Ցիանական թթու

Ցիանական թթու
Քիմիական բանաձև	CHN
Մոլային զանգված	4,5E−26 կիլոգրամ գ/մոլ
Խտություն	0,000671 գ/սմ³ գ/սմ³
Դինամիկ մածուցիկություն	0,201 պուազեյլ Պա/վ
Իոնիզացման էներգիա	13,6 ± 0,1 Էլեկտրոն-վոլտ և 2,2E−18 ջոուլ կՋ/մոլ
Հալման ջերմաստիճան	7 ± 1 ℉ և −13,4 °C °C
Եռման ջերմաստիճան	78 ± 1 ℉ և 26 °C °C
Այրման ջերմաստիճան	−17,8 °C
Գոլորշու ճնշում	630 ± 1 mm Hg
Քիմիական հատկություններ
pKa	9,21
Բեկման ցուցիչ	1,2675
Դիպոլ մոմենտ	9,9E−30 Կլ·մ և 1,0E−29 Կլ·մ
Դասակարգում
CAS համար	74-90-8
PubChem	768
EINECS համար	200-821-6
SMILES	C#N, [H+].[C-]#N
ЕС	200-821-6
RTECS	MW6825000
ChEBI	748, 19951400
IDLH	55 ± 1 mg/m³
	Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Ցիանական թթու $H-0-C\equiv N$ , իզոցիանաթթվի՝ $H-N=C=O$ տաուտոմերային հրային ձևափոխություն։ Ազատ ցիանական թթու գոյություն ունի տաուտոմերային իզոձևով՝ $HNCO$ , որը անգույն, սուր հոտով, դյուրաշարժ հեղուկ է, հալման ջերմաստիճանը՝ –80 °C, եռմանը՝ 23,6 °C։ Լավ է լուծվում ջրում, լուծույթը բավական ուժեղ թթու է։ Հեղուկ ցիանական թթու հեշտությամբ պոլիմերվում է, առաջացնելով ցիանուրաթթու և գծային պոլիմեր՝ ցիամելիդ $(HOCN)n$ ։ Նոսր լուծույթներում հեշտությամբ հիդրոլրզվում է ( $CO_{2}+NH_{3$ )։ Առաջացնում է երկու տաուտոմերային ձևերին համապատասխանող աղեր և էսթերներ (ցիանատներ և իզոցիանատներ), որոնք ավելի կայուն են, օգտագործվում են օրգանական սինթեզում։

Հալման ջերմաստիճանը՝ 13,3 °C, եռմանը՝ 25,7 °C, խտությունը 20 °C-ում՝ 687 կգ/մ³։ Ջրում լուծվում է անսահմանափակ քանակներով, լուծույթները թույլ թթվային են։ Ցիանաջրածինը հեշտությամբ պոլիմերվում է (նաև լուծույթներում)՝ առաջացնելով պինդ պոլիմերներ։ Ցիանաջրածինը կայուն է միայն կայունացնողների ( $H_{2}SO_{4},H_{3}PO_{4$ և այլն) առկայությամբ։ Այրվում է օդում, գոլորշիներն (4,9 %–39,7%) օդում պայթուցիկ են։ Ցիանաջրածինը և այն պարունակող որոշ միացություններ աննշան քանակներով պարունակվում են բույսերում (օրինակ, դառը նուշը, դեղձի և ծիրանի դառը կորիզները պարունակում են ամիգդալին, որը քայքայվելով առաջացնում է ցիանաջրածին, խաղողաշաքար և բենզալդեհիդ)։ Ցիանաջրածինը հայտնաբերել է Կ․ Շեեեն, անջատել՝ Գեյ–Լյուսակը (1811)։ Ցիանաջրածինը ստանում են մեթանի կատալիտիկ ( $Pt$ և $Rh$ -ի համաձուլվածք) և օքսիդացնող ամոնալիզով (1000 °C), նաև $CO$ -ի ամոնալիզով, ֆորմամիդի դեհիդրմամբ և այլ եղանակներով։ Օգտագործվում է քլորցիանի, ակրիլանիտրիլի, ակրիլատների, ամինաթթուների և այլ նյութերի արտադրության համար։ Օրգանիզմում կասեցնում է օքսիդացման և ֆերմենտային պրոցեսները, կապում է հեմոգլոբինը, կաթվածահարում է շնչառական կենտրոնը՝ առաջացնելով շնչահեղձություն և մահ։ Մահացու է նրա 50 միլիգրամը։ Ներծծվում է նաև մաշկով։ Հակաթույն է ջրածնի գերօքսիդը, ստամոքսային թունավորման դեպքում անհրաժեշտ է առաջացնել փսխում և խմել 1%-անոց նատրիումի թիոսուլֆատ, գոլորշիներով թունավորվելիս՝ ամոնիակի ներշնչում։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 hydrogen cyanide
↑ ^2,0 ^2,1 https://www.aqua-calc.com/page/density-table/substance/hydrogen-blank-cyanide-coma-and-blank-gas
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0333.html
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 David R. Lide, Jr. Basic laboratory and industrial chemicals: A CRC quick reference handbook — CRC Press, 1993. — ISBN 978-0-8493-4498-5

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ցիանական թթու» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 12, էջ 155)։

[_3e14265fcb0aeebd-1] 1,0 ^1,1 hydrogen cyanide

[_35474197820d2e83-2] 2,0 ^2,1 https://www.aqua-calc.com/page/density-table/substance/hydrogen-blank-cyanide-coma-and-blank-gas

[_8ebc49e3a51fc0cd-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0333.html

[_6c7a0c00002e3c70-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 David R. Lide, Jr. Basic laboratory and industrial chemicals: A CRC quick reference handbook — CRC Press, 1993. — ISBN 978-0-8493-4498-5

[1]

[2]

[3]

[4]