შპინელები

შპინელები (გერმ. Spinell), შპინელიდები — ჟანგეულების კლასის მინერალთა ჯგუფი. ზოგადი ქიმიური ფორმულაა ${\displaystyle {\ce {AB2O4}$, სადაც ${\displaystyle {\ce {A}$ — ${\displaystyle {\ce {Mg^{2+}$, ${\displaystyle {\ce {Zn^{2+}$, ${\displaystyle {\ce {Mn^{2+}$, ${\displaystyle {\ce {Fe^{2+}$, ${\displaystyle {\ce {Co^{2+}$, ${\displaystyle {\ce {Ni^{2+}$, ${\displaystyle {\ce {B - Al^{3+}$, ${\displaystyle {\ce {Fe^{3+}$, ${\displaystyle {\ce {Cr^{3+}$, ${\displaystyle {\ce {Mn^{4+}$, ${\displaystyle {\ce {Ti^{4+}$, ${\displaystyle {\ce {V^{3+}$, ${\displaystyle {\ce {B}$ კატიონის მიხედვით შპინელებში გამოყოფენ ალუმინშპინელებს [საკუთრივ შპინელი — ${\displaystyle {\ce {MgAl2O4}$, პერცინიტი — ${\displaystyle {\ce {FeAl2O4}$, გალაქსიტი — (${\displaystyle {\ce {Mn}$, ${\displaystyle {\ce {Fe}$,) ${\displaystyle {\ce {Al2O4}$, განიტი — ${\displaystyle {\ce {ZnAl2O4}$]; ფერიშპინელებს (მაგნეტიტი, ფრანკლინიტი — ${\displaystyle {\ce {ZnFe2O4}$, მაგნიუმფერიტი — ${\displaystyle {\ce {MgFe2O4}$, იაკობსიტი — ${\displaystyle {\ce {MnFe2O4}$, ტრევორიტი — ${\displaystyle {\ce {NiFe2O4}$); ქრომშპინელიდები ქრომიტი — ${\displaystyle {\ce {FeCr2O4}$, აგნიუმქრომიტი — (${\displaystyle {\ce {Mg}$, ${\displaystyle {\ce {Fe}$) ${\displaystyle {\ce {Cr2O4}$, ქრომპიკოტიტი — (${\displaystyle {\ce {Mg}$, ${\displaystyle {\ce {Fe}$) (${\displaystyle {\ce {Cr}$, ${\displaystyle {\ce {Al}$)${\displaystyle {\ce {_2O4}$ და ალუმინქრომიტი — ${\displaystyle {\ce {Fe}$(${\displaystyle {\ce {Cr}$, ${\displaystyle {\ce {Al}$)${\displaystyle {\ce {_2O4}$]; ტიტანშპინელებს (ულვოშპინელი ${\displaystyle {\ce {Fe2TiO4}$ და მისი მაგნიუმიანი ანალოგი — ${\displaystyle {\ce {Mg2TiO4}$); ვანადიუმშპინელებს (კულსონიტი — ${\displaystyle {\ce {FeV2O4}$) და მანგანშპინელებს (ჰაუსმანიტი, ჰეტეროლითი — ${\displaystyle {\ce {ZnMn2O4}$ და სხვა).

შპინელებში ხშირია იზომორფიზმის მოვლენები. კრისტალდება კუბურ სინგონიაში. აქვს ოქტაედრული კრისტალები, ცვალებადი ფერისაა (დამოკიდებულია კატიონზე). სიმაგრე მინერალოგიური სკალით 5–8, სიმკვრივე 2500–8500 კგ/მ³ წამოიქმნება მაღალტემპერატურული პროცესების დროს. გამოფიტვისადმი მდგრადია — გროვდება ქვიშრობებში. შპინელებს იყენებენ როგორც ${\displaystyle {\ce {Cr}$-ის, ${\displaystyle {\ce {Fe}$-ის, ${\displaystyle {\ce {Mn}$-ის, ${\displaystyle {\ce {Ti}$-ის, ${\displaystyle {\ce {Zn}$-ის მადნებს, აგრეთვე კერამიკულ წარმოებაში. წითელი შპინელი — ლალი პირველი კლასის ძვირფასი ქვაა. შპინელებს განეკუთვნება აგრეთვე ხელოვნურად მიღებული ფერიტები.

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 25.