Черкассы

Қала
Черкассы
укр. Черка́си
Ту Логотипі
Әкімшілігі
Ел	УкраинаУкраина
Облыс	Черкассы
Аудан	Черкассы
Ішкі бөлінісі	2 аудан
Тарихы мен географиясы
Координаттары	49°26′40″ с. е. 32°03′35″ ш. б. / 49.44444° с. е. 32.05972° ш. б. / 49.44444; 32.05972 (G) (O) (Я)Координаттар: 49°26′40″ с. е. 32°03′35″ ш. б. / 49.44444° с. е. 32.05972° ш. б. / 49.44444; 32.05972 (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	XIV
Алғашқы дерек	1392
Қала статусы	1795
Жер аумағы	78,08 км²
Орталығының биiктігі	110 ± 1 м м
Климаты	қоңыржай континенттік
Уақыт белдеуі	UTC+2:00
Тұрғындары
Тұрғыны	284 459 адам (2025)
Тығыздығы	3549 адам/км²
Агломерация	557 300
Ұлттық құрамы	украиндар — 83,31 %, орыстар — 13,14 % (санақ 2001 ж.)
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+380 472
Пошта индексі	18000
Черкассы
Черкассы шекарасы
Ортаққордағы санаты: Черкассы

Черкассы (укр. Черка́си) — Украинаның орталығындағы қала, Черкассы облысы мен Черкассы ауданының әкімшілік орталығы. Сондай-ақ Черкасск агломерациясының орталығы. Черкассы – облыстың ірі көлік-экономикалық орталықтарының бірі. ^[1] Халқы 284 459 адам (2025).

Черкассы бірегей табиғи ландшафттары бар көркем жерде орналасқан. Қала маңызды өзендерінің бірі Днепр өзенінің жағасында, Днепр үстіртінде, Днепр су қоймасына жақын орналасқан. Қаланың жанында көлдер мен ормандар бар, бұл оны табиғат әуесқойлары мен ашық ауада демалу үшін тартымды етеді. Черкассыдан Украина астанасы Киевке дейінгі қашықтық шамамен 180 шақырымды құрайды.^[2]

Қазіргі Черкассы орнында X-XI ғасырларда соғысқан көшпелі тайпалар жолында маңызды қорғаныс бекінісі қызметін атқарған елді мекен болған. Бұл деректі археологтар тапқан сол кезеңдегі тиындар, қару-жарақ, тұрмыстық заттар және басқа да жәдігерлер растайды. 1305 жылы бұл аумақтарды Князь Гедымин жаулап алып, Литва Ұлы Герцогтігінің құрамына кірді. XV ғасырдың аяғында қаланың рөлі ерекше өсті. Черкассы туралы тағы бір дерек Қырым ханы Менгли-Гирейдің жарғысында келтірілген. Казактардың пайда болуы Черкасск жерімен байланысты, казактар ​​бірнеше рет османдықтармен және татарлармен шайқастарға белсене қатысты.

1569 жылғы Люблин Одағының шарттары бойынша Черкассы поляк-литва Достастығының құрамына кірді. Бұл оқиға да жағдайды жақсартпады қалада Касинский, Наливайко, Тряжила, Сулим, Хмельницкий және Железняк сияқты әйгілі казактар бастаған бірқатар көтерілістер болды. Алайда, Ресеймен қысқа мерзімді одақта да Польша күштерін жеңу мүмкін болмады. 1793 жылы Ресей империясының аумағында поляк-литва Достастығының екінші бөлімі толтырылды және 1797 жылдан бастап Киев губерниясының уезі болып саналды.

1917 жылғы ақпан төңкерісінен кейін мұнда жұмысшы, шаруа және солдат депутаттары кеңесі құрылды. Сол уақыттан бастап және одан кейінгі бірнеше жылда бұл аумақта Кеңес өкіметі орнады. 1923 жылдан бастап қала Киев облысының Черкасск ауданының орталығына, ал 1939 жылдан бастап облыс орталығына айналды.

Черкассы халқы 1932-1933 жылдардағы ашаршылықты және 1930 жылдардағы сталиндік қуғын-сүргінді, өлкенің басқа қалалары мен ауылдары сияқты бастан кешті. Ұлы Отан соғысы жылдарында Черкассы орасан зор шығынға ұшырады. 1941 жылдың тамызынан 1943 жылдың желтоқсанына дейінгі екі жылға созылған оккупация кезінде барлық дерлік инфрақұрылым, үш мыңнан астам ғимарат қирады.

Өнеркәсіп пен құрылыстың жаңа кезеңі 1954 жылы Черкассы облыс орталығы мәртебесін алған кезде басталды. Ескі кәсіпорындар қайта жанданып, жаңалары ұйымдастырылды, жетекші салалар өңдеуші өнеркәсіп, тамақ, машина жасау және химия өнеркәсібі болды. Маңызды оқиға Кременчуг су электр станциясының салынуы және су қоймасының қалыптасуы болды. Мәдени өмір мен білім саласын дамытуға көп көңіл бөлінді.

1991 жылы 24 тамызда КСРО-дан шығып, Украина тәуелсіздік алғаннан кейін Черкассы жаңадан құрылған мемлекеттің аймақтық орталығы ретінде қазіргі даму кезеңіне енді. Қазіргі уақытта қала орталық аймақтың маңызды өнеркәсіптік және мәдени орталығы болып табылады.^[3]

Черкассыдағы жоғары маусым мамыр, қыркүйек, маусым айларында тамаша ауа-райы +20,7°C...+24,8°C. Осы кезеңде қалада ең аз жауын-шашын жауады, шамамен айына 9 күн, жауын-шашын мөлшері 24,9-дан 51,0 мм-ге дейін. Ашық күндердің саны 21-ден 22 күнге дейін.

Черкассыда ең жылы ауа-райы маусым, тамыз, шілде айларында 27,1°C-қа дейін жетеді. Қоршаған ортаның ең төменгі температурасы қаңтар, ақпан және желтоқсан айларында байқалады, -2,2°С дейін. Түнде -6,3°С пен 17,2°C аралығында.

Ең жауын-шашынды кезең маусым, шілде, мамыр, ауа райының қолайсыздығы 14 күнге созылып, 50,99 мм-ге дейін жауын-шашын түседі. Ақпан, қаңтар, тамыз, айына орта есеппен 5 күн ғана жауады, жауын-шашынның айлық мөлшері 12,09 мм.^[4]

2025 жылғы 1 ақпандағы жағдай бойынша Черкассы халқының саны 284 459 адамды құрады.^[5]

Черкассы - Украинаның маңызды экономикалық орталығы, мұнда өнеркәсіптің әртүрлі салалары ұсынылған, бірақ дәстүрлі түрде химия өнеркәсібі, автомобиль жасау және тамақ өнеркәсібі ең үлкен дамуға ие болды.

Химия өнеркәсібі — «Аврора» ЖАҚ, «Азот» ЖАҚ; «Черкассы автохимия зауыты» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі, химиялық реагенттер зауыты.

Машина жасау — Черкассы автобус зауыты, №2 «Богдан» автомобиль құрастыру зауыты, «Авторемзавод» ААҚ, ОСС автомобиль жөндеу және құрастыру зауыты, «Стройдеталь» зауыты, ЖШС, «Асфальт-бетон зауыты» АҚ, металл конструкциялар зауыты, «Телеграф аппаратура зауыты» АҚ; «Промтехмонтаж-2» ААҚ, «Строммаш зауыты», НПК «Фотоприбор», Жол жөндеу және механикалық зауыт, «Черкассы аспап жасау зауыты» ЖАҚ, Техномаш зауыты, Черкассы жөндеу-механикалық зауыты, Черкассельевотормаш зауыты.

Жеңіл өнеркәсіп — Черкассы жібек комбинаты, «Лавента» аяқ киім фабрикасы, тігін фабрикасы.

Ағаш өңдеу өнеркәсібі — «РОМИРА» жиһаз фабрикасы, ООО «Марелли», «ПМ-плюс» жиһаз фабрикасы.

Құрылыс материалдарын өндіру — «ДОБРОБУД» компаниялар тобы, ДСП зауыты, «Корпорация «Раягробуд»» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі, ЧП ЗСМ ООО «Корпорация «Раягробуд»» ЖШС (бұрынғы құрылыс материалдары зауыты), ООО Манеж, «Рембыттехника» АҚ, «Строй-Дом» шатыр материалдары зауыты.

Тамақ өнеркәсібі — «Черкассынан» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі, Волошково сүт зауыты; Черкассы азық-түлік компаниясы, «Черкассы сыра» ​​ЖАҚ, «Альфа-Этекс» ЖШС балық консерві зауыты.^[7]

Т.Г.Шевченко атындағы Черкассы академиялық облыстық украин музыкалық-драма театры — Драма театрының тарихы Үкімет қаулысымен бекітілген «Березиль» өнер бірлестігінің 3-шеберханасының бір топ адамдары құрған 2-ші көшпелі жұмысшы-колхоз театрынан басталады.

1932 жылдың көктемінде театр труппасының әртістері Житомир облысының Малиный қаласында Мирослав Ирчанның пьесасы бойынша «Қылқалам жасаушылардың отбасы» атты дебюттік қойылымын көрсетті. 1963 жылдан бастап театрға облыстық мемлекеттік украин музыкалық-драмалық театры мәртебесі берілді. 2006 жылы 25 сәуірде Украинаның Мәдениет және туризм министрлігі театрға академиялық мәртебе берді.

Черкассы академиялық қуыршақ театры — Черкассы қаласының дәл орталығында орналасқан. Қазіргі академиялық қуыршақ театрының ғимараты XIX ғасырдағы сәулет ескерткіші болып табылады, оның авторы орыс сәулетшісі А.Руска болды. Қуыршақ театры 1965 жылы қарашада құрылған. 1970 жылы 27 қыркүйекте театрға облыстық мәртебе берілді. 2006 жылдың қазан айында Украинаның Мәдениет және туризм министрлігінің бұйрығымен театрға академиялық мәртебе берілді.

Черкассы облыстық филармониясы — Филармония 1955 жылы 11 маусымда құрылды және осы жарты ғасыр ішінде Украинаның рухани және мәдени қазынасының інжу-маржанының біріне айналды. 1957 жылы филармонияда Черкассы хоры, 1983 жылы «Росава» ансамблі және «Вербена» бандура триосы құрылды.
2000 жылдардың басында мекеме ғимараты күрделі жөндеуден өтті.^[8]

Облыстық тарихи-өлкетану мұражайы — Черкассы қаласындағы ең көне мұражай болып табылады. Ол 1918 жылы құрылған. Мұнда Черкассы өлкесінің тарихынан сыр шертетін 50 мыңға жуық жәдігерлер бар. Көптеген тарихи фотосуреттер, тарихи құжаттар бар. Мұнда геологиялық, зоологиялық, минералогиялық коллекциялар, Черкассы шаруаларыңың ұлттық киімдері бар.

Черкассы өнер мұражайы — жас мұражай, 1992 жылы құрылған. Мұнда украин суретшілерінің көптеген жұмыстары бар.

Кобзарь мұражайы — бұл мұражай бір кітаптың мұражайы деп те аталады. Бүкіл көрме Тарас Григорьевич Шевченконың танымал өлеңдер жинағы – «Кобзарьға» арналған. Мұнда мезгіл-мезгіл ұлы украин ақынының шығармашылығына арналған әдеби кештер өткізіліп тұрады. Бұл әлемде бір ғана кітабы бар жалғыз мұражай.

Жазушы Василий Симоненконың мұражайы — жазушы ұзақ уақыт қызмет еткен жергілікті «Черкасский край» газетінің редакциясында орналасқан. Бұл жерде жазушының бұрынғы кабинеті бар.

Украин сүлгісінің мұражайы — Черкассы ұлттық университетінде орналасқан. Мұнда украин өрнектерімен кестеленген 500-ге жуық орамал бар.^[9]

Черкассыда 6-8 ғасырлардағы көне қалашық орналасқан жерде Даңқ төбесі (Холм Славы) бар. Әйгілі Черкассы бекінісі де осында тұрды, соның арқасында қала өсіп, дамыды. Бүгінде қаланың басты шіркеулерінің бірі төбенің жанында тұр, бірақ бір кездері оның басында ағаштан жасалған Троица соборы болған. Төбеде Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі жауынгерлер мен тыл қорғаушыларына арналған мемориал орнатылған. Төбеде 5 мыңға жуық адам жерленген және онда Отан-Ана бейнесі тұр. Төбеден қала мен Днепрдің көрінісін тамашалауға болады.

Черкассыдің ең танымал ғимараты - А. Щербинаның үйі (қазіргі неке сарайы). Ғимарат 1892 жылы теміржол құрылысында капитал жинаған жергілікті кәсіпкердің тұруы үшін тұрғызылды. Неоренессанс стиліндегі сәнді құрылымда ат қоралар, қызметшілер үйі және керемет бақ болды.
Тағы бір архитектуралық «ғажайып» – Көк сарай. Халықта «Славянская» қонақ үйі деп аталған. Ғимарат 19 ғасырдың аяғында сәулетші В.Городецкийдің жобасы бойынша кәсіпкер Скоринаның бұйрығымен тұрғызылған. Ғимарат Шығыс Еуропа үшін өте сирек кездесетін неоготикалық стильде салынған. Бүгінгі күні ғимаратта банк үйі орналасқан.

Бірегей құрылым - 1914 жылы инженер және сәулетші Шуховтың жобасы бойынша салынған су мұнарасы. Украинада осындай 200-ге жуық құрылым болған, бірақ олардың бірнешеуі ғана сақталған. Мұнара қаланы ауыз сумен қамтамасыз етуге арналған еді, бірақ бүгінде ол өз мақсатына сай пайдаланылмай отыр.^[10]

Черкассыдағы жоғары білім мемлекеттік және жеке жоғары оқу орындарының әртараптандырылған жүйесімен қамтамасыз етіледі. III-IV аккредиттеудің жоғары оқу орындарына мыналар жатады:

• Богдан Хмельницкий атындағы Черкассы ұлттық университеті (Черкас ұлттық университеті),
• Черкассы мемлекеттік технологиялық университеті,
• Украина Ұлттық Банкінің Банк ісі университетінің Черкассы банк ісі институты,
• Чернобыль қаһармандары атындағы Черкассы өрт қауіпсіздігі институты,
• Украина Азаматтық қорғаныс ұлттық университетінің Чернобыль қаһармандары атындағы Черкассы өрт қауіпсіздігі институты,
• Черкассы медициналық академиясы.

I-II аккредиттеудің жоғары оқу орындарының арасында:

• Черкассы мемлекеттік бизнес колледжі,
• Черкассы коммерциялық колледжі,
• Черкассы политехникалық колледжі,
• Черкассы музыкалық колледжі,
• Черкассы кооперативтік экономика және құқық колледжі.

Украина әкімшілік бөлінісі Астанасы: Киев Облыстар Винница Волынь Днепропетровск Донецк Житомир Закарпатье Запорожье Ивано-Франковск Киев Кировоград Луганск Львов Николаев Одесса Полтава Ровно Сумы Тернополь Харьков Херсон Хмельницкий Черкассы Чернигов Черновцы Арнайы статусы бар қалалар Киев Севастополь1 Автономиялық республика Қырым1 Облыс орталықтары Винница Днепр Донецк Житомир Ужгород Запорожье Ивано-Франковск Киев Кропивницкий Луганск Луцк Львов Николаев Одесса Полтава Ровно Сумы Тернополь Харьков Херсон Хмельницкий Черкассы Чернигов Черновцы 1Қырым Республикасын РФ басып алды, ал Севастополь РФ құрамындағы федералды қала статусына ие болды