Սելևկյան դարաշրջան

Սելևկյան դարաշրջանը («SE») կամ Anno Graecorum (բառացիորեն «հույների տարի» կամ «հունական տարի»), երբեմն նշվում է «AG», տարիների համարակալման համակարգ էր, որն օգտագործվում էր Սելևկյան կայսրության և հելլենիստական ​​քաղաքակրթությունների հնագույն այլ երկրների, իսկ ավելի ուշ՝ պարթևների կողմից[1][2]։ Այն երբեմն կոչվում է «Սելևկյանների տիրապետություն», կամ Ալեքսանդրի տարի։ Դարաշրջանը սկսվում է Սելևկոս I Նիկատորի կողմից Բաբելոնի վերանվաճումից՝ մ.թ.ա. 312/11 թվականներ՝ Պտղոմեոսյան Եգիպտոս աքսորվելուց հետո, որը Սելևկոսի և նրա արքունիքի կողմից համարվում էր Սելևկյան կայսրության հիմնադրումը։ Հրեական ավանդույթի համաձայն՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացու գահակալության վեցերորդ տարում (հավանաբար Ալեքսանդր Մակեդոնացու մանուկ որդին՝ Ալեքսանդր IV Մակեդոնացին) նրանք սկսեցին օգտվել այս հաշվարկից։ Նոր դարաշրջանի ներդրումը հիշատակվում է Բաբելոնյան տարեգրություններից մեկում՝ «Դիադոչիների տարեգրությունը»[3]։

Տարբերակներ

Գոյություն է ունեցել Սելևկյան տարիների երկու տարբեր տատանումներ, մեկը, որտեղ տարին սկսվում էր գարնանը և մյուսը, որտեղ այն սկսվում է աշնանը.

  1. Կայսրության բնիկները օգտագործել են բաբելոնյան օրացույցը, որտեղ նոր տարին ընկնում էր 1 Նիսանուին (մ.թ.ա. 311 թվականի ապրիլի 3-ին), այսպիսով այս համակարգում Սելևկյան թվարկության 1-ին տարին համապատասխանում է մոտավորապես մ.թ.ա. 311 թվականի ապրիլից մինչև մ.թ.ա. 310 թվականըի մարտն ընկած ժամանակահատվածին։ Սա ներառել է Կոելե-Սիրիայի բնակիչներին, մասնավորապես հրեաներին, ովքեր այն անվանել են Պայմանագրերի թվարկություն (מניין שטרות)։
  2. Մակեդոնական արքունիքն ընդունել է բաբելոնյան օրացույցը (փոխարինելով մակեդոնական ամիսների անուններով), սակայն նոր տարին հաշվել է աշնանը (ճշգրիտ ամսաթիվը հայտնի չէ)։ Այս համակարգում Սելևկյան թվարկության 1-ին տարին համապատասխանում է մ.թ.ա. 312 թվականի աշնանից մինչև մ.թ.ա. 311 թվականի ամառն ընկած ժամանակահատվածին[4]։ Մինչև 7-րդ դարը մ.թ. / 10-րդ դար, արևմտյան ասորի քրիստոնյաները հաստատել են հոկտեմբերի 1-ից սեպտեմբերի 30-ը։ Հրեաները, սակայն, յուրաքանչյուր նոր Սելևկյան տարվա սկիզբը հաշվել են Տիշրի լուսնային ամսով[5]։

Տարվա սկզբի այս տարբերությունները նշանակում են, որ ամսաթվերը տարբերվում են մեկով, եթե դրանք ընկնում են գարնան և աշնան միջև։ Հատկանշական է, որ հրեական պատմական գիրքը՝ 1 Մակաբայեցիներ, հիմնականում օգտագործել է բաբելոնյան և հրեական տարեթիվը (1 Մակաբայեցիներ 6։ 20, 1 Մակաբայեցիներ 7։ 1, 9։ 3, 10։ 1, և այլն)[6]։ Սակայն, 2 Մակաբայեցիներ գիրքը բացառապես օգտագործել է օրացույցի մակեդոնական տարբերակը, հավանաբար որովհետև այն գրվել է կա՛մ Կիպրոսում, կա՛մ Եգիպտոսում։ Էլիաս Բիքերմանը բերում է հետևյալ օրինակը[7]։

Օրինակ, Երուսաղեմի տաճարի վերականգնումը Հուդա Մակաբայեցու կողմից, մոտավորապես մ.թ.ա. 164 թվականի դեկտեմբերի 15-ին, ընկել է Սելևկյան թվարկության 148-րդ տարում՝ ըստ հրեական (և բաբելոնյան) հաշվարկի, բայց 149-րդ տարում՝ ըստ արքունիքի[8]։

Հետագա կիրառություն

Սելևկյան թվարկությունն օգտագործվել է մինչև մ.թ. 6-րդ դարը, օրինակ՝ Զաբադի արձանագրության մեջ Սիրիայում, թվագրված 823 թվականի Գորպիայոսի 24-ով (մ.թ. 512 թվականի սեպտեմբերի 24), և Եփեսոսի Հովհաննեսի գրություններում։ Ասորի ժամանակագիրները շարունակել են այն օգտագործել մինչև Միքայել Ասորին՝ մ.թ. 12-րդ դարում / ԱԹ 15-րդ դարում[4][9]։ Այն հայտնաբերվել է Արևելյան եկեղեցուն պատկանող քրիստոնյաների կենտրոնական ասիական տապանաքարերի վրա՝ մինչև մ.թ. 14-րդ դարը[10][11][12]։

Սելևկյան թվարկությունը կամ «պայմանագրերի թվարկությունը» (մինյան շըտարոթ) օգտագործվել է եմենցի հրեաների կողմից իրենց իրավական փաստաթղթերում և պայմանագրերում մինչև ժամանակակից շրջան, մի գործելակերպ, որը բխում է Թալմուդում առկա հին հրեական ուսմունքից, որը պահանջում էր բոլոր սփյուռքի հրեաներից պահպանել այս պրակտիկան[13]։ Այս պատճառով Սելևկյան թվարկությունը հիշատակվում է Մակաբայեցիների գրքում (I Մակ. 11) և պատմաբան Հովսեպոսի գրություններում։ Սելևկյան թվարկությունը դուրս է եկել գործածությունից հրեական համայնքների մեծ մասում՝ Ռաբբի Դավիթ բեն Զիմրայի կողմից այս պրակտիկայի չեղարկումից հետո, երբ նա ծառայում էր որպես Եգիպտոսի գլխավոր ռաբբի[14]։

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ Denis C. Feeney, Caesar's Calendar, University of California Press, Berkeley 2007, p. 139.
  2. ↑ Babylonian Talmud (Avodah Zarah 10a), Rabbeinu Hananel's Commentary; RASHI's commentary on Babylonian Talmud (Avodah Zarah 9a); Sefer Hakabbalah of Rabbi Avraham ben David (Ravad); Midrash David on Mishnah Tractate Avot (Ethics of the Fathers, 1:6)
  3. ↑ Babylonian Diadochi Chronicle (BCHP) 3 Արխիվացված 2017-07-22 Wayback Machine; obverse, line 4.
  4. ↑ 4,0 4,1 Andrew Palmer (1993). The Seventh Century. Liverpool University Press. էջեր xxxiv, xxxvii, lii–lviii.
  5. ↑ Emil Schürer, Geschichte des jüdischen Volkes im Zeitalter Jesu Christi, vol. 1, Leipzig 1886–1890; 4th edition 1901–1909, pp. 36–46; Mishnah, Rosh HaShanah 1:1
  6. ↑ Bar-Kochva, Bezalel (1989). Judas Maccabaeus: The Jewish Struggle Against the Seleucids. Cambridge University Press. էջ 543. ISBN 0521323525.
  7. ↑ Schürer, Emil (1890). A History of the Jewish People in the Time of Jesus Christ. T&T Clark. էջեր 36–44.
  8. ↑ Bickerman, Elias J. (1943). «Notes on Seleucid and Parthian Chronology». Berytus. 8: 73–84.
  9. ↑ «Syriac Gravestones from Central Asia». Արխիվացված է օրիգինալից 2001-04-08-ին. Վերցված է 2012-01-19-ին.
  10. ↑ Sar-Shalom, Rahamim (1984). She'harim La'Luah Ha'ivry (Gates to the Hebrew Calendar) (եբրայերեն). Tel-Aviv. էջ 164 (Seleucid era counting). OCLC 854906532.{cite book}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  11. ↑ Peter Charanis, On the Question of the Hellenization of Sicily and Southern Italy During the Middle Ages, American Historical Review, 52:1 (1946), p. 82.
  12. ↑ M. A. Kugener, Nouvelle Note Sur L'Inscription Trilingue De Zébed, Rivista degli Studi Orientali (1907), pp. 577-586.
  13. ↑ Babylonian Talmud, Avodah Zarah 10a, which reads: “Said Rav Nahman: 'In the Diaspora, it is not permissible to count [the date in years] except only by the kings of the Grecians'.”
  14. ↑ Chaim Yosef David Azulai, Shem ha-Gedolim [Ma'arekhet Gedolim], ed. Yitzhak Isaac Ben-Yaaqov, (the Letters Daleth), Vienna 1864, s.v. מהר"ר דוד ן' זמרא, p. 19 (section 16 - ז) (Hebrew)

Մատենագրություն

  • Robert Harry van Gent. The Babylonian Calendar. Has a date converter based on Parker & Dubberstein (1971).
  • Kosmin, Paul J. (2018). Time and Its Adversaries in the Seleucid Empire. Harvard University Press. ISBN 9780674976931.
  • Kosmin, Paul J. (7 May 2019). «A revolution in time». aeon. Վերցված է 12 January 2020-ին. «Once local and irregular, time-keeping became universal and linear in 311 BCE. History would never be the same again.»
  • Strootman, Rolf (2015). «Seleucid Era». Encyclopaedia Iranica. Leiden: Brill. Վերցված է 14 May 2021-ին.
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ