Cursus honorum
Cursus honorum est cursus honorum usitatus magistratuum temporibus rei publicae Romanae, quem viris cupidis summam plenitudinem potestatis adipisci inire opportuit.
De Cursu honoribus
Etsi punctum temporis transitus potestatis ad magistratus electos definire non possumus constat regibus Romanis eversis senatus imperium sibi adrogavisse. Primi consules anno 509 a.C.n. creati esse dicuntur, quod hodie tamen in dubio venit cum indagatores recentiores credant primum solum quendam praetorem maximum exstitisse.
Sequentis saeculis ceteri magistratus et ordo eorum oriuntur: Militia decem annorum perfecta viri cuiusdam ingenii vigintisexviri vel tribuni militum creati sunt. Tum sequebatur quaestoris munus. Rite quidam eorum ad honorem aedilem aut tribuni plebis pervenerunt, postquam pauci eorum munere praetoris fungebantur. Denique parva manus eorum summam gloriam consulatus adepta est. Initio saepe accidit, ut viri probi intermissis ordinibus humilioribus magistratui superiori praepositi sunt. Demum cursus lege Villia annalis anni 180 a.C.n. constitutus est acerbioris aemulationis inter nobilitatem exorsae causa. Effectum est, ut censores cuicumque magistratui cursu honorum functo in conscribendo indice creandorum senatorum faverentur eumque sine condicione in senatu acciperent. Cum hic mos initio solum ad consules, praetores et aediles curules pertinuisset ex tempore Sullae dictatoris iam ab ordine quaestoris atque tribuni plebis adhibitus est.
Magistratus a comitiis creati sunt; id est magistratus plebeii (quaestores, tribuni plebi), quorum imperium potestas nuncupabatur a comitiis populi tributis, magistratus superiores olim familiis patriciis reservati, quorum etiam imperium militare fuit (praetor, consul), a comitiis centuriatis. Appret, ut initium magistratus volventibus annis prius priusque in anno motum est. Anno 153 a.C.n. postremum dilatum est: ab idibus Martis ad kalendas Ianuarii motum est. Quod anni nomen e consulibus traxerunt ex eo tempore ille dies pro initio anni existimabatur.
Magistratibus superioribus cum populo et senatu de condicionibus agere, in magistratus humiliores animadvertere, immo eos in vincula conicere licuit. Manus quoque lictorum armatorum eis concessa erat. Dum munere fungebantur etiam immunitate fruebantur.
Sulla et finis rei publicae
Sulla dictator legibus scribundis et rei publicae constituendae factus anno 81 a.C.n. legem de magistratibus decerni curavit, qua cursus honorum in structuram stabilem redigeretur. Secundum hanc legem nemini consulatum petere licuit nisi praetori praeterito. Simul numerum magistratuum auxit:
Cursus honorum Romanus, Sulla imperatore:
- unus ex vigintisexviris
- unus 20 quaestorum
- unus 10 tribunorum plebis aut
unus 4 aedilium (Etsi aedilitas non fuit fixa pars cursus honorum ex consuetudine nemo praetor electus est nisi plebi spectacula opulentissima dedit) - unus 8 praetorum
- alter duorum consulum
Imperium Romanum
Augusto solum imperium totius rei publicae adepto veteres magistratus supervacanei redditi sunt. Etsi magistratus ex anno 14 non iam a plebe sed a senatu aut ab imperatore ipso deligerentur nihilominus usque ad antiquitatem posteriorem exstabant (ultimus consul electus anno 541 creatus est Iustiniano imperatore).
Praeterea Augustus equestri ordini proprium cursum honorum creavit, qui aspirantes rite a cuidam imperio militare et munere procuratoris usque ad praefecturam cuiusdam provinciae Romanae duceret. Eo modo cursus etiam hominibus novis munere legionarii, tum centurionis, deinde procuratoris Augusti usque ad praefectum praetorio patebat, cuius rei Marcus Bassaeus Rufus hoc munere Antonino Pio imperatore fugens exemplo est.