ნერვული ანორექსია

ნერვული ანორექსია — კვებითი აშლილობა, რომელიც აღწერს კვების დარღვევას, რომლის დროსაც ადამიანი წონაში მნიშვნელოვნად იკლებს, მაგრამ თავის თავს მსუქნად თვლის და ცდილობს წონაში დაკლებას.
ასეთი ადამიანები, მაშინაც კი აგრძელებენ კვებაში შეზღუდვას, როდესაც ისინი არასრულფასოვანი კვების გამო გამოფიტულნი არიან. ანორექსიით დავადებულ პაციენტებს ასევე ახასიათებთ ბულიმიის დამახასიათებელი მუცლის ამოყვრა–გაწმენდის სიმპტომები. თუმცა ბულიმიისგან განსხვავებით ნერვული ანორექსია ვლინდება პაციენტებში მათი არაბუნებრივი სიგამხდრით.
სტატისტიკურად დადგენილია, რომ ეს დაავადება ძირითადად ვლინდება გოგონებში, და მხოლოდ დავადებულთა 10 პროცენტს შეადგენენ მამაკაცები.

ანორექსია ნერვოზით დაავადებულ პირებს აქვთ ზედმეტი წონის ან ასე აღქმის შიში, მიუხედავად იმისა, რომ, ჩვეულებრივ, ისინი არატიპიურად დაბალწონიანები არიან. DSM-5 ამ სიმპტომს აღწერს როგორც "დარღვევა იმაში, თუ როგორ აღიქმება სხეულის წონა ან ფორმა". კვლევებში და კლინიკურ გარემოში ეს სიმპტომი ცნობილია როგორც "სხეულის იმიჯის დარღვევა". ანორექსია ნერვოზით დაავადებულები ხშირად უარყოფენ, რომ დაბალწონიანობასთან დაკავშირებული პრობლემა აქვთ. ისინი ხშირად იწონებიან, ჭამენ მცირე რაოდენობებს და არჩევენ მხოლოდ გარკვეულ საკვებს. ზოგიერთი მათგანი ზედმეტად ვარჯიშობს, აიძულებს თავს ღებინებისაკენ, ან იყენებს საფაღარათო საშუალებებს წონის დასაკლებად და სხეულის ფორმების კონტროლისთვის და/ან ხშირად მიირთმევს ჭარბად. სამედიცინო გართულებები შეიძლება მოიცავდეს ოსტეოპოროზს, უნაყოფობას და გულის დაზიანებას, ასევე მენსტრუაციის შეწყვეტას. უკიდურეს შემთხვევებში, ანორექსია ნერვოზით დაავადებულ პაციენტებს, რომლებიც უარს ამბობენ საკმარისი საჭმლის მიღებასა და წონის აღდგენის ინტერვენციებზე და ფსიქიატრის მიერ ქმედუნარიანად არადაკმაყოფილებლად არიან მიჩნეული, შესაძლოა იძულებით კვება ჩაუტარდეთ ცხვირის მილის საშუალებით, რისი გადაწყვეტილებაც მათი მშობლების ან წარმომადგენლების მიერ მიიღება.

ანორექსია ხშირად ვითარდება მოზარდობის ან ახალგაზრდობის ასაკში, განსაკუთრებით ცხოვრების მნიშვნელოვანი ცვლილების ან სტრესის გამომწვევი მოვლენის შემდეგ. ანორექსიის მიზეზები მრავალფეროვანია და ინდივიდიდან ინდივიდზე განსხვავდება. არსებობს ახალი მტკიცებულებები, რომ გენეტიკური ფაქტორი არსებობს, რადგან იდენტური ტყუპები უფრო ხშირად ავადდებიან, ვიდრე ფრატერული ტყუპები. კულტურული ფაქტორებიც როლს თამაშობენ, განსაკუთრებით ისეთ საზოგადოებებში, სადაც გამხდარობის ღირებულება მაღალია და შესაბამისად, დაავადების მაჩვენებელიც უფრო მაღალია. ანორექსია ასევე ხშირია სპორტსმენებში, რომლებიც დაკავებულნი არიან სპორტით, სადაც დაბალი სხეულის წონა ესთეტიკასა და შესრულებაზე სასარგებლოდ ითვლება, როგორიცაა ცეკვა, ტანვარჯიში, სირბილი და ფიგურული სრიალი.

ანორექსიის მკურნალობა მოიცავს პაციენტის ჯანმრთელი წონის აღდგენას, ფსიქოლოგიური პრობლემების მკურნალობას და ქცევის კორექციას. მედიკამენტები წონის მომატებაში არ ეხმარება, თუმცა შეიძლება გამოიყენონ შფოთვის ან დეპრესიის გასაკონტროლებლად. სხვადასხვა თერაპია შეიძლება ეფექტური იყოს, როგორიცაა კოგნიტურ-ქცევითი თერაპია ან ისეთი მიდგომა, სადაც მშობლები იღებენ პასუხისმგებლობას შვილის კვებაზე, რაც ცნობილია მაუდსლის ოჯახის თერაპიის სახელით. ზოგჯერ პაციენტებს სჭირდებათ ჰოსპიტალიზაცია წონის აღსადგენად. ნაზოგასტრალური მილით კვების უპირატესობა ჯერჯერობით ნათელი არ არის. ასეთი ჩარევა შეიძლება ძალიან დამთრგუნველი იყოს როგორც პაციენტისთვის, ასევე ჯანდაცვის პერსონალისთვის, განსაკუთრებით მაშინ, თუ იგი ხდება პაციენტის ნების საწინააღმდეგოდ. ზოგიერთ პაციენტს ანორექსია ერთხელ უჩნდება და შემდეგ განიკურნება, ხოლო სხვებს შესაძლოა მრავალი ეპიზოდი ჰქონდეთ წლების განმავლობაში. ბევრი გართულება, როგორც ფიზიკური, ისე ფსიქოლოგიური, გაუმჯობესდება ან გაქრება საკვები რეაბილიტაციით და საკმარისი წონის მომატებით.

შეფასებით, დასავლურ ქვეყნებში ქალების 0.3%-დან 4.3%-მდე და კაცების 0.2%-დან 1%-მდე განიცდის ამ მდგომარეობას ცხოვრების გარკვეულ ეტაპზე. დაახლოებით, 0.4%-ს ახალგაზრდა ქალებისას ყოველწლიურად აღენიშნება და მიჩნეულია, რომ ქალებში ათჯერ უფრო ხშირია, ვიდრე კაცებში. უცნობია, ანორექსიის შემთხვევების გაზრდილი მაჩვენებელი მე-20 და მე-21 საუკუნეებში გამოწვეულია ამ მდგომარეობის ფაქტობრივი გავრცელების ზრდით თუ დიაგნოსტიკის გაუმჯობესებული შესაძლებლობებით. 2013 წელს, ანორექსიისგან პირდაპირ დაახლოებით 600 ადამიანი დაიღუპა გლობალურად, რაც 1990 წელს 400 შემთხვევას აჭარბებს. კვებითი აშლილობები ასევე ზრდის სიკვდილის რისკს სხვა მრავალ მიზეზით, მათ შორის თვითმკვლელობითაც. დაახლოებით, ანორექსიის მქონე ადამიანების 5% 10-წლიანი პერიოდის განმავლობაში გართულებებისგან იღუპება.

არსებობს მტკიცებულებები ბიოლოგიური, ფსიქოლოგიური, განვითარების და სოციოკულტურული რისკ-ფაქტორების შესახებ, მაგრამ ზუსტი მიზეზი კვებითი აშლილობის შესახებ უცნობია.

ანორექსია ნერვოზას მაღალი მემკვიდრეობითობა აქვს."Twin Studies"-მა აჩვენა მემკვიდრეობითობის მაჩვენებელი 28-58% შორის. პირველ ხარისხის ნათესავები, რომლებიც ანორექსიის მქონე პირებთან არიან დაკავშირებული, დაახლოებით 12-ჯერ უფრო მაღალი რისკის ქვეშ იმყოფებიან, რომ განავითაროს ანორექსია. ჩატარებულია ასოციაციის კვლევები, რომლებშიც განხილულია 128 სხვადასხვა პოლიმორფიზმი, რომლებიც დაკავშირებულია 43 გენთან, მათ შორის გენების, რომლებიც მონაწილეობენ საკვების ქცევის, მოტივაციისა და ჯილდოს მექანიზმების რეგულაციაში, პიროვნული თვისებებისა და ემოციების რეგულაციაში. გამოკვეთილი ასოციაციები იპოვეს პოლიმორფიზმებთან, რომლებიც დაკავშირებულია აგუტი-კავშირიან პეპტიდთან, მინის წარმოების ნეიროტროფულ ფაქტორთან, კატეხოლ-ო-მეთილტრანსფერაზასთან, SK3-თან და ოპიოიდურ რეცეპტორ დელტა-1-თან. ეპიგენეტური მოდიფიკაციები, როგორიცაა DNA-მეთილირება, შეიძლება დაეხმაროს ანორექსია ნერვოზას განვითარებას ან შენარჩუნებას, თუმცა ამ სფეროში კლინიკური კვლევები ჯერ კიდევ საწყის ეტაპზეა.

2019 წლის კვლევამ აღმოაჩინა გენეტიკური კავშირი ფსიქიკური აშლილობების, როგორიცაა შიზოფრენია, კომპულსიური აშლილობა, შფოთვითი აშლილობა და დეპრესია; და მეტაბოლური ფუნქციონირების ურთიერთდაკავშირება,უარყოფითი კოლერაციით ცხიმის მასასთან, მეორე ტიპის დიაბეტსა და ლეპტინთან."

ანორექსია ნერვოზა კვების დარღვევაა, რომელიც ხასიათდება წონის დაკლების მცდელობებით შიმშილის გზით. ანორექსია ნერვოზის მქონე ადამიანს შეიძლება გამოუვლინდეს მრავალი ნიშანი და სიმპტომი, რომელთა ტიპი და სიმძიმე მერყეობს და ზოგჯერ ადვილად შესამჩნევი არ არის. მიუხედავად იმისა, რომ ანორექსია ჩვეულებრივ ფიზიკური გამოვლინებებით აღიქმება, ის ფსიქიკური დარღვევაა, რომელიც შეიძლება ნებისმიერი წონის ადამიანს ჰქონდეს.

ანორექსია ნერვოზა და მისგან გამოწვეული კვებითი უკმარისობა, რომელიც თვითშიმშილის შედეგია, შეიძლება გამოიწვიოს გართულებები სხეულის ყველა ძირითადი ორგანოს სისტემაში. ჰიპოკალიემია, სისხლში კალიუმის დონის დაცემა, ანორექსია ნერვოზის ერთ-ერთი ნიშანია. კალიუმის მნიშვნელოვანი დაქვეითება შეიძლება გამოიწვიოს გულის არანორმალური რითმები, ყაბზობა, დაღლილობა, კუნთების დაზიანება და დამბლა.

ნიშნები და სიმპტომები შეიძლება დაყოს სხვადასხვა კატეგორიად: ფიზიკური, კოგნიტური, ემოციური, ქცევითი და აღქმული.

• დაბალი სხეულის მასის ინდექსი ასაკისა და სიმაღლის შესაბამისად (გარდა „ატიპური ანორექსიის“ შემთხვევებისა)

• არარეგულარული ან არარსებული მენსტრუალური ციკლი

• მშრალი თმა და კანი, თმის გათხელება, ასევე თმის ცვენა

• მუდმივად სიცივის შეგრძნება (ჰიპოთერმია)

• სწრაფი და განუწყვეტელი წონის კლება

• კუჭ-ნაწლავის დაავადებები

• ჰიპოტენზია ან ორთოსტატული ჰიპოტენზია

• ბრადიკარდია ან ტახიკარდია

• რასელის ნიშანი; ეს შეიძლება იყოს თვითპროვოცირებული ღებინების მაჩვენებელი, რომელიც იწვევს ნაკაწრებს ხელის უკანა მხარეზე

• ქრონიკული დაღლილობა

• უნაყოფობა

• ცუდი სუნთქვა (ღებინების ან შიმშილით გამოწვეული კეტოზის გამო)

• კუნთების ძლიერი დაჭიმულობა, ტკივილები და დისკომფორტი

• უძილობა

• მუცლის შებერილობა

• ლანუგო: რბილი, თხელი თმა სახეზე და სხეულზე

• კანის ფორთოხლისფერი შეღებვა, განსაკუთრებით ფეხებზე (კაროტენოზი)

• კალორიების დათვლისა და საკვების ცხიმის შემცველობის კონტროლის მანიაკალური მიდრეკილება

• მუდმივი დაინტერესება საკვებით, რეცეპტებით ან სამზარეულოთი; შეიძლება ამზადებდნენ რთულ კერძებს სხვებისთვის, მაგრამ თავად არ ჭამდნენ ან ჭამდნენ ძალიან მცირე რაოდენობით

• უფრო გამხდარი ადამიანებისადმი აღტაცება

• ფიქრები საკუთარ სისქეზე ან საკმარისად გამხდარი არ ყოფნის განცდა

• სხეულის აღქმის შეცვლილი მენტალური წარმოდგენა

• განზრახვის თეორიის დარღვევა, რომელსაც ამძაფრებს დაბალი BMI და დეპრესია

• მეხსიერების გაუარესება

• აბსტრაქტულ აზროვნებასა და პრობლემების გადაჭრაში სირთულეები

• მკაცრი და არამოქნილი აზროვნება

• დაბალი თვითშეფასება

• გადაჭარბებული კრიტიკა და პერფექციონიზმი

• დეპრესია – მუდმივი სევდა და ინტერესის დაკარგვა ცხოვრების სხვადასხვა ასპექტში.

• სირცხვილი საკუთარი თავის ან სხეულის მიმართ – საკუთარ სხეულზე და გარეგნობაზე უარყოფითი დამოკიდებულება და ესმის, რომ მათი გარეგნობა მათში დისკომფორტს იწვევს.

• შფოთვის დარღვევები – აწუხებს მუდმივი შიშები, გაღიზიანება და შფოთვა, რომლებიც ხელს უშლის ყოველდღიურ აქტივობებში.

• მუხტის სწრაფი ცვლა – ემოციური მდგომარეობის მოულოდნელი ცვლილებები, რაც შეიძლება გამოიწვიოს გადატვირთულობა და სტრესი.

• ემოციური დისრეგულაცია – უნარი მართოს და გააკონტროლოს საკუთარი ემოციები, რაც შეიძლება გამოიწვიოს ემოციური ქცევების დარღვევა.

• ალექსითიმია – ემოციების აღწერაში სირთულეები, რაც ნიშნავს, რომ ადამიანს უჭირს საკუთარი ემოციების აღიარება და მათი გამოხატვა.

• საკვების შეზღუდვები მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანი მოექცა ნორმალურ წონაში ან ქვეწონაში.

• საკვების რიტუალები, როგორიცაა საკვების პატარა ნაწილებად დანაწევრება, სხვებთან ერთად ჭამაზე უარის თქმა და საკვების დამალვა ან ნაგავში გადაყრა.

• "ღებინება" - ლაქსატივების, დიეტური აბების, იპეკაკის სიროფის ან დიურეტიკების გამოყენებით, რათა საკვები ამოიღონ ორგანიზმიდან ჭამის შემდეგ ან თვითპროვოცირებული ღებინების საშუალებით.

• გადაჭარბებული ფიზიკური აქტივობა, მათ შორის მიკრო-ვარჯიშები, მაგალითად, თითების ან ფეხის თითების მცირე, მუდმივი მოძრაობები.

• თვითზიანი ან საკუთარი თავის სიძულვილი.

• იზოლაცია: შეიძლება მოერიდონ მეგობრებსა და ოჯახს და გახდნენ უფრო მეტად ჩაკეტილნი და საიდუმლო.

• საკუთარი თავის აღქმა როგორც ზედმეტად მძიმე, რაც არ შეესაბამება ნორმალურ ან ქვეწონურ რეალობას (ანუ „სხეულის იმიჯის აშლილობა“).

• სიცივისადმი ტოლერანტობის ნაკლებობა და ხშირი ჩივილი სიცივის განცდის გამო; სხეულის ტემპერატურა შეიძლება შემცირდეს (ჰიპოთერმია) ენერგიის შენახვის მიზნით კვებითი უკმარისობის გამო.

• ინტეროცეფციის ცვლილება.

• ბულიმია

• ინფორმაცია საიტზე 4Lady.ge დაარქივებული 2012-03-06 საიტზე Wayback Machine.