Fatimî

Dewleta Fatimîyan

ٱلْخِلَاْفَة ٱلْفَاطِمِيَّة Erebî

←Xanedana Ihşîdiyan
 909 — 1170
Saladin's Standard.svg→
Al
Nexşeya Fatimîyan di sedsala 11
Nexşeya Fatimîyan di sedsala 11
Agahiyên gelemperî
 Rêveberî Xanedan
 Paytext Qahîre
 Ziman Erebî
 Dîn Islam
 TBH {tbh}
 TBH/sal {tbh kes}
 Dirav {dirav}
 Dem {dem}
 Nîşana înternetê {nîşana înternetê}
 Kd. telefonê {koda telefonê}
 {agahîgelemp1 sernav} {agahîgelemp1}
 {agahîgelemp2 sernav} {agahîgelemp2}
 {agahîgelemp3 sernav} {agahîgelemp3}
 {agahîgelemp4 sernav} {agahîgelemp4}
 {agahîgelemp5 sernav} {agahîgelemp5}
Gelhe
{gelhe}
{gelhe2}
{gelhe3}
{gelhe4}
{gelhe5}
Rûerd
{rûerd}
{rûerd2}
{rûerd3}
{rûerd4}
{rûerd5}
Dîrok û bûyer
{bûyer1}
{bûyer2}
{bûyer3}
{bûyer4}
{bûyer5}
{bûyer6}
{bûyer7}
{bûyer8}
{bûyer9}
{bûyer10}
{bûyer11}
{bûyer12}
Serwerî
   {sernav serokA}
 909-934 Abdullah al-Mahdi Billah
 1160-1170 al-Adid
{serokA3}
{serokA4}
{serokA5}
{serokA6}
   {sernav serokB}
{serokB1}
{serokB2}
{serokB3}
{serokB4}
{serokB5}
   {sernav serokC}
{serokC1}
{serokC2}
{serokC3}
{serokC4}
{serokC5}
   {sernav serokD}
{serokD1}
{serokD2}
{serokD3}
{serokD4}
{serokD5}
   {sernav serokE}
{serokE1}
{serokE2}
{serokE3}
{serokE4}
{serokE5}
{serokE6}
{serokE7}
{serokE8}
{serokE9}
Karîna qanûndanînê
{perleman}
{perleman1}
{perleman2}
{perleman3}
{perleman4}
{perleman5}
Ya berê Ya paşê
Xanedana IhşîdiyanXanedana Ihşîdiyan
Xanedana EyûbiyanXanedana Eyûbiyan

Fatimî an dewleta Fatimiyan, dewleteke misilmanên şiî,[1] navbera 909 û 1171an de li Mexrib, Misir û Sûrî serwerî ajotî bû. Piştî dema Elî misilmanan wek şiî û sunî[2][3] parve bûn. Piştî vê parvebûnê, xelîfetiya şiayan bi zayenda keça Elî Fatima dewam kirin. Lê piştre jî şia wek Îmamî, Îsmaîlî û Zaidî parve bûn.

Dîrok

Qertê Fatimîyan sedsala 10

Fatimiyên li Misirê

Di 969an de Fatimiyan Xanedana Ihşîdiyan bin xist û Misir dagir kir. Di 972an de jî xelîfe el-Muiz paytext bire Qehîre û Ziriyan kirine xanedana pardara împeratoriyê.[4]

Ji pê Ebu Tamîn el-Mûîzz Misir kira navenda kargerîye wan heta 978 Filistîn û Sûrî jî dest xwe xist. Di wê demê de wan qontrola Meke û Medîne dest xwe xist û bû serdijwara misilmananê wê deme.

Di dema Fatimiyan de Misirê aborî, çendayî demeke rind dît. Fatimiyan li Misirê Zanîngeha el-Azhar ava kir.

Di dema el-Hekim de, di 1017'an de, li Misir mezhebeke nû yê wek bawer dikir ku Xwedê di el-Hekim de çê bûye der ket. Ji pê re wan wek Durzî hatin navandin.

Di dema xelîfe el-Mustensir de (1036–1094) xelifetiyê dema xweya herî rind dît. Dewletê xakên xwe li Îraqê jî fireh kirin û Îsmaîliyan Bexda di 1059'an de demek kurt dest xwe xist.

Lê ji pê vê belav bûnê re dewlet ji dijwar de ket û lawaz bû. Çiqas Zîriyan li Maxrêb serweriya xwe dewam kir jî Sûrî û Felestîn di 1076'an de derbaza Selçûqiyan bû.

Ji pê Seferên Xaçperestan destpê kir û Quds di Sefera Xaçperest ya Yekem de dest xaçperestan ket re Fatimiyan dijwareke bihêz li hembera xwe dît. Di 1163'an de kargerê Şamê „Nûredîn Zengî, arteşek şande Misir û Selahedînê Eyûbî 1171'an de dewleta Fatimî hilweşand û dewleta Xanedana Eyûbiyan[5] demezrand.

Fatimiyên li Mexribe

Di sedsala 9'an de Ebdela el-Ekber dest bi pêşengiya Îsmaîliyan kir.[6] Lê wî paşwerên xwe ji bo qedexeyan misyonên xwe veşartî dewam dikirin. Li Îraq, Yemen û Mexribê veşartî mezheba xwe bela dikir. Ji pê wan li Mexribê mezheba xwe nav berberan de belav kir û dijwar dest xwe xistin re wan li Mexribê serweriya xanedana Exlebî ya Ifrîqiyeyê leqand û Ebdela el-Mehdî dewleta Fatimî demezrand. Ebdela el-Mehdî xwe wek xelîfe da zanîn û bajarê bi navê xwe El-Mehdiye ava kir. Di dema el-Mehdî de Sîcîlya, Misir, Cezayêr û Fas hat dagir kirin.

Lê di dema Ebu'l-Qasim el-Qaim (910–934) de Sîcîlya bi piranî şûnda ji dest der ket. Dîsa di dema wî de xarîciyan di serdariya Ebû Yezîd de serîhildan û paytext Mehdiye (al-Mahdiyya) dorpêç kirin.

Di dema Îsmaîl el-Mensûr (946–953) û Ebû Tamîm el-Muiz (953–975) de dewleta şunda hêza xwe kir û bi generalê Cefer es-Siqilî de heta beravên Atlantîk dagir kirin.

Hikûmdar

Zanîngeha el-Azher (Qahîre)

Kargerên Fatimî li Misirê

  • Ebû Temîm el-Muiz Me'ed (953–975)
  • Ebû Mensûr el-Ezîz Nizar (975–995)
  • Ebû el-Hakim el-Mensûr (995–1021)
  • Ebû'l-Hesen ez-Zahir Elî (1021–1036)
  • Ebû Temîm el-Mustansir Me'ed (1036–1094)
  • Ebû'l-Qasim el-Mustelî Ehmed (1094–1111)
  • Ebû Elî el-Amir el-Mensûr (1111–1130)
  • E^bu'l-Meymûn el-Hafiz Ebdelmacîd (1130–1149)
  • Ebu'l-Mensûr ez-Zafir Ismaîl (1149–1154)
  • Ebu'l-Qaim el-Faiz Îsa (1154–1160)
  • Ebû Mihemed el-Ezid Ebdela (1160–1171)

Kargerên Fatimî li Mexribê

  • Ebdela el-Mehdî (910–934)
  • Ebu'l-Qasim el-Qaim (934–946)
  • Îsmaîl el-Mensûr (946–953)
  • Ebû Tamîm el-Muiz (953–975)

Mijarên têkildar

Çavkanî

  1. ^ Ilahiane, Hsain (2004). Ethnicities, Community Making, and Agrarian Change: The Political Ecology of a Moroccan Oasis. University Press of America. p. 43. ISBN 978-0-7618-2876-1.
  2. ^ Daftary, 1990, pp. 144-273, 615-59; Canard, “Fatimids,” pp. 850-62
  3. ^ https://books.google.co.uk/books/content?id=h8BmAAAAMAAJ&pg=PA67&img=1&pgis=1&dq=Kabylia&sig=ACfU3U31Ek2O3b4jr03AK900eC_mlN2CfA&edge=0
  4. ^ Fage, J. D. (1958). An Atlas of African History. E. Arnold. p. 11.
  5. ^ Wintle, Justin (May 2003). History of Islam. London: Rough Guides Ltd. pp. 136–7. ISBN 978-1-84353-018-3.
  6. ^ Studies, American University (Washington, D. C. ) Foreign Area (1979). Algeria, a Country Study. [Department of Defense], Department of the Army. p. 15.