Veneto

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Regio van Italië Veneto
Hoofplaats	Venetië
Opperflaakde	18.264 km²
Inwoeners – Deechde	4.821.355 (31-12-2013) 262/km²
Provincies	Belluno, Padua, Rovigo, Treviso, Venetië, Verona, Vicenza
Aontal gemeintes	581
ISO 3166-2	IT-34

Veneto (Venetiaons: Vèneto) is 'n regio in Italië. De regio grens mèt de klok mèt aon: Oosteriek, Friuli-Venezia Giulia, de Golf vaan Venetië (Adriatische Zie, Middellandse Zie), Emilia-Romagna, Lombardije en Trentino-Zuid-Tirol.

Historie

Venetische periood

Tösse 't twiede en 't ierste millennium veur Christus woort de streek bewoend door de Euganei, 'n haaf-mythisch proto-italisch volk. Zie weure door Titus Livius en Plinius d'n Awwere besjreve. In de zevenden en zèsden iew veur Christus kump de lokaol bevolking in kontak mèt de Etruske en de Grieke. De Venetische cultuur had zien hoegtepunt in de veerden iew veur Christus.

Roemeinse periood

In de daarden iew veur Christus wèrkde de Veneti same mèt de Roemeine wie 't Roems Riek greujde en probleme had mèt de Insubres en de Boii (Kelte). In de Twiede Punischen Oorlog sjikde zie zelfs 'n contingent soldaote um same te vechte tege Hannibal en invallende Carthage. Daonao woort de Roemsen invlood in 't gebeed groeter. Nao d'n Italiaonsen opstand in 91 veur Christus kraoge de Venetische stei gedeiltelek Roemeins borgerrechte. Later, in 49 veur Christus, kraoge zie volledege börgerrechte. Tege 't ind vaan de iersten iew nao Christus had 't Latien de origineel Venetische taol vervaange.

In 166 valle de Quadi en de Marcomanni Veneto binne. Dit is de start vaan mierdere barbarische invalle. In de vijfden iew ruinere zoewel Alarik I es Atilla en de Hunne de streek. Nao de Hunne vele ouch de Ostrogote binne die 't land ouch goon bewoene. In de zèsden iew weurt Veneto hereuverd door 't Byzantijns Riek, mer dat doorde neet lang. Vaanaof 568 koume de Lombarde euver de Alpe. De hiersjappij vaan de Lombarde zuus te noe nog trök in plaotsnaome die beginne mèt Farra.

Middeliewe

In 't midde vaan d'n achsten iew waor de streek oonder de controle vaan de Fraanke en 't woort 't deil vaan 't Karolingisch Riek. In d'n tienden iew woort Veneto opgenome in 't Heileg Roems Riek. In 1167 woort 'n alliantie gevörmp (de Lombardische Liga) tösse wie stei Venetië, Padua, Treviso, Vicenza en Verona same mèt stei oet Noord-Italië tege de Heilege Roemse Keizer (de keizer vaan Duitsland). De Vrei vaan Konstanz in 1183 bevestegde de Vrei vaan Venetië oet 1177, woebei de stei towstumme um oonderdeil vaan 't riek te blieve zoelang zie rech blieve hawwe euver hun eige gebeed.

In 1222 woort de twiedst ajdste universiteit vaan Italië opgeriech, de Universiteit vaan Padua.

Venetiaonse rippubliek

Umtot de barbare veurnaomelek geinteresseerd waore in 't rieke vasteland, zeuk 'n deil vaan de bevolking de geïsoleerde en oonbewoende eilen in de lagune op. Vaan hei-oet oontstoont Venetië. 't Oontwikkelde ziech tot 'n oonaofhenkeleke maritiem rippubliek en commercieel supermach en häören invlood zow blieve bestoon tot in de Renaissance. In de zestienden iew heersde de rippubliek euver Veneto, Friulië, deile vaan Lombardije en Romagna, Istrië, Dalmatië, de Ionische eilen Korfoe, Kefalonië, Ithaka en Zakynthos. Tösse de daartienden en zeventienden iew umvatde de rippubliek ouch Kreta, en tösse midde vieftienden en midde zestienden iew Cyprus.

Venetië had ouch op 't vasteland bezttinge, en daodoor ouch invlood in de Europesche en in 't biezunder d'n Italiaonse polletiek. Stei woorte versterk, zoewie Nafplio in de Peloponnesós en Palmanova in Friulië. D'n opkoms vaan 't Ottomaans Riek zörgde evels deveur tot de Venetiaonse economie achteroet góng.

In 1797 veel Napoleon binne. De Doge Lodovico Manin stapden op en trok ziech trök in ziene villa in Passariano in Friulië. De doezend jaor aw rippubliek heelt daomèt op te bestoon. Dit veel slech bij de stei op 't vasteland. In 't Verdraag vaan Campoformio vaan 1797 woort 'n deil vaan 't vasteland euvergedrage aon 't Heileg Roems Riek en e westelek deil woort geannexeerd door de Cisalpijnse Rippubliek. In 1801 kaom alles weer trök in han vaan Napoleon.

Habsburgse euverheersing

Vereineg Italië

Fysische geografie

De regio besteit oet drei deile:

• Berg in 't noorde (groofeweg de provincie Belluno) bestaond oet de oosteleke Dolomiete en de zuideleke Karnische Alpe.
• Liegvlakte mèt de groetste stei vaan de regio boe-oonder Venetië, Verona en Padua. In dit gebied weurt väöl wien verbouwd.
• De kösstrook mèt lagunes en de delta van de rivier de Po.

Klimaat

't Klimaat varieert per gebied, vaan landklimaat op de vlakte tot 'n mild klimaat aon de kös en bij 't Gardameer. 't Liegland is dèks bedèk mèt mis.

Bestuurleke indeiling

De hoofstad van de regio is Venetië. De regio weurt opgedeild in zeve provincies:

Regio's in Italië
Abruzze · Apulië · Basilicata · Calabrië · Campanië · Emilia-Romagna · Friuli-Venezia Giulia · Lazio · Ligurië · Lombardije · Marche · Molise · Piëmont · Sardinië · Sicilië · Toscane · Trentino-Zuid-Tirol · Umbrië · Valle d'Aosta · Veneto