-1995 2000 2002 2003[11]
	10		23	1,7	4,65	հարթ՝ երեք ալիքաձև գծերով՝ առանձնացված հորիզոնական շեղանկյունիկներով	1990-1992[12]
						հարթ	1993-1995 2000 2002 2003[13]
	20	բրոնզապատ պողպատ	24	1,6	5,00		1991-1996 2000 2002 2003[14]
	50		26	1,62	5,90		1991-1996 2000 2002 2003[15]
	100	նիկելապատ պողպատ	29	2,0	8,75	հարթ՝ եռակի ROMANIA գրությամբ՝ առանձնացված 8 թևանի 3 աստղով	1991-1996 2000 2002-2006[16]
	500	Al+Mg	25	3,2	3,70	հարթ՝ եռակի ROMANIA գրությամբ, առանձնացված հորիզոնական շեղանկյունիկներով	1999 2000 2002-2006[17]
	1000		22,2		2,00	ընդհատվող ատամնավոր	2000-2004 2005 2006[18]
	5000		24	2,4	2,50	հարթ	2001-2004 2005 2006[19]
Պատկերի մասշտաբը՝ 3,0 փիքսել 1 մմ-ի վրա։

1996 թվականին՝ բարձր ինֆլյացիայի հետևանքով, 100 լեյ և դրանից քիչ արժողության մետաղադրամները դադարել են հատվել։

1999-2001 թվականներին շրջանառության մեջ են դրվել 500, 1000 և 5000 լեյ արժողության մետաղադրամներ։ Նոր մետաղադրամների ձևավորումը հավանության չի արժանացել ռումինական հասարակության շրջանում^[20]։ 500 լեյ արժողության մետաղադրամների ծավալը բավական մեծ էր, և այսպիսի մետաղադրամների նույնիսկ փոքր քանակը լցնում էր ամբողջ դրամապանակը և գրպանը։ 1000 լեյ արժողության մետաղադրամներն ընդհակառակը՝ չափազանց փոքր էին, իսկ 5000 լեյ արժողության մետաղադրամներն անհնար էր օգտագործել խաղային և առևտրային ապարատներից օգտվելիս, որովհետև դրանք ոչ թե շրջանի ձև ունեին, այլ տասներկուանկյունի։

1991 թվականի թղթադրամ

Պատկեր		Անվանական արժեք (լեյ)	Չափեր (մմ)	Հիմնական գույներ	Նկարագրություն		Թողարկման տարեթիվ
Դիմերես	Դարձերես				Դիմերես	Դարձերես
		500	156×74	շագանակագույն	քանդակագործ Կոնստանտին Բրանկուզի	Կոնստանին Բրանկուզին և իր «Անվերջանալի շարասյունը»	1991 թվականի հունվար 1991 թվականի ապրիլ
Պատկերի մասշտաբը՝ 1,0 փիքսել 1 մմ-ի վրա։

1991-1994 թվականների թղթադրամներ

Պատկեր		Անվանական արժեք (լեյ)	Չափեր (մմ)	Հիմնական գույներ	Նկարագրություն		Թողարկման տարեթիվ
Դիմերես	Դարձերես				Դիմերես	Դարձերես
		200	155×76	նարնջագույն երկնագույն	Գրեգորե Անտիպա, լաստանավ Դանուբ գետի վրա, Սուլինայի փարոսը, ձկնկուլ	Թռչուն, ձուկ, Դանուբի դելտայի քարտեզ	1992 դեկտեմբեր
		500	160×76	մոխրագույն	Կոնստանին Բրանկուզին և իր «Անվերջանալի շարասյունը»	Կոնստանին Բրանկուզիի քանդակները
		1000	167×76	կարմիր կանաչ շագանակագույն	բանաստեղծ Միխայ Էմինեսկու (1850-1889)	Պուտնայի վանքը	1991 սեպտեմբեր
							1993 մայիս
		5000	172×76	կապույտ մանուշակագույն	Ավրամ Յանկու	Ալբա Յուլյա ամրոցի գլխավոր դարբասը	1992 մարտ
							1993 մայիս
		10 000	180×76	կարմիր մանուշակագույն	Պատմաբան, գրող և քաղաքական գործիչ Նիկոլայե Յորգա (1871-1940)	Արձաններ՝ «Ֆորտունա», «Մտածող մարդը», Բուխարեստի պատմական թանգարանը	1994 փետրվար
Պատկերի մասշտաբը՝ 1,0 փիքսել 1 մմ-ի վրա։

1996-2000 թվականների թղթադրամներ

Պատկեր		Անվանական արժեք (լեյ)	Չափեր (մմ)	Հիմնական գույներ	Նկարագրություն		Թողարկման տարեթիվ
Դիմերես	Դարձերես				Դիմերես	Դարձերես
		1000	140×61	երկնագույն	բանաստեղծ Միխայ Էմինեսկու (1850-1889)	Հիստրիայի ավերակները, ճարճատուկ (լատին․՝ Cichorium), լորենու տերևներ	1998
		5000	145×64	նարնջագույն	փիլիսոփա Բլագա Լուչիան (1895-1961), նարգիզ (լատին․՝ Narcissus)	Խաղողի տերև
		10 000	150×67	կանաչ	Պատմաբան, գրող և քաղաքական գործիչ Նիկոլայե Յորգա (1871-1940), Gentiana asclepiadea (ծաղիկ)	Կուրտա դը Արջեսի տաճար	1999
		50 000	155×70	մանուշակագույն	կոմպոզիտոր և դիրիժոր Ջորջե Էնեսկու (1881-1955), ռեմոնտանտ մեխակներ (լատին․՝ Dianthus caryophyllus)	Բուխարեստի Ateneul Român համերգասրահ	1996
							2000
		100 000	160×73	նարնջագույն վարդագույն	նկարիչ Նիկոլայե Գրիգորեսկու (1838-1907) տուղտ (լատին․՝ Althaea)	հատված նկարչի՝ «Գյուղական տուն Օլթենիայում» նկարից	1998
Պատկերի մասշտաբը՝ 1,0 փիքսել 1 մմ-ի վրա։

1999-2003 թվականների թղթադրամներ

Պատկեր		Անվանական արժեք (լեյ)	Չափեր (մմ)	Հիմնական գույներ	Նկարագրություն		Թողարկման տարեթիվ
Դիմերես	Դարձերես				Դիմերես	Դարձերես
		2000	143×63	երկնագույն	Արեգակնային համակարգի ոճավորված պատկեր	Ռումինիայի քարտեզը՝ վրան նշված 1999 թվականի օգոստոսի 11-ի Արեգակի խավարումը	1999
		10 000	150×67	կանաչ	Պատմաբան, գրող և քաղաքական գործիչ Նիկոլայե Յորգա (1871-1940) Gentiana asclepiadea (ծաղիկ)	Կուրտա դը Արջեսի տաճարը	2000[21]
		50 000	155×70	մանուշակագույն	կոմպոզիտոր Ջորջե Էնեսկու (1881-1955) ռեմոնտանտ մեխակներ Dianthus caryophyllus	Բուխարեստի Ateneul Român համերգասրահը	2001[22]
		100 000	160×73	նարնջագույն	նկարիչ Նիկոլայե Գրիգորեսկու (1838-1907) տուղտ (լատին․՝ Althaea)	հատված նկարչի՝ «Գյուղական տուն Օլթենիայում» նկարից
		500 000	165×76	դեղին	օդաչու և ավիակոնստրուկտոր Աուրել Վլայկու (1882-1913) Ալպյան առյուծաճանկ (լատին․՝ Leontice)	աերոպլանի գծագիր, արծվի գլուխ	2000[23]
		1 000 000	168×78	երկնագույն	դրամատուրգ Յոն Լուկա Կարաջալե (1852-1912) բուրավետ մանուշակ (լատին․՝ Víola odoráta)	Բուխարեստի ազգգային թատրոնի շենքը, գրողի հուշարձանը	2003[24]
Պատկերի մասշտաբը՝ 1,0 փիքսել 1 մմ-ի վրա։

Նոր լեյ (2005 թվականից սկսած)

Մետաղադրամներ

1 բան արժողության մետաղադրամ շրջանառության մեջ գրեթե չկա^[27], մանրածախ առևտրում բոլոր գները կլորացվում են մինչև 5 բան, իսկ վերջին ժամանակներում՝ մինչև 10 բան։

Թղթադրամներ

Պատկեր		Անվանական արժեք (լեյ)	Չափեր (մմ)	Հիմնական գույներ	Նկարագրություն		Թողարկման տարեթիվ
Դիմերես	Դարձերես				Դիմերես	Դարձերես
		1	120×62	կանաչ	Պատմաբան, գրող և քաղաքական գործիչ Նիկոլայե Յորգա (1871-1940) Gentiana asclepiadea (ծաղիկ)	Կուրտա դը Արջեսի տաճարը	2005 հուլիսի 1[28]
		5	127×66	մանուշակագույն	կոմպոզիտոր և դիրիժոր Ջորջե Էնեսկու (1881-1955), ռեմոնտանտ մեխակներ (լատին․՝ Dianthus caryophyllus)	Բուխարեստի Ateneul Român համերգասրահը	2005 հուլիսի 1[29]
		10	133×72	վարդագույն	նկարիչ Նիկոլայե Գրիգորեսկու (1838-1907) տուղտ (լատին․՝ Althaea)	հատված նկարչի՝ «Գյուղական տուն Օլթենիայում» նկարից	2005 հուլիսի 1 2008 հուլիսի 1[30]
		50	140×77	դեղին	օդաչու և ավիակոնստրուկտոր Աուրել Վլայկու (1882-1913) Ալպյան առյուծաճանկ (լատին․՝ Leontice)	աերոպլանի գծագիր, արծվի գլուխ	2005 հուլիսի 1[31]
		100	147×82	երկնագույն	դրամատուրգ Յոն Լուկա Կարաջալե (1852-1912) բուրավետ մանուշակ (լատին․՝ Víola odoráta)	Բուխարեստի ազգգային թատրոնի շենքը, գրողի հուշարձանը	2005 հուլիսի 1[32]
		200	150×82	նարնջագույն	փիլիոփա, դիվանագետ, մշակույթի գործիչ Լուչիան Բլագա (1895-1961) կակաչներ	ջրաղաց, Համանջիական մշակույթի արձանիկ (նոր քարի դար)	2006 դեկտեմբերի 1[33]
		500	153×82	կանաչ մանուշակագույն	բանաստեղծ Միխայ Էմինեսկու (1850-1889) Մանրատերև լորենի (լատին․՝ Tilia cordata)	Յասի քաղաքի կենտրոնական համալսարանական գրադարանի շենքը	2005 հուլիսի 1[34]
Պատկերի մասշտաբը՝ 3,0 փիքսել 1 մմ-ի վրա։

Փոխարժեք

Ներկայում՝ Ռումինիայում կիրառվում է փոխարժեքի լողացող ռեժիմը։

Գրականություն

• Buzdugan G., Luchian O., Oprescu C.C., Monede şi banknote româneşti, Bucureşti, «Sport - turism», 1977 — 429 էջ։

• Зварич В. В., Нумизматический словарь (4-е изд. / Публ. Словарь нумизмата. Описание монет), Львов, 1980, ISBN 5-256-00317-8։

• Фенглер Х., Гироу Г., Унгер В./ Пер. с нем. М. Г. Арсеньевой, Словарь нумизмата (2-е изд., перераб. и доп. / Публ. Словарь нумизмата. Описание монет) (խմբ. В. М. Потин), М., «Радио и связь», 1993, ISBN 5-256-00317-8։

Ծանոթագրություններ

Արտաքին հղումներ

• Ռումինիայի ազգային բանկի պաշտոնական կայք Archived 2011-05-14 at the Wayback Machine.(ռում.)
• Ռումիանական լեյի ստեղծման պատմությունը Archived 2017-04-24 at the Wayback Machine. (ռում.)
• Ռումինիայի մետաղադրամները պատմական տարբեր ժամանակաշրջաններում (ուկր.)
• Ռումինական արժույթի գրացուցակ (ռում.)
• Շրջանառության մեջ գտնվող ռումինական մետաղադրամներ և թղթադրամներ (ռում.)
• Աշխարհի տարբեր երկրների արժույթները։ Ռումինիայի դրամական արժույթը (անգլ.)
• Ռումինական մետաղադրամների հանրագիտարան (անգլ.) (ռում.)

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 534)։

Բառարաններ և հանրագիտարաններ Մեծ սովետական (1 հրտ.) Չափորոշչային վերահսկողություն GND: 7745420-0