Потенциалдық және нақтылық

Болмыс туралы дауласып келе жатқан Платон және оның шәкірті Аристотель, Платон үшін осы әлем баянсыз, бір идеал әлем бар, соны нұсқайды, ал Аристотель бойынша ондай идеал әлем жоқ, ол жай жалпылық түсінік қана, бары осы нақтылықтар әлемі деп алақанымен көрсетеді.
Каррарада мәрмәр тасы. Онда потенциаль ретінде бұрыннан бар мәлім мүсін болуы мүмкін бе? Аристотель солай деп есептейді және ол ғылыми талқылауда жиі ескерілмейтін табиғаттағы себептілік түрін көрсетеді дейді. Егер мүсінші бұл тастың артық жерін алып тастап, сол потенцияль мүсінді қалдырса, оны нақтылану дейміз.

Потенциалдық және нақтылық (ағылш. potentiality and actuality) – Философиядағы іргелі ұғымдар жұбы болып[1], Аристотель өзінің «Физика», «Метафизика», «Никомах этикасы» және «Жан туралы» еңбектерінде қозғалысты, себептілікті, этиканы және физиологияны талдау үшін қолданған маңызды принциптер жұбы.[2]

Осы контекстегі потенциалдық ұғымы, әдетте, заттың "болуы мүмкін" деп айтуға болатын кез келген “мүмкіндігін” (possibility) білдіреді. Аристотель барлық мүмкіндіктерді бірдей деп санамады және жағдайлар қолайлы болғанда және оларды ештеңе тоқтатпаған кезде өздігінен нақтылыққа айналатын мүмкіндіктердің маңыздылығын атап көрсетті.[3] Потенциалдыққа қарама-қарсы, нақтылық (actuality) – бұл мүмкіндіктің толық мағынада шын (real) болған кездегі, мүмкіндіктің жүзеге асуын немесе орындалуын көрсететін қозғалыс, өзгеріс немесе әрекет.[4] Сондықтан, бұл екі ұғым да Аристотельдің табиғаттағы оқиғалардың барлығы шынайы мағынада табиғи емес деген сенімін көрсетеді. Оның көзқарасы бойынша, көптеген нәрселер кездейсоқ болып жатады, демек, нәрселердің табиғи мақсаттарына сәйкес келмейді. Бұл Аристотелдің табиғаттағы мақсаттар ұғымынан бас тартуына әкелмегені таң қаларлық жағдай.

Бұл ұғымдар, өзгертілген түрлерінде, Ортағасырға дейін өте маңызды болып қала берді, бірнеше жолмен ортағасырлық теологияның дамуына әсер етті. Қазіргі уақытта табиғат пен тәңірлік туралы түсініктер өзгерген сайын бұл дихотомия бірте-бірте маңыздылығын жоғалтты. Алайда, бұл терминологиялар жаңа мағынадағы қолданыстарға бейімделді, бұл энергия мен динамика сияқты сөздерде айқын көрінеді. (Аристотель Көне грек тілінде потенциалдылықты "динамис"(Dynamis) ұғымымен, ал актуалдылықты "энергеиа" (Energeia) ұғымымен жеткізгенін ескеріңіз. ) Энергия, динамика сөздерін алғаш рет қазіргі физикада неміс ғалымы және философы Готфрид Вильгельм Лейбниц қолданды. Даулырақ түрде, Аристотельдің энтелехия ұғымы кейде биологияда “энтелехияны” қолдануға шақырғандарға әсер етуін жалғастыруда.

Дереккөздер

  1. ↑ dynamis–energeia, translated into Latin as potentia–actualitas (earlier also possibilitas–efficacia). Giorgio Agamben, Opus Dei: An Archaeology of Duty (2013), p. 46.
  2. ↑ Sachs, Joe (2005), "Aristotle: Motion and its Place in Nature", Internet Encyclopedia of Philosophy
  3. ↑ Sachs, Joe (1999), Aristotle's Metaphysics, a New Translation by Joe Sachs, Santa Fe, NM: Green Lion Books, ISBN 1-888009-03-9
  4. ↑ Durrant, Michael (1993). Aristotle's De Anima in Focus. Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-05340-2.