Negende iew

De negende iew vaan de christeleke jaortèlling leep vaan 801 tot en mèt 900. In (Wes-)Europa waor dit d'n tied vaan de Karolingische Renaissance, 'nen tied boe-in dit deil vaan de wereld e bitteke vaan ziene vreugere bleuj trökkraog. De islamitische besjaving waor dominant: al waor de groetsten opmarsj noe wel gestuit, de cultuur en wetensjap haolde e hoeg niveau. In China waor de Tang-dynastie op häör retour; 't land waor daomèt ouch in verval. Ouch de Mayabesjaving löp trök; hei kump oonderhand 'n ind aon de klassieke Mayatied.

Gebäörtenisse

• 801: Barcelona kump weer in christeleke han. 't Weurt touwgeveug aon de Spaonse Mark vaan 't Frankisch Riek.
• 802: Nikephorus I weurt keizer vaan Byzantium; begin Nikephorische Dynastie.
• 802: Naotot de Sakse bij 't Frankisch Riek zien ingelijf, weure hun wètte op sjrif gezat.
• 806: De Abasside valle Klein-Azië binne en pakke get gebeed op 't Byzantijns Riek.
• 813: Leo d'n Armeen zèt Michael I aof.
• 814: Sjarel de Groete geit doed.
• 820: Leo d'n Armeen weurt vermaord; Michaël II, stamvaajer vaan de Armoriaonse Dynastie, weurt keizer.
• 821: De Tahiridedynastie kump in Perzië aon de mach. Heimèt indeg de facto de Arabische euverheersing vaan 't land, al blijf de dynastie in naom wel oonderworpe aon 't kalifaot.
• 832: Ajdste gedateerde inscriptie oet Chichen Itza, 'n stad die in dezen iew tot bleuj kump.
• 834: De Vikinge plundere Dorestad veur d'n ierste vaan veer kier.
• 842: De Eide vaan Straasbörg weure opgestèld. Bezunder hei-in is tot me de volkstaole Aajdfrans en Aajdhoegduits gebruuk; vaan de ierste taol zien dit de ajdste bewoerde ganse zinne.
• 843: Bij 't Verdraag vaan Verdun weurt 't Frankisch Riek verdeild in e westelek, e middelste en 'n oostelek deil.
• 848: In Zuid-Indië weurt 't Cholariek gestiech.
• 856: León weurt door de chistene hereuverd en kump oonder 't keuninkriek Asturië.
• 861: 't Abassidekalifaot vèlt oonder intern twiste oeterein.
• 866: Porto weurt door de christene hereuverd.
• 867: Basilius de Macedoniër vermaord keizer Michaël III, weurt zelf keizer en stiech de Macedonische dynastie.
• 870: Verdraag vaan Eisde (ouch Verdraag vaan Meerse): 't Karolingisch Midderiek weurt nao d'n doed vaan Lotharius II verdeild oonder Fraankriek en 't Oos-Frankisch Riek.
• 870: Naotot Al-Mu'tamid tot kalief weurt gekroend, kump 'n ind aon de anarchie vaan Samarra.
• 882: Stiechting vaan de Kievse Roes, 't ierste Oos-Slavisch voorstedom.
• 885: Gerulf, stamvaajer vaan 't Hollands Hoes, weurt graof in Wes-Friesland (boe me daan e groet deil vaan de Noordziekös oonder versteit).
• 893: Zamora weurt door de christene hereuverd.

Kunste

• 't Hildebrandsleed weurt gesjreve.

Religie

• 869-70: Veerde Concilie vaan Constantinopel (Latijns)
• 879-80: Veerde Concilie vaan Constantinopel (Grieks)

Persoene

Voorste

• Alfred de Groete
• Basilius de Macedoniër
• Kʼakʼupakal
• Leo de Wijze
• Lotharius I
• Lowie de Vrome
• Al-Ma'mum
• Al-Mu'tamid
• Al-Mu'tasim
• Al-Mutawakkil
• Harun ar-Rashid
• Sjarel de Groete
• Sjarel de Kale
• Vijayalaya Chola
• Wenzong
• Yizong

Wetensjappers

• Hucbald vaan Sint-Amand
• Johannes Scotus

Jaore