Можга

Можга Можга
Канпас	Дӧрапас
Му:	Рочму
Статус:	кар
Регион:	Республика Удмуртия

Можга ( удм. Можга ) тайӧ Рочмуса кар, Удмурт Республикаса кар. Можгинскöй районлöн административнöй шöрин, кодö сiйö абу пырöма. Можга кар артмӧдӧ кар кытш.

Карлы ассьыс нимсӧ кольӧма орчча Можга сиктсянь, кытысь Можга районлысь административнӧй шӧринсӧ вуджӧдӧма водзӧ вылӧ карӧ 1924 воын (кор сиктын вӧлӧма пӧжар). Можга — удмурт рӧдъясысь ӧтилӧн ним, ӧнія Удмуртияын тайӧ рӧдыслӧн нимыс пырӧма пӧшти кык дас оланін нимъясӧ: Ыджыд Можга, Косая Можга, Сям-Можга да с.в.

Можга, Удмурт Республикалӧн лунвыв юкӧнас меститчӧм кар, босьтӧ тӧдчана географическӧй позиция. Республикалӧн юркар Ижевсксянь лунвылын матысса 90 км сайын Можга лоӧ Можгинскӧй районлӧн административнӧй шӧринӧн, кӧть и ачыс карыслӧн эм карса район статус. Можгалӧн матысса географическӧй координатаясыс 56°27′ войвыв пасьта да 52°13′ асыввыв кузьта.

Кокньӧдӧм

Местность, кӧні сулалӧ Можга, ёнджыкасӧ лӧсьыд. Карыс сулалö Асыввыв Европаса равнина вылын, Волга вывсянь Уралöдз вуджöм зонаын. Ландшафтыс торъялӧ ичӧт гӧраяс да оврагъяс. Территориялӧн геологическӧй тэчасыс петкӧдлӧма осадочнӧй изъясӧн, кыдзи песчаникъясӧн, гӧльлунӧн да известнякӧн, пытшкӧсса кристалл подвалӧн. Море тшупӧдсянь джудждаыс матысса 100-150 метра.

Климат

Можгаын климатыс шоныд континентальнӧй, гӧгӧрвоана урчитӧма воясся кадъяс. Тӧвъясыс кузьӧсь да кӧдзыдӧсь, январьын шӧркодь шоныдыс -14°C гӧгӧр, а гожӧмъясыс шӧркодь шоныдӧсь, июльын шӧркодь шоныдыс +18°C гӧгӧр. Шӧркодь вося зэръяс 500-600 мм, зэръяс ёнджыкасӧ шоныд кадӧ. Тӧвнас артмӧ стабильнӧй лым ув.

Ва ресурсъяс

Карлысь ва озырлунсö петкöдлö Сюгайлка ю, Вала юлöн вож, кодi визувтö Можга дорын. Гöгöрын эмöсь и неыджыд тыяс да тыяс. Му пытшкöс петкöдлöма сорöн-подзолöн да сера вöр муясöн. Вегетацияыс ёнджыкасӧ артмӧма лиственнӧй (сосна, ель) да смешаннӧй вӧръясысь, сэні эмӧсь берёза да осина рощаяс. Сэні жӧ эмӧсь ягъяс да видзьяс.

Муяс

Кар гӧгӧр вӧръяс, кодъяс ворсӧны ыджыд пай регионлысь климат да экология лӧсьӧдӧмын. Гӧгӧрса мутасъясын эмӧсь видз-му овмӧс муяс, кӧні вӧдитчӧны град выв пуктас да скӧт видзӧм вылӧ. Местаыс ёнджыкасӧ лӧсьыд, ичӧт гӧраяс да гӧраяс.

Медводдзаысь 1710 вося переписьын казьтыштöма 12 овмöса Бусорман-Можга сикт, кыдзи Арск туй юкöн.

Посёлоклöн сöвмöмыс йитчöма 1835 воын Сюга ю вылын Сюгинса стеклö вöчан завод кыпöдöмкöд. Заводсӧ стрӧитісны Елабугаса купеч Фёдор Григорьевич Черновлӧн сьӧм вылӧ да нималісны техническӧй стеклӧ, кувшинъяс, пемӧсъяслысь статуэткаяс лӧсьӧдӧмӧн. 1859 вося дасöд ревизиялöн кывкöртöдъяс серти сиктлöн 34 дворын олöма 290 олысь да, заводысь кындзи, Сюгайлка ю вылын вöлöма ва мельнича. 1916-öд воын заводскöй сикт дорын кыпöдiсны кöрт туй вокзал, шуисны Сюгинскöйöн.

1924-öд вося апрель 3-öд лунö Сюгинскöй заводлöн сиктсö нимтöмаöсь Краснöй сиктöн, кытчö Можга сиктысь вуджöдöмаöсь Можга районса административнöй шöрин. 1926 вося ода-кора тӧлысь 26 лунӧ сиктсӧ вуджӧдісны Краснӧй карӧ, а 1927 вося март 11 лунӧ сійӧс нимтісны Можга карӧн. 1963 вося урасьӧм тӧлысь 1 лунӧ Можга пырис Удмурт Автономнӧй Сӧветскӧй Социалистическӧй Республика улӧ республикаса подчинённӧй карӧ.