Օսմիումի (VIII) օքսիդ

Օսմիումի (VIII) օքսիդ
Ընդհանուր տեղեկություններ
Դասական անվանակարգում	Օսմիումի (VIII) օքսիդ
Քիմիական բանաձև	OsO₄
Մոլային զանգված	4,3E−25 կիլոգրամ[1] գ/մոլ
Խտություն	5,1 ± 0,01 գ/սմ³[2] գ/սմ³
Իոնիզացման էներգիա	12,6 ± 0,1 Էլեկտրոն-վոլտ[2] և 2,0E−18 ջոուլ[3] կՋ/մոլ
Հալման ջերմաստիճան	105 ± 1 ℉[2] և 41 °C[3] °C
Եռման ջերմաստիճան	266 ± 1 ℉[2] և 135 °C[3] °C
Գոյացան էնթալպիա	−386 կՋ/մոլ[4] կՋ/մոլ
Գոլորշու ճնշում	7 ± 1 mm Hg[2]
Քիմիական հատկություններ
Բյուրեղային կառուցվածք	Մոնոցիկլիկ բյուրեղային համակարգ
Դասակարգում
CAS համար	20816-12-0
PubChem	30318
EINECS համար	244-058-7
SMILES	O=[Os](=O)(=O)=O
ЕС	244-058-7
RTECS	RN1140000
ChEBI	28158
IDLH	1 ± 1 mg/m³[2]
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Օսմիումի (VIII) օքսիդ (օսմիումի քառօքսիդ), օսմիումի բարձրագույն օքսիդ։ Քիմիական բանաձևը՝ OsO₄ է։

Սովորական պայմաններում օսմիումի (VIII) օքսիդը դեղնաշագանակագույն, բնորոշ հոտով, մոնոկլինային կառուցվածքով բյուրեղային նյութ է։ Անկայուն է՝ սենյակային ջերմաստիճանում ենթարկվում է սուբլիմացիայի։ Գոլորշիները խիստ թունավոր են։ Օսմիումի (VIII) օքսիդը օրգանական լուծիչներում և ջրում լավ է լուծվում։ Փոխազդում է ջրի հետ առաջացնելով՝ [Os(H₂O)₂O₄], ռեակցիան դարձելի է։ Մաքուր օսմիումի (VIII) օքսիդը անգույն է, իսկ օսմիումի (IV) օքսիդ առկայությամբ ստանում է դեղնավուն երանգ։ Օսմիումի (VIII) օքսիդի մոլեկուլները ոչ բևեռային են և ունեն քառանիստային կառուցվածք։

• 
  Օսմիումի (VIII) օքսիդը սրվակում:
• 
  Օսմիումի (VIII) օքսիդը սրվակում:
• 
  OsO₄ խորանարդային բյուրեղացանց

• Օսմիումի (VIII) օքսիդը փոխազդում է խիտ աղաթթվի հետ։

${\displaystyle {\mathsf {OsO_{4}+10HCl\rightarrow H_{2}[OsCl_{6}]+2Cl_{2}\uparrow +4H_{2}O}$

• Օսմիումի (VIII) օքսիդը փոխազդում է հիմքերի հետ առաջացնելով օսմատներ (H₄OsO₆ թթվի աղեր)

${\displaystyle {\mathsf {OsO_{4}+2KOH\rightarrow K_{2}[OsO_{4}(OH)_{2}]}$

• Օսմիումի (VIII) օքսիդը 25⁰ C-ում ջրածննով վերականգնվում է մինչև օսմիումի (IV) օքսիդի։

${\displaystyle {\mathsf {OsO_{4}+2H_{2}\rightarrow OsO_{2}+2H_{2}O}$

• Ազոտի (II) օքսիդով 600⁰ C-ում վերականգնվում է առաջացնելով Օսմիումի (IV) օքսիդ

${\displaystyle {\mathsf {OsO_{4}+2NO\rightarrow OsO_{2}+2NO_{2}$

• Ոչ բևեռային օրգանական լուծիչներում օսմիումի (VIII) օքսիդը առաջացնում է օսմիումական թթվի (H₂OsO₄) ցիկլիկ եթեր, որը հիդրոլիզվում է մինչև ցիս-դիոլներ (սին-հիդրօքսիլացում)։

• Բարձր ջերմաստիճանում մետաղական օսմիումի և թթվածնի փոխազդեցությունից։

${\displaystyle {\mathsf {Os+2O_{2}\longrightarrow OsO_{4}$

• Օսմիումի տետրօքսիդ կարելի է ստանալ օսմատները (որոնցում օսմիումի օքսիդացման աստիճանը +6 է) ազոտական թթվով օքսիդացնելիս։

${\displaystyle {\mathsf {CaOsO_{3}+6HNO_{3}\rightarrow OsO_{4}\uparrow +4NO_{2}\uparrow +Ca(NO_{3})_{2}+3H_{2}O}$

• Կիրառվում է որպես ներկանյութ Մանրադիտման համար
• Օգտագործվում է էլեկտրոնային մանրադիտակի մեջ` որպես ամրացնող և հակադրվող նյութ։

Օսմիումի (VIII) օքսիդը ցնդող, խիստ թունավոր նյութ է, պահվում է փակ սրվակներում։

Ռուս հայտնի քիմիկոս Կարլ Կարլովիչ Կլաուսը (1796—1864), ով հետազոտում էր պլատինային շարքի մետաղները, առաջինը ստացավ օսմիումի քառօքսիդ։ Նա գրում է, որ «այս միացության համը կծու է», 1845-ի ապրիլին, Կլաուսը թունավորվել է այս նյութի գոլորշիներով և ստիպված է եղել դադարեցնել աշխատանքը երկու շաբաթով^[5]։

• Рабинович В. А., Хавин З. Я. «Краткий химический справочник». — Л.: Химия, 1977. — С. 89.
• «Неорганическая химия» под ред. Ю.Д.Третьякова. Том 3 : Химия переходных элементов. Кн.2: учебник для студ. высш. учеб. заведений/[А.А.Дроздов, В.П.Зломанов,Г.Н.Мазо,Ф.М.Спиридонов]. - М.: Издательский центр «Академия», 2007. - С. 49